നാട്യശാസ്ത്രം/അദ്ധ്യായം10

←നാട്യശാസ്ത്രം

നാട്യശാസ്ത്രം രചന:ഭരതമുനി അദ്ധ്യായം 10

നാട്യശാസ്ത്രം→

 
അഥ ദശമോഽധ്യായഃ |
ഏവം പാദസ്യ ജംഘായാ ഊർവോഃ കട്യാസ്തഥൈവ ച |
സമാനകരണേ ചേഷ്ടാ സാ ചാരീത്യഭിധീയതേ || 1||
വിധാനോപഗതാശ്ചാര്യോ വ്യായച്ഛന്തേ പരസ്പരം |
യസ്മാദംഗസമായുക്താസ്തസ്മാദ്വ്യായാമ ഉച്യതേ || 2||
ഏകപാദപ്രചാരോ യഃ സാ ചാരീത്യഭിസഞ്ജ്ഞിതാ |
ദ്വിപാദക്രമണം യത്തു കരണം നാമ തദ്ഭവേത് || 3||
കരണാനാം സമായോഗഃ ഖണ്ഡമിത്യഭിധീയതേ |
ഖണ്ഡൈസ്ത്രിഭിശ്ചതുർഭിർവാ സംയുക്തം മണ്ഡലം ഭവേത് || 4||
ചാരീഭിഃ പ്രസൃതം നൃത്തം ചാരീഭിശ്ചേഷ്ടിതം തഥാ |
ചാരീഭിഃ ശസ്ത്രമോക്ഷശ്ച ചാര്യോ യുദ്ധേ ച കീർതിതാഃ || 5||
യദേതത്പ്രസ്തുതം നാട്യം തച്ചാരീഷ്വേവ സഞ്ജ്ഞിതം |
നഹി ചാര്യാ വിനാ കിഞ്ചിന്നാട്യേഽംഗം സമ്പ്രവർതതേ || 6||
തസ്മാച്ചാരീവിധാനസ്യ സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി ലക്ഷണം |
യാ യസ്മിംസ്തു യഥാ യോജ്യാ നൃത്തേ യുദ്ധേ ഗതൗ തഥാ || 7||
സമപാദാ സ്ഥിതാവർതാ ശകടാസ്യാ തഥൈവ ച |
അധ്യർധികാ ചാഷഗതിർവിച്യവാ ച തഥാപരാ || 8||
ഏഡകാക്രീഡിതാ ബദ്ധാ ഉരുദ്വൃത്താ തഥാഡ്ഡിതാ |
ഉത്സ്പന്ദിതാ ച ജനിതാ സ്യന്ദിതാ ചാപസ്യന്ദിതാ || 9||
സമോത്സരിതമത്തല്ലീ മത്തല്ലീ ചേതി ഷോഡശ |
ഏതാ ഭൗമ്യഃ സ്മൃതാശ്ചാര്യഃ ശൃണുതാകാശികീഃ പുനഃ || 10||
അതിക്രാന്താ ഹ്യപക്രാന്താ പാർശ്വക്രാന്താ തഥൈവ ച |
ഊർധ്വജാനുശ്ച സൂചീ ച തഥാ നൂപുരപാദികാ || 11||
ഡോലപാദാ തഥാക്ഷിപ്താ ആവിദ്ധോദ്വൃത്തസഞ്ജ്ഞിതേ |
വിദ്യുദ്ഭ്രാന്താ ഹ്യലാതാ ച ഭുജംഗത്രാസിതാ തഥാ || 12||
മൃഗപ്ലുതാ ച ദണ്ഡാ ച ഭ്രമരീ ചേതി ഷോഡശ |
ആകാശിക്യഃ സ്മൃതാ ഹ്യേതാ ലക്ഷണം ച നിബോധത || 13||
പാദൈർനിരന്തരകൃതൈസ്തഥാ സമനഖൈരപി |
സമപാദാ സ്മൃതാ ചാരീ വിജ്ഞേയാ സ്ഥാനസംശ്രയാ || 14||
ഭൂമിഘൃഷ്ടേന പാദേന കൃത്വാഭ്യന്തരമണ്ഡലം|
പുനരുത്സാദയേദന്യം സ്ഥിതാവർത്താ തു സാ സ്മൃതാ || 15||
നിഷണ്ണാംഗസ്തു ചരണം പ്രസാര്യ തലസഞ്ചരം|
ഉദ്വാഹിതമുരഃ കൃത്വാ ശകടാസ്യാം പ്രയോജയേത് || 16||
സവ്യസ്യ പൃഷ്ഠതോ വാമശ്ചരണസ്തു യദാ ഭവേത് |
തസ്യാപസർപണം ചൈവ ജ്ഞേയാ സാധ്യർധികാ ബുധൈഃ || 17||
പാദഃ പ്രസാരിതഃ സവ്യഃ പുനശ്ചൈവോപസർപിതഃ |
വാമഃ സവ്യാപസർപീ ച ചാഷഗത്യാം വിധീയതേ || 18||
വിച്യവാത് സമപാദായാ വിച്യവാം സമ്പ്രയോജയേത് |
നികുട്ടയംസ്തലാഗ്രേണ പാദസ്യ ധരണീതലം|| 19||
തലസഞ്ചരപാദാഭ്യാമുത്പ്ലുത്യ പതനം തു യത് |
പര്യായതശ്ച ക്രിയതേ ഏഡകാക്രീഡിതാ തു സാ || 20||
അന്യോന്യജംഘാസംവേഗാത് കൃത്വാ തു സ്വസ്തികം തതഃ |
ഊരുഭ്യാം വലനം യസ്മാത് സാ ബദ്ധാ ചാര്യുദാഹൃതാ || 21||
തലസഞ്ചരപാദസ്യ പാർഷ്ണിർബാഹ്യോന്മുഖീ യദാ |
ജംഘാഞ്ചിതാ തഥോദ്വൃത്താ ഊരുദ്വൃത്തേതി സാ സ്മൃതാ || 22||
അഗ്രതഃ പൃഷ്ഠതോ വാപി പാദസ്തു തലസഞ്ചരഃ |
ദ്വിതീയപാദോ നിർഘൃഷ്ടഃ യസ്യാം സ്യാദഡ്ഡിതാ തു സാ|| 23||
ശനൈഃ പാദോ നിവർതേത ബാഹ്യേനാഭ്യന്തരേണ ച |
യദ്രേചകാനുസാരേണ സാ ചാര്യുത്സ്യന്ദിതാ സ്മൃതാ || 24||
മുഷ്ടിഹസ്തശ്ച വക്ഷഃസ്ഥഃ കരോഽന്യശ്ച പ്രവർതിതഃ |
തലസഞ്ചരപാദശ്ച ജനിതാ ചാര്യുദാഹൃതാ || 25||
പഞ്ചതാലാന്തരം പാദം പ്രസാര്യ സ്യന്ദിതാം ന്യസേത് |
ദ്വിതീയേന തു പാദേന തