ഉപനിഷത്തുകൾ/ത്രിശിഖിബ്രാഹ്മണോപനിഷദ്
| ←ഉപനിഷത്തുകൾ | ത്രിശിഖിബ്രാഹ്മണോപനിഷത് ഉപനിഷത്തുകൾ |
ഉപനിഷത്തുകൾ→ |
ത്രിശിഖിബ്രാഹ്മണോപനിഷത്
തിരുത്തുക
യോഗജ്ഞാനൈകസംസിദ്ധശിവതത്ത്വതയോജ്ജ്വലം .
പ്രതിയോഗിവിനിർമുക്തം പരംബ്രഹ്മ ഭവാമ്യഹം ..
ഓം പൂർണമദഃ പൂർണമിദം പൂർണാത്പൂർണമുദച്യതേ .
പൂർണസ്യ പൂർണമാദായ പൂർണമേവാവശിഷ്യതേ ..
ഓം ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ..
ഓം ത്രിശിഖീ ബ്രാഹ്മണ ആദിത്യലോകം ജഗാമ തം ഗത്വോവാച .
ഭഗവൻ കിം ദേഹഃ കിം പ്രാണഃ കിം കാരണ കിമാത്മാ സ
ഹോവാച സർവമിദം ശിവ ഏവ വിജാനീഹി . കിന്തു നിത്യഃ ശുദ്ധോ
നിരഞ്ജനോ വിഭുരദ്വയഃ ശിവ ഏകഃ സ്വേന ഭാസേദം സർവം
ദൃഷ്ട്വാ തപ്തായഃപിണ്ഡവദേകം ഭിന്നവദവഭാസതേ .
തദ്ഭാസകം കിമിതി ചേദുച്യതേ . സച്ഛബ്ദവാച്യ-
മവിദ്യാശബലം ബ്രഹ്മ . ബ്രഹ്മണോഽവ്യക്തം . അവ്യക്താന്മഹത് .
മഹതോഽഹങ്കാരഃ . അഹങ്കാരാത്പഞ്ചതന്മാത്രാണി .
പഞ്ചതന്മാത്രേഭ്യഃ പഞ്ചമഹാഭൂതാനി .
പഞ്ചമഹാഭൂതേഭ്യോഽഖിലം ജഗത് ..
തദഖിലം കിമിതി . ഭൂതവികാരവിഭാഗാദിരിതി . ഏകസ്മിൻപിണ്ഡേ
കഥം ഭൂതവികാരവിഭാഗ ഇതി . തത്തത്കാര്യകാരണഭേദരൂപേ-
ണാംശതത്ത്വവാചകവാച്യസ്ഥാനഭേദവിഷയദേവതാകോശ-
ഭേദവിഭാഗാ ഭവന്തി . അഥാകാശോഽന്തഃകരണമനോബുദ്ധി-
ചിതാഹങ്കാരഃ . വായുഃ സമാനോദാനവ്യാനാപാനപ്രാണാഃ .
വഹ്നിഃ ശ്രോത്രത്വക്ചക്ഷുർജിഹ്വാഘ്രാണാനി . ആപഃ ശബ്ദസ്പർശ-
രൂപരസഗന്ധാഃ . പൃഥിവീ വാക്പാണിപാദപായൂപസ്ഥാഃ .
ജ്ഞാനസങ്കൽപനിശ്ചയാനുസന്ധാനാഭിമാനാ ആകാശ-
കാര്യാന്തഃകരണവിഷയാഃ . സമീകരണോന്നനയനഗ്രഹണ-
ശ്രവണോച്ഛ്വാസാ വായുകാര്യപ്രാണാദിവിഷയാഃ .
ശബ്ദസ്പർശരൂപരസഗന്ധാ അഗ്നികാര്യജ്ഞാനേന്ദ്രിയ-
വിഷയാ അബാശ്രിതാഃ . വചനാദാനഗമനവിസർഗാനന്ദാഃ
പൃഥിവീകാര്യകർമേന്ദ്രിയവിഷയാഃ . കർമജ്ഞാനേന്ദ്രിയ-
വിഷയേഷു പ്രാണതന്മാത്രവിഷയാ അന്തർഭൂതാഃ .
മനോബുദ്ധ്യോശ്ചിത്താഹങ്കാരൗ ചാന്തർഭൂതൗ .
അവകാശവിധൂതദർശനപിണ്ഡീഈകരണധാരണാഃ സൂക്ഷ്മതമാ
ജൈവതന്മാത്രവിഷയാഃ . ഏവം ദ്വാദശാംഗാനി
ആധ്യാത്മികാന്യാധിഭൗതികാന്യാധിദൈവികാനി . അത്ര
നിശാകരചതുർമുഖദിഗ്വാതാർകവരുണാശ്വ്യഗ്നീന്ദ്രോപേന്ദ്ര-
പ്രജാപതിയമാ ഇത്യക്ഷാധിദേവതാരൂപൈർദ്വാദശ-
നാഡ്യന്തഃപ്രവൃത്താഃ പ്രാണാ ഏവാംഗാനി അംഗജ്ഞാനം
തദേവ ജ്ഞാതേതി . അഥ വ്യോമാനിലാനലജലാന്നാനാം
പഞ്ചീകരണമിതി . ജ്ഞാതൃത്വം സമാനയോഗേന ശ്രോത്രദ്വാരാ
ശബ്ദഗുണോ വാഗധിഷ്ഠിത ആകാശേ തിഷ്ഠതി ആകാശസ്തിഷ്ഠതി .
മനോവ്യാനയോഗേന ത്വഗ്ദ്വാരാ സ്പർശഗുണഃ പാണ്യധിഷ്ഠിതോ
വായൗ തിഷ്ഠതി വായുസ്തിഷ്ഠതി . ബുദ്ധിരുദാനയോഗേന
ചക്ഷുർദ്വാരാ രൂപഗുണഃ പാദാധിഷ്ഠിതോഽഗ്നൗ
തിഷ്ഠത്യഗ്നിസ്തിഷ്ഠതി . ചിത്തമപാനയോഗേന ജിഹ്വാദ്വാരാ
രസഗുണ ഉപസ്ഥാധിഷ്ഠിതോഽപ്സു തിഷ്ഠത്യാപസ്തിഷ്ഠന്തി .
