നാട്യശാസ്ത്രം/അദ്ധ്യായം1

←നാട്യശാസ്ത്രം

നാട്യശാസ്ത്രം രചന:ഭരതമുനി അദ്ധ്യായം1

അദ്ധ്യായം 2→

അഥ പ്രഥമോഽധ്യായഃ

പ്രണമ്യ ശിരസാ ദേവൗ പിതാമഹമഹേശ്വരൗ
നാട്യശാസ്ത്രം പ്രവക്ഷ്യാമി ബ്രഹ്മണാ യദുദാഹൃതം        1

സമാപ്തജപ്യം വ്രതിനം സ്വസുതൈഃ പരിവാരിതം
അനധ്യായേ കദാചിത്തു ഭരതം നാട്യകോവിദം        2

മുനയഃ പര്യുപാസ്യൈനമാത്രേയപ്രമുഖാഃ പുരാ
പപ്രച്ഛുസ്തേ മഹാത്മാനോ നിയതേന്ദ്രിയബുദ്ധയഃ        3

യോഽയം ഭഗവതാ സമ്യഗ്ഗ്രഥിതോ വേദസമ്മിതഃ
നാട്യവേദം കഥം ബ്രഹ്മന്നുത്പന്നഃ കസ്യ വാ കൃതേ        4

കത്യംഗഃ കിമ്പ്രമാണശ്ച പ്രയോഗശ്ചാസ്യ കീദൃശഃ
സർവമേതദ്യഥാതത്ത്വം ഭഗവന്വക്തുമർഹസി        5

തേഷാം തു വചനം ശ്രുത്വാ മുനീനാം ഭരതോ മുനിഃ
പ്രത്യുവാച തതോ വാക്യം നാട്യവേദകഥാം പ്രതി        6

ഭവദ്ഭിഃ ശുചിഭിർഭൂത്വാ തഥാഽവഹിതമാനസൈഃ
ശ്രൂയതാം നാട്യവേദസ്യ സംഭവോ ബ്രഹ്മനിർമിതഃ        7

പൂർവം കൃതയുഗേ വിപ്രാ വൃത്തേ സ്വായംഭുവേഽന്തരേ
ത്രേതായുഗേഽഥ സമ്പ്രാപ്തേ മനോർവൈവസ്വതസ്യ തു        8

ഗ്രാമ്യധർമപ്രവൃത്തേ തു കാമലോഭവശം ഗതേ
ഈർഷ്യാക്രോധാദിസംമൂഢേ ലോകേ സുഖിതദുഃഖിതേ        9

ദേവദാനവഗന്ധർവയക്ഷരക്ഷോമഹോരഗൈഃ
ജംബുദ്വീപേ സമാക്രാന്തേ ലോകപാലപ്രതിഷ്ഠിതേ        10

മഹേന്ദ്രപ്രമുഖൈർദേവൈരുക്തഃ കില പിതാമഹഃ
ക്രീഡനീയകമിച്ഛാമോ ദൃഷ്യം ശ്രവ്യം ച യദ്ഭവേത്        11

ന വേദവ്യവഹാരോഽയം സംശ്രാവ്യഃ ശൂദ്രജാതിഷു
തസ്മാത്സൃജാപരം വേദം പഞ്ചമം സാർവവർണികം        12

ഏവമസ്ത്വിതി താനുക്ത്വാ ദേവരാജം വിസൃജ്യ ച
സസ്മാര ചതുരോ വേദാന്യോഗമാസ്ഥായ തത്ത്വവിത്        13

( നേമേ വേദാ യതഃ ശ്രാവ്യാഃ സ്ത്രീശൂദ്രാദ്യാസു ജാതിഷു
വേദമന്യത്തതഃ സ്രക്ഷ്യേ സർവശ്രാവ്യം തു പഞ്ചമം )
ധർമ്യമർഥ്യം യശസ്യം ച സോപദേശ്യം സസംഗ്രഹം
ഭവിഷ്യതശ്ച ലോകസ്യ സർവകർമാനുദർശകം        14

സർവശാത്രാർഥസമ്പന്നം സർവശിൽപപ്രവർതകം
നാട്യാഖ്യം പഞ്ചമം വേദം സേതിഹാസം കരോമ്യഹം        15

ഏവം സങ്കൽപ്യ ഭഗവാൻ സർവവേദാനനുസ്മരൻ
നാട്യവേദം തതശ്ചക്രേ ചതുർവേദാംഗസംഭവം        16

ജഗ്രാഹ പാഠ്യമൃഗ്വേദാത്സാമഭ്യോ ഗീതമേവ ച
യജുർവേദാദഭിനയാൻ രസാനാഥർവണാദപി        17

വേദോപവേദൈഃ സംബദ്ധോ നാട്യവേദോ മഹാത്മനാ
ഏവം ഭഗവതാ സൃഷ്ടോ ബ്രഹ്മണാ സർവവേദിനാ        18

ഉത്പാദ്യ നാട്യവേദം തു ബ്രഹ്മോവാച സുരേശ്വരം
ഇതിഹാസോ മയാ സൃഷ്ടഃ സ സുരേഷു നിയുജ്യതാം        19

കുശലാ യേ വിദഗ്ധാശ്ച പ്രഗൽഭാശ്ച ജിതശ്രമാഃ
തേഷ്വയം നാട്യസഞ്ജ്ഞോ ഹി വേദഃ സങ്ക്രാമ്യതാം ത്വയാ        20

തച്ഛൃത്വാ വചനം ശക്രോ ബ്രഹ്മണാ യദുദാഹൃതം
പ്രാഞ്ജലിഃ പ്രണതോ ഭൂത്വാ പ്രത്യുവാച പിതാമഹം        21

ഗ്രഹണേ ധാരണേ ജ്ഞാനേ പ്രയോഗേ ചാസ്യ സത്തമ
അശക്താ ഭഗവൻ ദേവാ അയോഗ്യാ നാട്യകർമണി        22

യ ഇമേ വേദഗുഹ്യജ്ഞാ ഋഷയഃ സംശിതവ്രതാഃ
ഏതേഽസ്യ ഗ്രഹണേ ശക്താഃ പ്രയോഗേ ധാരണേ തഥാ        23

ശ്രുത്വാ തു ശക്രവചനം മാമാഹാംബുജസംഭവഃ
ത്വം പുത്രശതസംയുക്തഃ പ്രയോക്താഽസ്യ ഭവാനഘ        24

ആജ്ഞാപിതോ വിദിത്വാഽഹം നാട്യവേദം പിതാമഹാത്
പുത്രാനധ്യാപയാമാസ പ്രയോഗം ചാപി തത്ത്വതഃ        25

ശാണ്ഡില്യം ചൈവ വാത്സ്യം ച കോഹലം ദത്തിലം തഥാ
ജടിലംബഷ്ടകൗ ചൈവ തണ്ഡുമഗ്നിശിഖം തഥാ        26

സൈന്ധവം സപുലോമാനം ശാഡ്വലിം വിപുലം തഥാ
കപിഞ്ജലിം വാദിരം ച യമധൂമ്രായണൗ തഥാ        27

ജംബുധ്വജം കാകജംഘം സ്വർണകം താപസം തഥാ
കൈദാരിം ശാലികർണം ച ദീർഘഗാത്രം ച ശാലികം        28

കൗത്സം താണ്ഡായനിം ചൈവ പിംഗലം ചിത്രകം തഥാ
ബന്ധുലം ഭല്ലകം ചൈവ മുഷ്ഠികം സൈന്ധവായനം        29

തൈതിലം ഭാർഗവം ചൈവ ശുചിം ബഹുലമേവ ച
അബുധം ബുധസേനം ച പാണ്ഡുകർണം സുകേരലം        30

ഋജുകം മണ്ഡകം ചൈവ ശംബരം വഞ്ജുലം തഥാ
മാഗധം സരലം ചൈവ കർതാരം ചോഗ്രമേവ ച        31

തുഷാരം പാർഷദം ചൈവ ഗൗതമം ബാദരായണം
വിശാലം ശബലം ചൈവ സുനാമം മേഷമേവ ച        32

കാലിയം ഭ്രമരം ചൈവ തഥാ പീഠമുഖം മുനിം
നഖകുട്ടാശ്മകുട്ടൗ ച ഷട്പദം സോത്തമം തഥാ        33

