— 224 —
മേ പ്രകാശിച്ചു കാണുന്നുള്ളു. വിഗ്രഹങ്ങൾക്കു 18 അടി ഉയരവും 14
അടി വിസ്താരവും ഉണ്ടു. വലത്തേ മുഖം പാലകനായ വിഷ്ണുവിന്റെ
താകയാൽ അനേകപൂമാലകൾ കൊണ്ടലംകൃതമായ പ്രകാരം കൊത്തി
പണിതിരിക്കുന്നു; അതിന്റെ ഇടങ്കൈയിൽ പൂച്ചെടിയുടെ കൊമ്പും
വലങ്കൈയിൽ പൂവൻ പഴവും വിശേഷമായ മോതിരവും ഉണ്ടു. ഇട ഭാ
ഗത്തേ മുഖം മരണത്തേയും നാശത്തേയും പ്രകാശിപ്പിക്കുന്നതായ ശി
വൻ എന്നു സങ്കല്പിച്ചിരിക്കേ പാമ്പുകളെ തലയിലും, കഴുത്തിൽ എല്ലു
കളും, നാവിനെ ഓക്കാന ഭാവത്തിൽ തള്ളിയും, ഒരു കയ്യിൽ തലയോടും,
മറ്റേതിൽ നാഗത്താനെയും പിടിച്ചിരിക്കുന്നു.
മേല്പറഞ്ഞ ത്രിമൂൎത്തി പ്രതിമയുടെ വലഭാഗത്തു ചെന്നു കാണുന്ന
വരെ ആശ്ചൎയ്യപ്പെടുത്തതക്ക ഓരുരുണ്ട ചതുർഭുജവിഗ്രഹം പ്രതിഷ്ഠിച്ചിരി
ക്കുന്നു. അതിന്റെ ഒന്നാമത്തേ വലങ്കൈ ഒരു ബസവന്റെ മേലും മ
റ്റേ കൈ ഒരു സൎപ്പത്തിന്റെ പടത്തിന്മേലും വെച്ചിരിക്കുന്നു. ഒന്നാമ
ത്തേ ഇടങ്കൈയിൽ ഒരു വട്ടപ്പലിശ പിടിച്ചു മുമ്പോട്ടു മറച്ചിരിക്കുന്നു.
മറ്റേ കൈ വെറുതെ വിട്ടിരിക്കുന്നു. അതിന്റെ തലയിൽ അനേക ആ
ഭരണങ്ങളണിയിച്ചിരിക്കുന്നു. ചതുർഭുജവിഗ്രഹത്തിന്റെ വലഭാഗത്തു
ഒരു ഭാൎയ്യയും ഭൎത്താവും നാട്യം നടിക്കുന്ന ഭാവത്തിലും, ഇരുവരുടെ ഇട
ഭാഗത്തിൽ ഒരു സുന്ദരയുവാവു ആനപ്പുറത്ത് കയറിയ പ്രകാരവും, ഇ
പ്പറഞ്ഞവറ്റിന്റെ മേൽഭാഗത്തു ഒന്നിന്നു നാലു തലകളും മറ്റൊന്നി
ന്നു നാലു കൈകളും രൂപിച്ചു നിൎത്തിയ രണ്ടു വിചിത്ര വിഗ്രഹങ്ങൾ നി
ല്ക്കുന്നതല്ലാതെ അനേക ചെറുരൂപങ്ങൾ മേഘത്താൽ മറക്കപ്പെട്ടപ്രകാ
രം തോന്നിച്ചു പ്രതിഷ്ഠിച്ചിരിക്കുന്നു. മേൽ വിവരിച്ച ഭാൎയ്യഭൎത്താക്കന്മാ
രിൽ ഭൎത്താവിന്റെ രൂപത്തിന്നു 17 അടി ഉയരമുണ്ടു; ആ ഭാൎയ്യക്കൊ 15
അടി ഉയരമുള്ളതല്ലാതെ മൃദുത്വമായ കവിൾതടവും മോഹനമുഖഛായ
യും തൊടുത്തു എന്നും ഹിന്തുസ്തീകൾക്കു മാതൃകയായി വെച്ചിരിക്കുന്നു.
ഇതിൻ പിമ്പിൽ പക്ഷികളെ കൊണ്ടലംകൃതമായും മനുഷ്യകോലത്തിൽ
നാലു കൈകൾ മാത്രം കൊടുത്തിരിക്കുന്നതായും ഒരു രൂപമുണ്ടു. ഇവയ
ല്ലാതെ കാഴ്ചയിൽ പെടുന്ന പല വിഗ്രഹങ്ങൾ വൎണ്ണിപ്പാൻ മേലാതവാറു
പോൽ.— ഗുഹയുടെ ഓരോ ഭാഗത്തിൽ ഓരോ ചെറിയ ഇരുട്ടുമുറികൾ
ഉണ്ടു. അവ പൂൎവ്വകാലങ്ങളിൽ ഹിന്തു മതഭക്തവൈരാഗികളുടെ ധ്യാന
ത്തിന്നുള്ള വിശുദ്ധമുറികൾ ആയ്പണിതിരുന്നാലും ഇപ്പോൾ അവ കട
വാതൽ, ഉടുമ്പ്, തേൾ, പാമ്പെന്നീവക അന്ധക ജന്തുക്കൾക്കു അഭയസ്ഥാ
നമായി കിടക്കുന്നു.
പടനായകനായ ഹമിൽതൻ 1) സായ്പ് പറയുന്നതാവിതു: ഞാൻ
ഈ ഗുഹയുടെ വാതിൽ കടക്കും മുമ്പെ കൈതോക്കുകൊണ്ടു 2) അതിന്നക
1) Capt. Hamilton. 2) Pistol.