അഹങ്കാരഃ പ്രാണയോഗേന ഘ്രാണദ്വാരാ ഗന്ധഗുണോ
ഗുദാധിഷ്ഠിതഃ പൃഥിവ്യാം തിഷ്ഠതി പൃഥിവീ തിഷ്ഠതി
യ ഏവം വേദ . അത്രൈതേ ശ്ലോകാ ഭവന്തി .
പൃഥഗ്ഭൂതേ ഷോഡശ കലാഃ സ്വാർഥഭാഗാൻപരാൻക്രമാത് .
അന്തഃകരണവ്യാനാക്ഷിരസപായുനഭഃക്രമാത് .. 1..
മുഖ്യാത്പൂർവോത്തരൈർഭാഗൈർഭൂതേഭൂതേ ചതുശ്ചതുഃ .
പൂർവമാകാശമാശ്രിത്യ പൃഥിവ്യാദിഷു സംസ്ഥിതാഃ .. 2..
മുഖ്യാദൂർധ്വേ പരാ ജ്ഞേയാ ന പരാനുത്തരാന്വിദുഃ .
ഏവമംശോ ഹ്യഭൂത്തസ്മാത്തേഭ്യശ്ചാംശോ ഹ്യഭൂത്തഥാ .. 3..
തസ്മാദന്യോന്യമാശ്രിത്യ ഹ്യോതം പ്രോതമനുക്രമാത് .
പഞ്ചഭൂതമയീ ഭൂമിഃ സാ ചേതനസമന്വിതാ .. 4..
തത ഓഷധയോഽന്നം ച തതഃ പിണ്ഡാശ്ചതുർവിധാഃ .
രസാസൃങ്മാംസമേദോഽസ്ഥിമജ്ജാശുക്രാണി ധാതവഃ .. 5..
കേചിത്തദ്യോഗതഃ പിണ്ഡാ ഭൂതേഭ്യഃ സംഭവാഃ ക്വചിത് .
തസ്മിന്നന്നമയഃ പിണ്ഡോ നാഭിമണ്ഡലസംസ്ഥിതാഃ .. 6..
അസ്യ മധ്യേഽസ്തി ഹൃദയം സനാലം പദ്മകോശവത് .
സത്ത്വാന്തർവർതിനോ ദേവാഃ കർത്രഹങ്കാരചേതനാഃ .. 7..
അസ്യ ബീജം തമഃപിണ്ഡം മോഹരൂപം ജഡം ഘനം .
വർതതേ കണ്ഠമാശ്രിത്യ മിശ്രീഭൂതമിദം ജഗത് .. 8..
പ്രത്യഗാനന്ദരൂപാത്മാ മൂർധ്നി സ്ഥാനേ പരേ പദേ .
അനന്തശക്തിസംയുക്തോ ജഗദ്രൂപേണ ഭാസതേ .. 9..
സർവത്ര വർതതേ ജാഗ്രത്സ്വപ്നം ജാഗ്രതി വർതതേ .
സുഷുപ്തം ച തുരീയം ച നാന്യാവസ്ഥാസു കുത്രചിത് .. 10..
സർവദേശേഷ്വനുസ്യൂതശ്ചതൂരൂപഃ ശിവാത്മകഃ .
യഥാ മഹാഫലേ സർവേ രസാഃ സർവപ്രവർതകാഃ .. 11..
തഥൈവാന്നമയേ കോശേ കോശാസ്തിഷ്ഠന്തി ചാന്തരേ .
യഥാ കോശസ്തഥാ ജീവോ യഥാ ജീവസ്തഥാ ശിവഃ .. 12..
സവികാരസ്തഥാ ജീവോ നിർവികാരസ്തഥാ ശിവഃ .
കോശാസ്തസ്യ വികാരാസ്തേ ഹ്യവസ്ഥാസു പ്രവർതകാഃ .. 13..
യഥാ രസാശയേ ഫേനം മഥനാദേവ ജായതേ .
മനോ നിർമഥനാദേവ വികൽപാ ബഹവസ്തഥാ .. 14..
കർമണാ വർതതേ കർമീ തത്ത്യാഗാച്ഛാന്തിമാപ്നുയാത് .
അയനേ ദക്ഷിണേ പ്രാപ്തേ പ്രപഞ്ചാഭിമുഖം ഗതഃ .. 15..
അഹങ്കാരാഭിമാനേന ജീവഃ സ്യാദ്ധി സദാശിവഃ .
സ ചാവിവേകപ്രകൃതിസംഗത്യാ തത്ര മുഹ്യതേ .. 16..
നാനായോനിശതം ഗത്വാ ശേതേഽസൗ വാസനാവശാത് .
വിമോക്ഷാത്സഞ്ചരത്യേവ മത്സ്യഃ കൂലദ്വയം യഥാ .. 17..
തതഃ കാലവശാദേവ ഹ്യാത്മജ്ഞാനവിവേകതഃ .
ഉത്തരാഭിമുഖോ ഭൂത്വാ സ്ഥാനാത്സ്ഥാനാന്തരം ക്രമാത് .. 18..
മൂർധ്ന്യാധായാത്മനഃ പ്രാണാന്യോഗാഭ്യാസം സ്ഥിതശ്ചരൻ .
യോഗാത്സഞ്ജായതേ ജ്ഞാനം ജ്ഞാനാദ്യോഗഃ പ്രവർതതേ .. 19..
യോഗജ്ഞാനപരോ നിത്യം സ യോഗീ ന പ്രണശ്യതി .
വികാരസ്ഥം ശിവം പശ്യേദ്വികാരശ്ച ശിവേന തു .. 20..
യോഗപ്രകാശകം യോഗൈർധ്യായേച്ചാനന്യ ഭാവനഃ .