പാദുകോപാനഹൗ ചൈവ ശ്രുതിം ചാഷസ്വരം തഥാ
അഗ്നികുണ്ഡാജ്യകുണ്ഡൗ ച വിതണ്ഡ്യ താണ്ഡ്യമേവ ച        34

കർതരാക്ഷം ഹിരണ്യാക്ഷം കുശലം ദുസ്സഹം തഥാ
ലാജം ഭയാനകം ചൈവ ബീഭത്സം സവിചക്ഷണം        35

പുണ്ഡ്രാക്ഷം പുണ്ഡ്രനാസം ചാപ്യസിതം സിതമേവ ച
വിദ്യുജ്ജിഹ്വം മഹാജിഹ്വം ശാലങ്കായനമേവ ച        36

ശ്യാമായനം മാഠരം ച ലോഹിതാംഗം തഥൈവ ച
സംവർതകം പഞ്ചശിഖം ത്രിശിഖം ശിഖമേവ ച        37

ശംഖവർണമുഖം ശണ്ഡം ശങ്കുകർണമഥാപി ച
ശക്രനേമിം ഗഭസ്തിം ചാപ്യംശുമാലിം ശഠം തഥാ        38

വിദ്യുതം ശാതജംഘം ച രൗദ്രം വീരമഥാപി ച
പിതാമഹാജ്ഞയാഽസ്മാഭിർലോകസ്യ ച ഗുണേപ്സയാ        39

പ്രയോജിതം പുത്രശതം യഥാഭൂമിവിഭാഗശഃ
യോ യസ്മിൻകർമണി യഥാ യോഗ്യസ്തസ്മിൻ സ യോജിതഃ        40

ഭാരതീം സാത്വതീം ചൈവ വൃഈത്തിമാരഭടീം തഥാ
സമാശ്രിതഃ പ്രയോഗസ്തു പ്രയുക്തോ വൈ മയാ ദ്വിജാഃ        41

പരിഗൃഹ്യ പ്രണമ്യാഥ ബ്രഹ്മാ വിജ്ഞാപിതോ മയാ
അഥാഹ മാം സുരഗുരുഃ കൈശികിമപി യോജയ        42

യച്ച തസ്യാഃ ക്ഷമം ദ്രവ്യം തദ് ബ്രൂഹി ദ്വിജസത്തമ
ഏവം തേനാസ്മ്യഭിഹിതഃ പ്രത്യുക്തശ്ച മയാ പ്രഭുഃ        43

ദീയതാം ഭഗവന്ദ്രവ്യം കൈശിക്യാഃ സമ്പ്രയോജകം
നൃത്താംഗഹാരസമ്പന്നാ രസഭാവക്രിയാത്മികാ        44

ദൃഷ്ടാ മയാ ഭഗവതോ നീലകണ്ഠസ്യ നൃത്യതഃ
കൈശികീ ഷ്ലക്ഷ്ണനൈപഥ്യാ ശൃംഗാരരസസംഭവാ        45

അശക്യാ പുരുഷൈഃ സാ തു പ്രയോക്തും സ്ത്രീജനാദൃതേ
തതോഽസൃജന്മഹാതേജാ മനസാഽപ്സരസോ വിഭുഃ        46

നാട്യാലങ്കാരചതുരാഃ പ്രാദാന്മഹ്യം പ്രയോഗതഃ
മഞ്ജുകേശീം സുകേശീം ച മിശ്രകേശീം സുലോചനാം        47

സൗദാമിനീം ദേവദത്താം ദേവസേനാം മനോരമാം
സുദതീം സുന്ദരീം ചൈവ വിദഗ്ധാം വിപുലാം തഥാ        48

സുമാലാം സന്തതിം ചൈവ സുനന്ദാം സുമുഖീം തഥാ
മാഗധീമർജുനീം ചൈവ സരലാം കേരലാം ധൃതിം        49

നന്ദാം സപുഷ്കലാം ചൈവ കലമാം ചൈവ മേ ദദൗ
സ്വാതിർഭാണ്ഡനിയുക്തസ്തു സഹ ശിഷ്യൈഃ സ്വയംഭുവാ        50

നാരദാദ്യാശ്ച ഗന്ധർവാ ഗാനയോഗേ നിയോജിതാഃ
ഏവം നാട്യമിദം സമ്യഗ്ബുദ്ധ്വാ സർവൈഃ സുതൈഃ സഹ        51

സ്വാതിനാരദസംയുക്തോ വേദവേദാംഗകാരണം
ഉപസ്ഥിതോഽഹം ബ്രഹ്മാണം പ്രയോഗാർഥം കൃതാഞ്ജലിഃ        52

നാട്യസ്യ ഗ്രഹണം പ്രാപ്തം ബ്രൂഹി കിം കരവാണ്യഹം
ഏതത്തു വചനം ശ്രുത്വാ പ്രത്യുവാച പിതാമഹഃ        53

മഹാനയം പ്രയോഗസ്യ സമയഃ പ്രത്യുപസ്ഥിതഃ
അയം ധ്വജമഹഃ ശ്രീമാൻ മഹേന്ദ്രസ്യ പ്രവർതതേ        54

അത്രേദാനീമയം വേദോ നാട്യസഞ്ജ്ഞഃ പ്രയുജ്യതാം
തതസ്തസ്മിന്ധ്വജമഹേ നിഹതാസുരദാനവേ        55

പ്രഹൃഷ്ടാമരസങ്കീർണേ മഹേന്ദ്രവിജയോത്സവേ
പൂർവം കൃതാ മയാ നാന്ദീ ഹ്യാശീർവചസംയുതാ        56

അഷ്ടാംഗപദസംയുക്താ വിചിത്രാ വേദനിർമിതാ
തദന്തേഽനുകൃതിർബദ്ധാ യഥാ ദൈത്യാഃ സുരൈർജിതാഃ        57

സംഫേടവിദ്രവകൃതാ ച്ഛേദ്യഭേദ്യാഹവാൽമികാ
തതോ ബ്രഹ്മാദയോ ദേവാഃ പ്രയോഗപരിതോഷിതാഃ        58

പ്രദദുർമത്സുതേഭ്യസ്തു സർവോപകരണാനി വൈ
പ്രീതസ്തു പ്രഥമം ശക്രോ ദത്തവാൻസ്വം ധ്വജം ശുഭം        59

ബ്രഹ്മാ കുടിലകം ചൈവ ഭൃംഗാരം വരുണഃ ശുഭം
സൂര്യശ്ഛത്രം ശിവസ്സിദ്ധിം വായുർവ്യജനമേവ ച        60