യോഗജ്ഞാനേ ന വിദ്യേതേ തസ്യ ഭാവോ ന സിദ്ധ്യതി .. 21..
തസ്മാദഭ്യാസയോഗേന മനഃപ്രാണാന്നിരോധയേത് .
യോഗീ നിശിതധാരേണ ക്ഷുരേണൈവ നികൃന്തയേത് .. 22..
ശിഖാ ജ്ഞാനമയീ വൃത്തിര്യമാദ്യഷ്ടാംഗസാധനൈഃ .
ജ്ഞാനയോഗഃ കർമയോഗ ഇതി യോഗോ ദ്വിധാ മതഃ .. 23..
ക്രിയായോഗമഥേദാനീം ശ്രുണു ബ്രാഹ്മണസത്തമ .
അവ്യാകുലസ്യ ചിത്തസ്യ ബന്ധനം വിഷയേ ക്വചിത് .. 24..
യത്സംയോഗോ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠ സ ച ദ്വൈവിധ്യമശ്നുതേ .
കർമ കർതവ്യമിത്യേവ വിഹിതേഷ്വേവ കർമസു .. 25..
ബന്ധനം മനസോ നിത്യം കർമയോഗഃ സ ഉച്യതേ .
യത്ത ചിത്തസ്യ സതതമർഥേ ശ്രേയസി ബന്ധനം .. 26..
ജ്ഞാനയോഗഃ സ വിജ്ഞേയഃ സർവസിദ്ധികരഃ ശിവഃ .
യസ്യോക്തലക്ഷണേ യോഗേ ദ്വിവിധേഽപ്യവ്യയം മനഃ .. 27..
സ യാതി പരമം ശ്രേയോ മോക്ഷലക്ഷണമഞ്ജസാ .
ദേഹേന്ദ്രിയേഷു വൈരാഗ്യം യമ ഇത്യുച്യതേ ബുധൈഃ .. 28..
അനുരക്തിഃ പരേ തത്ത്വേ സതതം നിയമഃ സ്മൃതഃ .
സർവവസ്തുന്യുദാസീനഭാവമാസനമുത്തമം .. 29..
ജഗത്സർവമിദം മിഥ്യാപ്രതീതിഃ പ്രാണസംയമഃ .
ചിത്തസ്യാന്തർമുഖീഭാവഃ പ്രത്യാഹാരസ്തു സത്തമ .. 30..
ചിത്തസ്യ നിശ്ചലീഭാവോ ധാരണാ ധാരണം വിദുഃ .
സോഽഹം ചിന്മാത്രമേവേതി ചിന്തനം ധ്യാനമുച്യതേ .. 31..
ധ്യാനസ്യ വിസ്മൃതിഃ സമ്യക്സമാധിരഭിധീയതേ .
അഹിംസാ സത്യമസ്തേയം ബ്രഹ്മചര്യം ദയാർജവം .. 32..
ക്ഷമാ ധൃതിർമിതാഹാരഃ ശൗചം ചേതി യമാദശ .
തപഃസന്തുഷ്ടിരാസ്തിക്യം ദാനമാരാധനം ഹരേഃ .. 33..
വേദാന്തശ്രവണം ചൈവ ഹ്രീർമതിശ്ച ജപോ വ്രതം .. ഇതി .
ആസനാനി തദംഗാനി സ്വസ്തികാദീനി വൈ ദ്വിജ .. 34..
വർണ്യന്തേ സ്വസ്തികം പാദതലയോരുഭയോരപി .
പൂർവോത്തരേ ജാനുനീ ദ്വേ കൃത്വാസനമുദീരിതം .. 35..
സവ്യേ ദക്ഷിണഗുൽഫം തു പൃഷ്ഠപാർശ്വേ നിയോജയേത് .
ദക്ഷിണേഽപി തഥാ സവ്യം ഗോമുഖം ഗോർമുഖം യഥാ .. 36..
ഏക.ം ചരണമന്യസ്മിന്നൂരാവാരോപ്യ നിശ്ചലഃ .
ആസ്തേ യദിദമേനോഘ്നം വീരാസനമുദീരിതം .. 37..
ഗുദം നിയമ്യ ഗുൽഫാഭ്യാം വ്യുത്ക്രമേണ സമാഹിതഃ .
യോഗാസനം ഭവേദേതദിതി യോഗവിദോ വിദുഃ .. 38..
ഊർവോരുപരിവൈ ധത്തേ യദാ പാദതലേ ഉഭേ .
പദ്മാസനം ഭവേദേതത്സർവവ്യാധിവിഷാപഹം .. 39..
പദ്മാസനം സുസംസ്ഥാപ്യ തദംഗുഷ്ഠദ്വയം പുനഃ .
വ്യുത്ക്രമേണൈവ ഹസ്താഭ്യാം ബദ്ധപദ്മാസനം ഭവേത് .. 40..
പദ്മാസനം സുസംസ്ഥാപ്യ ജാനൂർവോരന്തരേ കരൗ .
നിവേശ്യ ഭൂമാവാതിഷ്ഠേദ്വ്യോമസ്ഥഃ കുക്കുടാസനഃ .. 41..
കുക്കുടാസനബന്ധസ്ഥോ ദോർഭ്യാം സംബധ്യ കന്ധരം .
ശേതേ കൂർമവദുത്താന ഏതദുത്താനകൂർമകം .. 42..
പാദാംഗുഷ്ഠൗ തു പാണിഭ്യാം ഗൃഹീത്വാ ശ്രവണാവധി .
ധനുരാകർഷകാകൃഷ്ടം ധനുരാസനമീരിതം .. 43..
സീവനീം ഗുൽഫദേശാഭ്യാം നിപീഡ്യ വ്യുത്ക്രമേണ തു .
പ്രസാര്യ ജാനുനോർഹസ്താവാസനം സിംഹരൂപകം .. 44..
ഗുൽഫൗ ച വൃഷണസ്യാധഃ സീവന്യുഭയപാർശ്വയോഃ .