വിഷ്ണുഃ സിംഹാസനം ചൈവ കുബേരോ മുകുടം തഥാ
ശ്രാവ്യത്വം പ്രേക്ഷണീയസ്യ ദദൗ ദേവീ സരസ്വതീ 61
ശേഷാ യേ ദേവഗന്ധർവാ യക്ഷരാക്ഷസപന്നഗാഃ
തസ്മിൻസദസ്യഭിപ്രേതാന്നാനാജാതിഗുണാശ്രയാൻ 62
അംശാംശൈർഭാഷിതം ഭാവാൻ രസാൻ രൂപം ബലം തഥാ
ദത്തവന്തഃ പ്രഹൃഷ്ടാസ്തേ മത്സുതേഭ്യോ ദിവൗകസഃ 63
ഏവം പ്രയോഗേ പ്രാരബ്ധേ ദൈത്യദാനവനാശനേ
അഭവൻക്ഷുഭിതാഃ സർവേ ദൈത്യാ യേ തത്ര സംഗതാഃ 64
വിരൂപാക്ഷ പുരോഗാംശ്ച വിഘ്നാൻപ്രോത്സാഹ്യ തേഽബ്രുവൻ
ന ക്ഷമിഷ്യാമഹേ നാട്യമേതദാഗമ്യതാമിതി 65
തതസ്തൈരസുരൈഃ സാർധം വിഘ്നാ മായാമുപാശ്രിതാഃ
വാചശ്ചേഷ്ടാം സ്മൃതിം ചൈവ സ്തംഭയന്തി സ്മ നൃത്യതാം 66
തഥാ വിധ്വംസനം ദൃഷ്ട്വാ സൂത്രധാരസ്യ ദേവരാട്
കസ്മാത്പ്രയോഗവൈഷമ്യമിത്യുക്ത്വാ ധ്യാനമാവിശത് 67
അഥാപശ്യത്സദോ വിഘ്നൈഃ സമന്താദ്പരിവാരിതം
സഹേതരൈഃ സൂത്രധാരം നഷ്ടസഞ്ജ്ഞം ജഡീകൃതം 68
ഉത്ഥായ ത്വരിതം ശക്രം ഗൃഹീത്വാ ധ്വജമുത്തമം
സർവരത്നോജ്ജ്വലതനുഃ കിഞ്ചിദുദ്വൃത ലോചനഃ 69
രംഗപീഠഗതാന്വിഘ്നാനസുരാംശ്ചൈവ ദേവരാട്
ജർജരീകൃതദേഹാംസ്താനകരോജ്ജർജരേണ സഃ 70
നിഹതേഷു ച സർവേഷുഅ വിഘ്നേഷു സഹ ദാനവൈഃ
സമ്പ്രഹൃഷ്യ തതോ വാക്യമാഹുഃ സർവേ ദിവൗകസഃ 71
അഹോ പ്രഹരണം ദിവ്യമിദമാസാദിതം ത്വയാ
ജർജരീകൃതസർവാംഗാ യേനൈതേ ദാനവാഃ കൃതാഃ 72
യസ്മാദനേന തേ വിഘ്നാഃ സാസുരാ ജർജരീകൃതാഃ
തസ്മാജ്ജർജര ഏവേതി നാമതോഽയം ഭവിഷ്യതി 73
ശേഷാ യേ ചൈവ ഹിംസാർഥമുപയാസ്യന്തി ഹിംസകാഃ
ദൃഷ്ട്വൈവ ജർജരം തേഽപി ഗമിഷ്യന്ത്യേവമേവ തു 74
ഏവമേവാസ്ത്വിതി തതഃ ശക്രഃ പ്രോവാച താൻസുരാൻ
രക്ഷാഭൂതശ്ച സർവേഷാം ഭവിഷ്യത്യേഷ ജർജരഃ 75
പ്രയോഗേ പ്രസ്തുതേ ഹ്യേവം സ്ഫീതേ ശക്രമഹേ പുനഃ
ത്രാസം സഞ്ജനയന്തി സ്മ വിഘ്നാഃ ശേഷാസ്തു നൃത്യതാം 76
ദൃഷ്ട്വാ തേഷാം വ്യവസിതം ദൈത്യാനാം വിപ്രകാരജം
ഉപസ്ഥിതോഽഹം ബ്രഹ്മാണം സുതൈഃ സർവൈഃ സമന്വിതഃ 77
നിശ്ചിതാ ഭഗവന്വിഘ്നാ നാട്യസ്യാസ്യ വിനാശനേ
അസ്യ രക്ഷാവിധിം സമ്യഗാജ്ഞാപയ സുരേശ്വര 78
തതശ്ച വിശ്വകർമാണം ബ്രഹ്മോവാച പ്രയത്നതഃ
കുരു ലക്ഷണസമ്പന്നം നാട്യവേശ്മ മഹാമതേ 79
തതോഽചിരേണ കാലേന വിശ്വകർമാ മഹച്ഛുഭം
സർവലക്ഷണസമ്പന്നം കൃത്വാ നാട്യഗൃഹം തു സഃ 80
പ്രോക്തവാന്ദ്രുഹിണം ഗത്വാ സഭായാന്തു കൃതാഞ്ജലീഃ
സജ്ജം നാട്യഗൃഹം ദേവ തദേവേക്ഷിതുമർഹസി 81
തതഃ സഹ മഹേന്ദ്രേണ സുരൈഃ സർവൈശ്ച സേതരൈഃ
ആഅഗതസ്ത്വരിതോ ദൃഷ്ടും ദ്രുഹിണോ നാട്യമണ്ഡപം 82
ദൃഷ്ട്വാ നാട്യഗൃഹം ബ്രഹ്മാ പ്രാഹ സർവാൻസുരാംസ്തതഃ
അംശഭാഗൈർഭവദ്ഭിസ്തു രക്ഷ്യോഽയം നാട്യമണ്ഡപഃ 83
രക്ഷണേ മണ്ഡപസ്യാഥ വിനിയുക്തസ്തു ചന്ദ്രമാഃ
ലോകപാലാസ്തഥാ ദിക്ഷു വിദിക്ഷ്വപി ച മാരുതാഃ 84
നേപഥ്യഭൂമൗ മിത്രസ്തു നിക്ഷിപ്തോ വരുണോഽംബരേ
വേദികാരക്ഷണേ വഹ്നിർഭാണ്ഡേ സർവദിവൗകസഃ 85
വർണാശ്ചത്വാര ഏവാഥ സ്തംഭേഷു വിനിയോജിതാഃ
ആദിത്യാശ്ചൈവ രുദ്രാശ്ച സ്ഥിതാഃ സ്തംഭാന്തരേശ്വഥ 86
ധാരണീശ്വഥ ഭൂതാനി ശാലാസ്വപ്സരസ്തഥാ
സർവവേശ്മസു യക്ഷിണ്യോ മഹീപൃഷ്ഠേ മഹോദധിഃ 87
ദ്വാരശാലാനിയുക്തൗ തു ക്രുതാന്തഃ കാല ഏവ ച
സ്ഥാപിതൗ ദ്വാരപത്രേഷു നാഗമുഖ്യൗ മഹാബലൗ 88
ദേഹല്യാം യമദണ്ഡസ്തു ശൂലം തസ്യോപരി സ്ഥിതം
ദ്വാരപാലൗ സ്ഥിതൗ ചൗഭൗ നിയതിർമൃത്യുരേവ ച 89
പാർശ്വേ ച രംഗപീഠസ്യ മഹേന്ദ്രഃ സ്ഥിതവാൻസ്വയം
സ്ഥാപിതാ മത്തവാരണ്യാം വിദ്യുദ്ദൈത്യനിഷൂദനീ 90
സ്തംഭേഷു മത്തവാരണ്യാഃ സ്ഥാപിതാ പരിപാലനേ
ഭൂതയക്ഷപിശാശ്ച ഗുഹ്യകാശ്ച മഹാബലാഃ 91
ജർജരേ തു വിനിക്ഷിപ്തം വജ്രം ദൈത്യനിബർഹണം
തത്പർവസു വിനിക്ഷിപ്താഃ സുരേന്ദ്രാ ഹ്യമിതൗജസഃ 92
ശിരഃപർവസ്ഥിതോ ബ്രഹ്മാ ദ്വിതീയേ ശങ്കരസ്തഥാ
തൃതീയേ ച സ്ഥിതോ വിഷ്ണുശ്ചതുർഥേ സ്കന്ദ ഏവ ച 93
പഞ്ചമേ ച മഹാനാഗാഃ ശേഷവാസുകിതക്ഷകാഃ
ഏവം വിഘ്നവിനാശായ സ്ഥാപിതാ ജർജരേ സുരാഃ 94
രംഗപീഠസ്യ മധ്യേ തു സ്വയം ബ്രഹ്മാ പ്രതിഷ്ഠിതഃ
ഇഷ്ട്യർഥം രംഗമധ്യേ തു ക്രിയതേ പുഷ്പമോക്ഷണം 95