നിവേശ്യ പാദൗ ഹസ്താഭ്യാം ബധ്വാ ഭദ്രാസനം ഭവേത് .. 45..
സീവനീപാർശ്വമുഭയം ഗുൽഫാഭ്യാം വ്യുത്ക്രമേണ തു .
നിപീഡ്യാസനമേതച്ച മുക്താസനമുദീരിതം .. 46..
അവഷ്ടഭ്യ ധരാം സമ്യക്തലാഭ്യാം ഹസ്തയോർദ്വയോഃ .
കൂർപരൗ നാഭിപാർശ്വേ തു സ്ഥാപയിത്വാ മയൂരവത് .. 47..
സമുന്നതശിരഃപാദം മയൂരാസനമിഷ്യതേ .
വാമോരുമൂലേ ദക്ഷാംഘ്രിം ജാന്വോർവേഷ്ടിതപാണിനാ .. 48..
വാമേന വാമാംഗുഷ്ഠം തു ഗൃഹീതം മത്സ്യപീഠകം .
യോനിം വാമേന സമ്പീഡ്യ മേഢ്രാദുപരി ദക്ഷിണം .. 49..
ഋജുകായഃ സമാസീനഃ സിദ്ധാസനമുദീരിതം .
പ്രസാര്യ ഭുവി പാദൗ തു ദോർഭ്യാമംഗുഷ്ഠമാദരാത് .. 50..
ജാനൂപരി ലലാടം തു പശ്ചിമം താനമുച്യതേ .
യേനകേന പ്രകാരേണ സുഖം ധാര്യം ച ജായതേ .. 51..
തത്സുഖാസനമിത്യുക്തമശക്തസ്തത്സമാചരേത് .
ആസനം വിജിതം യേന ജിതം തേന ജഗത്ത്രയം .. 52..
യമൈശ്ച നിയമൈശ്ചൈവ ആസനൈശ്ച സുസംയതഃ .
നാഡീശുദ്ധിം ച കൃത്വാദൗ പ്രാണായാമം സമാചരേത് .. 53..
ദേഹമാനം സ്വാംഗുലിഭിഃ ഷണ്ണവത്യംഗുലായതം .
പ്രാണഃ ശരീരാദധികോ ദ്വാദശാംഗുലമാനതഃ .. 54..
ദേഹസ്ഥമനിലം ദേഹസമുദ്ഭൂതേന വഹ്നിനാ .
ന്യൂനം സമം വാ യോഗേന കുർവൻബ്രഹ്മവിദിഷ്യതേ .. 55..
ദേഹമധ്യേ ശിഖിസ്ഥാനം തപ്തജാംബൂനദപ്രഭം .
ത്രികോണം ദ്വിപദാമന്യച്ചതുരസ്രം ചതുഷ്പദം .. 56..
വൃത്തം വിഹംഗമാനാം തു ഷഡസ്രം സർപജന്മനാം .
അഷ്ടാസ്രം സ്വേദജാനാം തു തസ്മിന്ദീപവദുജ്ജ്വലം .
കന്ദസ്ഥാനം മനുഷ്യാണാം ദേഹമധ്യം നവാംഗുലം .
ചതുരംഗുലമുത്സേധം ചതുരംഗുലമായതം .. 57..
അണ്ഡാകൃതി തിരശ്ചാം ച ദ്വിജാനാം ച ചതുഷ്പദാം .
തുന്ദമധ്യം തദിഷ്ടം വൈ തന്മധ്യം നാഭിരിപ്യതേ .. 58..
തത്ര ചക്രം ദ്വാദശാരം തേഷു വിഷ്ണ്വാദിമൂർതയഃ .
അഹം തത്ര സ്ഥിതശ്ചക്രം ഭ്രാമയാമി സ്വമായയാ .. 59..
അരേഷു ഭ്രമതേ ജീവഃ ക്രമേണ ദ്വിജസത്തമ .
തന്തുപഞ്ജരമധ്യസ്ഥാ യഥാ ഭ്രമതി ലൂതികാ .. 60..
പ്രാണാധിരൂഢശ്ചരതി ജീവസ്തേന വിനാ നഹി .
തസ്യോർധ്വേ കുണ്ഡലീസ്ഥാനം നാഭേസ്തിര്യഗഥോർധ്വതഃ .. 61..
അഷ്ടപ്രകൃതിരൂപാ സാ ചാഷ്ടധാ കുണ്ഡലീകൃതാ .
യഥാവദ്വായുസാരം ച ജ്വലനാദി ച നിത്യശഃ .. 62
പരിതഃ കന്ദപാർശ്വേ തു നിരുധ്യേവ സദാ സ്ഥിതാ .
മുഖേനൈവ സമാവേഷ്ട്യ ബ്രഹ്മരന്ധ്രമുഖം തഥാ .. 63..
യോഗകാലേന മരുതാ സാഗ്നിനാ ബോധിതാ സതീ .
സ്ഫുരിതാ ഹൃദയാകാശേ നാഗരൂപാ മഹോജ്ജ്വലാ .. 64..
അപനാദ്ദ്വയംഗുലാദൂർധ്വമധോ മേഢ്രസ്യ താവതാ .
ദേഹമധ്യം മനുഷ്യാണാം ഹൃന്മധ്യം തു ചതുഷ്പദാം .. 65..
ഇതരേഷാം തുന്ദമധ്യേ പ്രാണാപാനസമായുതാഃ .
ചതുഷ്പ്രകാരദ്വ്യയുതേ ദേഹമധ്യേ സുഷുമ്നയാ .. 66..
കന്ദമധ്യേ സ്ഥിതാ നാഡീ സുഷുമ്നാ സുപ്രതിഷ്ഠിതാ .
പദ്മസൂത്രപ്രതീകാശാ ഋജുരൂർധ്വപ്രവർതിനീ .. 67..
ബ്രഹ്മണോ വിവരം യാവദ്വിദ്യുദാഭാസനാലകം .
വൈഷ്ണവീ ബ്രഹ്മനാഡീ ച നിർവാണപ്രാപ്തിപദ്ധതിഃ .. 68..