പാതാലവാസിനോ യേ ച യക്ഷഗുഹ്യകപന്നഗാഃ
അധസ്താദ്രംഗപീഠസ്യ രക്ഷണേ തേ നിയോജിതാഃ 96
നായകം രക്ഷതീന്ദ്രസ്തു നായികാം ച സരസ്വതീ
വിദൂഷകമഥൗങ്കാരഃ ശേശാസ്തു പ്രകൃതിർഹരഃ 97
യാന്യേതാനി നിയുക്താനി ദൈവതാനീഹ രക്ഷണേ
ഏതാന്യേവാധിദൈവാനി ഭവിഷ്യന്തീത്യുവാച സഃ 98
ഏതസ്മിന്നന്തരേ ദേവൈഃ സർവൈരുക്തഃ പിതാമഹഃ
സാമ്നാ താവദിമേ വിഘ്നാഃ സ്ഥാപ്യന്താം വചസാ ത്വയാ 99
പൂർവം സാമം പ്രയോക്തവ്യം ദ്വിതീയം ദാനമേവ ച
തയോരുപരി ഭേദസ്തു തതോ ദണ്ഡഃ പ്രയുജ്യതേ 100
ദേവാനാം വചനം ശ്രുത്വാ ബ്രഹ്മാ വിഘ്നാനുവാച ഹ
കസ്മാദ്ഭവന്തോ നാട്യസ്യ വിനാശായ സമുത്ഥിതാഃ 101
ബ്രഹ്മണോ വചനം ശ്രുത്വാ വിരൂപാക്ഷോഽബ്രവീദ്വചഃ
ദൈത്യൈർവിഘ്നഗണൈഃ സാർധം സാമപൂർവമിദം തതഃ 102
യോഽയം ഭഗവതാ സൃഷ്ടോ നാട്യവേദഃ സുരേച്ഛയാ
പ്രത്യാദേശോഽയമസ്മാകം സുരാർഥം ഭവതാ കൃതഃ 103
തന്നൈതദേവം കർതവ്യം ത്വയാ ലോകപിതാമഹ
യഥാ ദേവസ്തഥാ ദൈത്യാസ്ത്വത്തഃ സർവേ വിനിർഗതാഃ 104
വിഘ്നാനാം വചനം ശ്രുത്വാ ബ്രഹ്മാ വചനമബ്രവീത്
അലം വോ മന്യുനാ ദൈത്യാ വിഷാദം ത്യജതാനഘാഃ 105
ഭവതാം ദേവതാനാം ച ശുഭാശുഭവികൽപകഃ
കർമഭാവാന്വയാപേക്ഷീ നാട്യവേദോ മയാ കൃതഃ 106
നൈകാന്തതോഽത്ര ഭവതാം ദേവാനാം ചാനുഭാവനം
ത്രൈലോക്യാസ്യാസ്യ സർവസ്യ നാട്യം ഭാവാനുകീർതനം 107
ക്വചിദ്ധർമഃ ക്വചിത്ക്രീഡാ ക്വചിദർഥഃ ക്വചിച്ഛമഃ
ക്വചിദ്ധാസ്യം ക്വചിദ്യുദ്ധം ക്വചിത്കാമഃ ക്വചിദ്വധഃ 108
ധർമോ ധർമപ്രവൃത്താനാം കാമഃ കാമോപസേവിനാം
നിഗ്രഹോ ദുർവിനീതാനാം വിനീതാനാം ദമക്രിയാ 109
ക്ലീബാനാം ധാർഷ്ട്യജനനമുത്സാഹഃ ശൂരമാനിനാം
അബുധാനാം വിബോധശ്ച വൈദുഷ്യം വിദുഷാമപി 110
ഈശ്വരാണാം വിലാസശ്ച സ്ഥൈര്യം ദുഃഖാർദിതസ്യ ച
അർഥോപജീവിനാമർഥോ ധൃതിരുദ്വേഗചേതസാം 111
നാനാഭാവോപസമ്പന്നം നാനാവസ്ഥാന്തരാത്മകം
ലോകവൃത്താനുകരണം നാട്യമേതന്മയാ കൃതം 112
ഉത്തമാധമമധ്യാനാം നരാണാം കർമസംശ്രയം
ഹിതോപദേശജനനം ധൃതിക്രീഡാസുഖാദികൃത് 113
(ഏതദ്രസേഷു ഭാവേഷു സർവകർമക്രിയാസ്വഥ
സർവോപദേശജനനം നാട്യം ലോകേ ഭവിഷ്യതി)
ദുഃഖാർതാനാം ശ്രമാർതാനാം ശോകാർതാനാം തപസ്വിനാം
വിശ്രാന്തിജനനം കാലേ നാട്യമേതദ്ഭവിഷ്യതി 114
ധർമ്യം യശസ്യമായുഷ്യം ഹിതം ബുദ്ധിവിവർധനം
ലോകോപദേശജനനം നാട്യമേതദ്ഭവിഷ്യതി 115
ന തജ്ജ്ഞാനം ന തച്ഛിൽപം ന സാ വിദ്യാ ന സാ കലാ
നാസൗ യോഗോ ന തത്കർമ നാട്യേഽസ്മിൻ യന്ന ദൃശ്യതേ 116
തന്നാത്ര മന്യുഃ കർതവ്യോ ഭവദ്ഭിരമരാൻപ്രതി
സപ്തദ്വീപാനുകരണം നാട്യമേതദ്ഭവിഷ്യതി 117
(യേനാനുകരണം നാട്യമേതത്തദ്യന്മയാ കൃതം)
ദേവാനാമസുരാണാം ച രാജ്ഞാമഥ കുടുംബിനാം
ബ്രഹ്മർഷീണാം ച വിജ്ഞേയം നാട്യം വൃത്താന്തദർശകം 118
യോഽയം സ്വഭാവോ ലോകസ്യ സുഖദുഃഖസമന്വിതഃ
സോഽംഗാദ്യഭിനയോപേതോ നാട്യമിത്യഭിധീയതേ 119
(വേദവിദ്യേതിഹാസാനാമാഖ്യാനപരികൽപനം
വിനോദകരണം ലോകേ നാട്യമേതദ്ഭവിഷ്യതി
ശ്രുതിസ്മൃതിസദാചാരപരിശേഷാർഥകൽപനം
വിനോദജനനം ലോകേ നാട്യമേതദ്ഭവിഷ്യതി)
ഏതസ്മിന്നന്തരേ ദേവാൻ സർവാനാഹ പിതാമഹഃ
ക്രിയതാമദ്യ വിധിവദ്യജനം നാട്യമണ്ഡപേ 120
ബലിപ്രദാനൈർഹോമൈശ്ച മന്ത്രൗഷധിസമന്വിതൈഃ
ഭോജ്യൈർഭക്ഷൈശ്ച പാനൈശ്ച ബലിഃ സമുപകൽപതാം 121
മർത്യലോകഗതാഃ സർവേ ശുഭാം പൂജാമവാപ്സ്യഥ
അപൂജയിത്വാ രംഗം തു നൈവ പ്രേക്ഷാം പ്രവർതയേത് 122
അപൂജയിത്വാ രംഗം തു യഃ പ്രേക്ഷാം കൽപയിഷ്യതി
നിഷ്ഫലം തസ്യ തത് ജ്ഞാനം തിര്യഗ്യോനിം ച യാസ്യതി 123
യജ്ഞേന സംമിതം ഹ്യേദദ്രംഗദൈവതപൂജനം
തസ്മാത്സർവപ്രയത്നേന കർതവ്യം നാട്യയോക്തൃഭിഃ 124
നർതകോഽർഥപതിർവാപി യഃ പൂജാം ന കരിഷ്യതി
ന കാരയിഷ്യന്ത്യന്യൈർവാ പ്രാപ്നോത്യപചയം തു സഃ 125
യഥാവിധിം യഥാദൃഷ്ടം യസ്തു പൂജാം കരിഷ്യതി
സ ലപ്സ്യതേ ശുഭാനർഥാൻ സ്വർഗലോകം ച യാസ്യതി 126
ഏവമുക്ത്വാ തു ഭഗവാന്ദ്രുഹിണഃ സഹദേവതൈഃ
രംഗപൂജാം കുരുശ്വേതി മാമേവം സമചോദയത് 127

ഇതി ഭാരതീയേ നാട്യശാസ്ത്രേ നാട്യോത്പത്തിർനാമ പ്രഥമോഽധ്യായഃ