ഇഡാ ച പിംഗലാ ചൈവ തസ്യാഃ സവ്യേതരേ സ്ഥിതേ .
ഇഡാ സമുത്ഥിതാ കന്ദാദ്വാമനാസാപുടാവധി .. 69..
പിംഗലാ ചോത്ഥിതാ തസ്മാദ്ദക്ഷനാസാപുടാവധി .
ഗാന്ധാരീ ഹസ്തിജിഹ്വാ ച ദ്വേ ചാന്യേ നാഡികേ സ്ഥിതേ .. 70..
പുരതഃ പൃഷ്ഠതസ്തസ്യ വാമേതരദൃശൗ പ്രതി .
പൂഷാ യശസ്വിനീ നാഡ്യൗ തസ്മാദേവ സമുത്ഥിതേ .. 71..
സവ്യേതരശ്രുത്യവധി പായുമൂലാദലംബുഅസാ .
അധോഗതാ ശുഭാ നാഡീ മേഢ്രാന്താവധിരായതാ .. 72..
പാദാംഗുഷ്ഠാവധിഃ കന്ദാദധോയാതാ ച കൗശികീ .
ദശപ്രകാരഭൂതാസ്താഃ കഥിതാഃ കന്ദസംഭവാഃ .. 73..
തന്മൂലാ ബഹവോ നാഡ്യഃ സ്ഥൂലസൂക്ഷ്മാശ്ച നാഡികാഃ .
ദ്വാസപ്തതിസഹസ്രാണി സ്ഥൂലാഃ സൂക്ഷ്മാശ്ച നാഡയഃ .. 74..
സംഖ്യാതും ന ശക്യന്തേ സ്ഥൂലമൂലാഃ പൃഥഗ്വിധാഃ .
യഥാശ്വത്ഥദലേ സൂക്ഷ്മാഃ സ്ഥൂലാശ്ച വിതതാസ്തഥാ .. 75..
പ്രാണാപാനൗ സമാനശ്ച ഉദാനോ വ്യാന ഏവ ച .
നാഗഃ കൂർമശ്ച കൃകരോ ദേവദത്തോ ധനഞ്ജയഃ .. 76..
ചരന്തി ദശനാഡീഷു ദശ പ്രാണാദിവായവഃ .
പ്രാണാദിപഞ്ചകം തേഷു പ്രധാനം തത്ര ച ദ്വയം .. 77..
പ്രാണ ഏവാഥവാ ജ്യേഷ്ഠോ ജീവാത്മാനം ബിഭർതി യഃ .
ആസ്യനാസികയോർമധ്യം ഹൃദയം നാഭിമണ്ഡലം .. 78..
പാദാംഗുഷ്ഠമിതി പ്രാണസ്ഥാനാനി ദ്വിജസത്തമ .
അപാനശ്ചരതി ബ്രഹ്മൻഗുദമേഢ്രോരുജാനുഷു .. 79..
സമാനഃ സർവഗാത്രേഷു സർവവ്യാപീ വ്യവസ്ഥിതഃ .
ഉദാനഃ സർവസന്ധിസ്ഥഃ പാദയോർഹസ്തയോരപി .. 80..
വ്യാനഃ ശ്രോത്രോരുകട്യാം ച ഗുൽഫസ്കന്ധഗലേഷു ച .
നാഗാദിവായവഃ പഞ്ച ത്വഗസ്ഥാദിഷു സംസ്ഥിതാഃ .. 81..
തുന്ദസ്ഥജലമന്നം ച രസാദീനി സമീകൃതം .
തുന്ദമധ്യഗതഃ പ്രാണസ്താനി കുര്യാത്പൃഥക്പൃഥക് .. 82..
ഇത്യാദിചേഷ്ടനം പ്രാണഃ കരോതി ച പൃഥക്സ്ഥിതം .
അപാനവായുർമൂത്രാദേഃ കരോതി ച വിസർജനം .. 83..
പ്രാണാപാനാദിചേഷ്ടാദി ക്രിയതേ വ്യാനവായുനാ .
ഉജ്ജീര്യതേ ശരീരസ്ഥമുദാനേന നഭസ്വതാ .. 84..
പോഷണാദിശരീരസ്യ സമാനഃ കുരുതേ സദാ .
ഉദ്ഗാരാദിക്രിയോ നാഗഃ കൂർമോഽക്ഷാദിനിമീലനഃ .. 85..
കൃകരഃ ക്ഷുതയോഃ കർതാ ദത്തോ നിദ്രാദികർമകൃത് .
മൃതഗാത്രസ്യ ശോഭാദേർധനഞ്ജയ ഉദാഹൃതഃ .. 86..
നാഡീഭേദം മരുദ്ഭേദം മരുതാം സ്ഥാനമേവ ച .
ചേഷ്ടാശ്ച വിവിധാസ്തേഷാം ജ്ഞാത്വൈവ നിജസത്തമ .. 87..
ശുദ്ധൗ യതേത നാഡീനാം പൂർവോക്തജ്ഞാനസംയുതഃ .
വിവിക്തദേശമാസാദ്യ സർവസംബന്ധവർജിതഃ .. 88..
യോഗാംഗദ്രവ്യസമ്പൂർണം തത്ര ദാരുമയേ ശുഭേ .
ആസനേ കൽപിതേ ദർഭകുശകൃഷ്ണാജിനാദിഭിഃ .. 89..
താവദാസനമുത്സേധേ താവദ്ദ്വയസമായതേ .
ഉപവിശ്യാസനം സമ്യക്സ്വസ്തികാദി യഥാരുചി .. 90..
ബധ്വാ പ്രാഗാസനം വിപ്രോ ഋജുകായഃ സമാഹിതഃ .
നാസാഗ്രന്യസ്തനയനോ ദന്തൈർദന്താനസംസ്പൃശൻ .. 91..
രസനാം താലുനി ന്യസ്യ സ്വസ്ഥചിത്തോ നിരാമയഃ .
ആകുഞ്ചിതശിരഃ കിഞ്ചിന്നിബധ്നന്യോഗമുദ്രയാ .. 92..
ഹസ്തൗ യഥോക്തവിധിനാ പ്രാണായാമം സമാചരേത് .
രേചനം പൂരണം വായോഃ ശോധനം രേചനം തഥാ .. 93..
ചതുർഭിഃ ക്ലേശനം വായോഃ പ്രാണായാമ ഉദീര്യതേ .
ഹസ്തേന ദക്ഷിണേനൈവ പീഡയേന്നാസികാപുടം .. 94..
ശനൈഃ ശനൈരഥ ബഹിഃ പ്രക്ഷിപേത്പിംഗലാനിലം .
ഇഡയാ വായുമാപൂര്യ ബ്രഹ്മൻഷോഡശമാത്രയാ .. 95..
പൂരിതം കുംഭയേത്പശ്ചാച്ചതുഃഷഷ്ട്യാ തു മാത്രയാ .
ദ്വാത്രിംശന്മാത്രയാ സമ്യഗ്രേചയേത്പിംഗലാനിലം .. 96..
ഏവം പുനഃ പുനഃ കാര്യം വ്യുത്ക്രമാനുക്രമേണ തു .
സമ്പൂർണകുംഭവദ്ദേഹം കുംഭയേന്മാതരിശ്വനാ .. 97..
പൂരണാന്നാഡയഃ സർവാഃ പൂര്യന്തേ മാതരിശ്വനാ .
ഏവം കൃതേ സതി ബ്രഹ്മംശ്ചരന്തി ദശ വായവഃ .. 98..
ഹൃദയാംഭോരുഹം ചാപി വ്യാകോചം ഭവതി സ്ഫുടം .
തത്ര പശ്യേത്പരാത്മാനം വാസുദേവമകൽമഷം .. 99..
പ്രാതർമധ്യന്ദിനേ സായമർധരാത്രേ ച കുംഭകാൻ .
ശനൈരശീതിപര്യന്തം ചതുർവാരം സമഭ്യസേത് .. 100..
ഏകാഹമാത്രം കുർവാണഃ സർവപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ .
സംവത്സരത്രയാദൂർധ്വം പ്രാണായാമപരോ നരഃ .. 101..
യോഗസിദ്ധോ ഭവേദ്യോഗീ വായുജിദ്വിജിതേന്ദ്രിയഃ .
അൽപാശീ സ്വൽപനിദ്രശ്ച തേജസ്വീ ബലവാൻഭവേത് .. 102..
അപമൃത്യുമതിക്രമ്യ ദീർഘമായുരവാപ്നുയാത് .
പ്രസ്വേദജനനം യസ്യ പ്രാണായാമസ്തു സോഽധമഃ .. 103..
കമ്പനം വപുഷോ യസ്യ പ്രാണായാമേഷു മധ്യമഃ .
ഉത്ഥാനം വപുഷോ യസ്യ സ ഉത്തമ ഉദാഹൃതഃ .. 104..
അധമേ വ്യാധിപാപാനാം നാശഃ സ്യാന്മധ്യമേ പുനഃ .
പാപരോഗമഹാവ്യാധിനാശഃ സ്യാദുത്തമേ പുനഃ .. 105..
അൽപമൂത്രോഽൽപവിഷ്ഠശ്ച ലഘുദേഹോ മിതാശനഃ .
പട്വിന്ദ്രിയഃ പടുമതിഃ കാലത്രയവിദാത്മവാൻ .. 106..
രേചകം പൂരകം മുക്ത്വാ കുംഭീകരണമേവ യഃ .
കരോതി ത്രിഷു കാലേഷു നൈവ തസ്യാസ്തി ദുർലഭം .. 107..
നാഭികന്ദേ ച നാസാഗ്രേ പാദാംഗുഷ്ഠേ ച യത്നവാൻ .
ധാരയേന്മനസാ പ്രാണാൻസന്ധ്യാകാലേഷു വാ സദാ .. 108..
സർവരോഗൈർവിനിർമുക്തോ ജീവേദ്യോഗീ ഗതക്ലമഃ .
കുക്ഷിരോഗവിനാശഃ സ്യാന്നാഭികന്ദേഷു ധാരണാത് .. 109..
നാസാഗ്രേ ധാരണാദ്ദീർഘമായുഃ സ്യാദ്ദേഹലാഘവം .
ബ്രാഹ്മേ മുഹൂർതേ സമ്പ്രാപ്തേ വായുമാകൃഷ്യ ജിഹ്വയാ .. 110..
പിബതസ്ത്രിഷു മാസേഷു വാക്സിദ്ധിർമഹതീ ഭവേത് .
അഭ്യാസതശ്ച ഷണ്മാസാന്മഹാരോഗവിനാശനം .. 111..
യത്ര യത്ര ധൃതോ വായുരംഗേ രോഗാദിദൂഷിതേ .
ധാരണാദേവ മരുതസ്തത്തദാരോഗ്യമശ്നുതേ .. 112..
മനസോ ധാരണാദേവ പവനോ ധാരിതോ ഭവേത് .
മനസഃ സ്ഥാപനേ ഹേതുരുച്യതേ ദ്വിജപുംഗവ .. 113..
കരണാനി സമാഹൃത്യ വിഷയേഭ്യഃ സമാഹിതഃ .
അപാനമൂർധ്വമാകൃഷ്യേദുദരോപരി ധാരയേത് .. 114..
ബന്ധൻകരാഭ്യാം ശ്രോത്രാദികരണാനി യഥാതഥം .
യുഞ്ജാനസ്യ യഥോക്തേന വർത്മനാ സ്വവശം മനഃ .. 115..
മനോവശാത്പ്രാണവായുഃ സ്വവശേ സ്ഥാപ്യതേ സദാ .
നാസികാപുടയോഃ പ്രാണഃ പര്യായേണ പ്രവർതതേ .. 116..
തിസ്രശ്ച നാഡികാസ്താസു സ യാവന്തം ചരത്യയം .
ശംഖിനീവിവരേ യാമ്യേ പ്രാണഃ പ്രാണഭൃതാം സതാം .. 117..
താവന്തം ച പുനഃ കാലം സൗമ്യേ ചരതി സന്തതം .
ഇത്ഥം ക്രമേണ ചരതാ വായുനാ വായുജിന്നരഃ .. 118..
അഹശ്ച രാത്രിം പക്ഷം ച മാസമൃത്വയനാദികം .
അന്തർമുഖോ വിജാനീയാത്കാലഭേദം സമാഹിതഃ .. 119..
അംഗുഷ്ഠാദിസ്വാവയവസ്ഫുരണാദശനേരപി .
അരിഷ്ടൈർജീവിതസ്യാപി ജാനീയാത്ക്ഷയമാത്മനഃ ..120..
ജ്ഞാത്വാ യതേത കൈവല്യപ്രാപ്തയേ യോഗവിത്തമഃ .
പാദാംഗുഷ്ഠേ കരാംഗുഷ്ഠേ സ്ഫുരണം യസ്യ ന ശ്രുതിഃ .. 121..
തസ്യ സംവത്സരാദൂർധ്വം ജീവിതസ്യ ക്ഷയോ ഭവേത് .
മണിബന്ധേ തഥാ ഗുൽഫേ സ്ഫുരണം യസ്യ നശ്യതി .. 122..
ഷണ്മാസാവധിരേതസ്യ ജീവിതസ്യ സ്ഥിതിർഭവേത് .
കൂർപരേ സ്ഫുരണം യസ്യ തസ്യ ത്രൈമാസികീ സ്ഥിതിഃ .. 123..
കുക്ഷിമേഹനപാർശ്വേ ച സ്ഫുരണാനുപലംഭനേ .
മാസാവധിർജീവിതസ്യ തദർധസ്യ തു ദർശനേ .. 124..
ആശ്രിതേ ജഠരദ്വാരേ ദിനാനി ദശ ജീവിതം .
ജ്യോതിഃ ഖദ്യോതവദ്യസ്യ തദർധം തസ്യ ജീവിതം .. 125..
ജിഹ്വാഗ്രാദർശനേ ത്രീണി ദിനാനി സ്ഥിതിരാത്മനഃ .
ജ്വാലായാ ദർശനേ മൃത്യുർദ്വിദിനേ ഭവതി ധ്രുവം .. 126..
ഏവമാദീന്യരിഷ്ടാനി ദൃഷ്ടായുഃക്ഷയകാരണം .
നിഃശ്രേയസായ യുഞ്ജീത ജപധ്യാനപരായണഃ .. 127..
മനസാ പരമാത്മാനം ധ്യാത്വാ തദ്രൂപതാമിയാത് .
യദ്യഷ്ടാദശഭേദേഷു മർമസ്ഥാനേഷു ധാരണം .. 128..
സ്ഥാനാത്സ്ഥാനം സമാകൃഷ്യ പ്രത്യാഹാരഃ സ ഉച്യതേ .
പാദാംഗുഷ്ഠം തഥാ ഗുൽഫം ജംഗാമധ്യം തഥൈവ ച .. 129..
മധ്യമൂർവോശ്ച മൂലം പായുർഹൃദയമേവ ച .
മേഹനം ദേഹമധ്യം ച നാഭിം ച ഗലകൂർപരം .. 130..
താലുമൂലം ച മൂലം ച ഘ്രാണസ്യാക്ഷ്ണോശ്ച മണ്ഡലം .
ഭ്രുവോർമധ്യേ ലലാടം ച മൂലമൂർധ്വം ച ജാനുനീ .. 131..
മൂലം ച കരയോർമൂലം മഹാന്ത്യേതാനി വൈ ദ്വിജ .
പഞ്ചഭൂതമയേ ദേഹേ ഭൂതേഷ്വേതേഷു പഞ്ചസു .. 132..
മനസോ ധാരണം യത്യദ്യുക്തസ്യ ച യമാദിഭിഃ .
ധാരണാ സാ ച സംസാരസാഗരോത്തരകാരണം .. 133..
ആജാനുപാദപര്യന്തം പൃഥിവീസ്ഥാനമിഷ്യതേ .
പിത്തലാ ചതുരസ്രാ ച വസുധാ വജ്രലാഞ്ഛിതാ .. 134..
സ്മർതവ്യാ പഞ്ചഘടികാസ്തത്രാരോപ്യപ്രഭഞ്ജനം .
ആജാനുകടിപര്യന്തമപാം സ്ഥാനം പ്രകീർതിതം .. 135..
അർധചന്ദ്രസമാകാരം ശ്വേതമർജുനലാഞ്ഛിതം .
സ്മർതവ്യമംഭഃശ്വസനമാരോപ്യ ദശനാഡികാഃ .. 136..
ആദേഹമധ്യകട്യന്തമഗ്നിസ്ഥാനമുദാഹൃതം .
തത്ര സിന്ദൂരവർണോഽഗ്നിർജ്വലനം ദശപഞ്ച ച .. 137..
സ്മർതവ്യോ നാഡികാഃ പ്രാണം കൃത്വാ കുംഭേ തഥേരിതം .
നാഭേരുപരി നാസാന്തം വായുസ്ഥാനം തു തത്ര വൈ .. 138..
വേദികാകാരവദ്ധൂമ്രോ ബലവാൻഭൂതമാരുതഃ .
സ്മർതവ്യഃ കുംഭകേനൈവ പ്രാണമാരോപ്യ മാരുതം .. 139..
ഘടികാവിംശതിസ്തസ്മാദ്ഘ്രാണാദ്ബ്രഹ്മബിലാവധി .
വ്യോമസ്ഥാനം നഭസ്തത്ര ഭിന്നാഞ്ജനസമപ്രഭം .. 140..
വ്യോമ്നി മാരുതമാരോപ്യ കുംഭകേനൈവ യത്നവാൻ .
പൃഥിവ്യംശേ തു ദേഹസ്യ ചതുർബാഹും കിരീടിനം .. 141..
അനിരുദ്ധം ഹരിം യോഗീ യതേത ഭവമുക്തയേ .
അബംശേ പൂരയേദ്യോഗീ നാരായണമുദഗ്രധീഃ .. 142..
പ്രദ്യുമ്നമഗ്നൗ വായ്വംശേ സങ്കർഷണമതഃ പരം .
വ്യോമാംശേ പരമാത്മാനം വാസുദേവം സദാ സ്മരേത് .. 143..
അചിരാദേവ തത്പ്രാപ്തിര്യുഞ്ജാനസ്യ ന സംശയഃ .
ബധ്വാ യോഗാസനം പൂർവം ഹൃദ്ദേശേ ഹൃദയാഞ്ജലിഃ .. 144..
നാസാഗ്രന്യസ്തനയനോ ജിഹ്വാം കൃത്വാ ച താലുനി .
ദന്തൈർദന്താനസംസ്പൃശ്യ ഊർധ്വകായഃ സമാഹിതഃ .. 145..
സംയമേച്ചേന്ദ്രിയഗ്രാമമാത്മബുദ്ധ്യാ വിശുദ്ധയാ .
ചിന്തനം വാസുദേവസ്യ പരസ്യ പരമാത്മനഃ .. 146..
സ്വരൂപവ്യാപ്തരൂപസ്യ ധ്യാനം കൈവല്യസിദ്ധിദം .
യാമമാത്രം വാസുദേവം ചിന്തയേത്കുംഭകേന യഃ .. 147..
സപ്തജന്മാർജിതം പാപം തസ്യ നശ്യതി യോഗിനഃ .
നാഭികന്ദാത്സമാരഭ്യ യാവദ്ധൃദയഗോചരം .. 148..
ജാഗ്രദ്വൃത്തിം വിജാനീയാത്കണ്ഠസ്ഥം സ്വപ്നവർതനം .
സുഷുപ്തം താലുമധ്യസ്ഥം തുര്യം ഭ്രൂമധ്യസംസ്ഥിതം .. 149..
തുര്യാതീതം പരം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മരന്ധ്രേ തു ലക്ഷയേത് .
ജാഗ്രദ്വൃത്തിം സമാരഭ്യ യാവദ്ബ്രഹ്മബിലാന്തരം .. 150..
തത്രാത്മായം തുരീയസ്യ തുര്യാന്തേ വിഷ്ണുരുച്യതേ .
ധ്യാനേനൈവ സമായുക്തോ വ്യോമ്നി ചാത്യന്തനിർമലേ .. 151..
സൂര്യകോടിദ്യുതിരഥം നിത്യോദിതമധോക്ഷജം .
ഹൃദയാംബുരുഹാസീനം ധ്യായേദ്വാ വിശ്വരൂപിണം .. 152..
അനേകാകാരഖചിതമനേകവദനാന്വിതം .
അനേകഭുജസംയുക്തമനേകായുധമണ്ഡിതം .. 153..
നനാവർണധരം ദേവം ശാതമുഗ്രമുദായുധം .
അനേകനയാനാകീർണം സൂര്യകോടിസമപ്രഭം .. 154..
ധ്യായതോ യോഗിനഃ സർവമനോവൃത്തിർവിനശ്യതി .
ഹൃത്പുണ്ഡരീകമധ്യസ്ഥം ചൈതന്യജ്യോതിരവ്യയം .. 155..
കദംബഗോലകാകാരം തുര്യാതീതം പരാത്പരം .
അനന്തമാനന്ദമയം ചിന്മയം ഭാസ്കരം വിഭും .. 156..
നിവാതദീപസദൃശമകൃത്രിമമണിപ്രഭം .
ധ്യായതോ യോഗിനസ്തസ്യ മുക്തിഃ കരതലേ സ്ഥിതാ .. 157..
വിശ്വരൂപസ്യ ദേവസ്യ രൂപം യത്കിഞ്ചിദേവ ഹി .
സ്ഥവീയഃ സൂക്ഷ്മമന്യദ്വാ പശ്യൻഹൃദയപങ്കജേ .. 158..
ധ്യായതോ യോഗിനോ യസ്തു സാക്ഷാദേവ പ്രകാശതേ .
അണിമാദിഫലം ചൈവ സുഖേനൈവോപജായതേ .. 159..
ജീവാത്മനഃ പരസ്യാപി യദ്യേവമുഭയോരപി .
അഹമേവ പരംബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മാഹമിതി സംസ്ഥിതിഃ .. 160..
സമാധിഃ സ തു വിജ്ഞേയഃ സർവവൃത്തിവിവർജിതഃ .
ബ്രഹ്മ സമ്പദ്യതേ യോഗീ ന ഭൂയഃ സംസൃതിം വ്രജേത് .. 161..
ഏവം വിശോധ്യ തത്ത്വാനി യോഗീ നിഃസ്പൃഹചേതസാ .
യഥാ നിരിന്ധനോ വഹ്നിഃ സ്വയമേവ പ്രശാമ്യതി .. 162..
ഗ്രാഹ്യാഭാവേ മനഃ പ്രാണോ നിശ്ചയജ്ഞാനസംയുതഃ .
ശുദ്ധസത്ത്വേ പരേ ലീനോ ജീവഃ സൈന്ധവപിണ്ഡവത് .. 163..
മോഹജാലകസംഘാതോ വിശ്വം പശ്യതി സ്വപ്നവത് .
സുഷുപ്തിവദ്യശ്ചരതി സ്വഭാവപരിനിശ്ചലഃ .. 164..
നിർവാണപദമാശ്രിത്യ യോഗീ കൈവല്യമശ്നുത ഇത്യുപനിഷത് ..
ഓം പൂർണമദഃ പൂർണമിദം പൂർണാത്പൂർണമുദച്യതേ .
പൂർണസ്യ പൂർണമാദായ പൂർണമേവാവശിഷ്യതേ ..
ഓം ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ..
ഇതി ത്രിശിഖിബ്രാഹ്മണോപനിഷത്സമാപ്താ ..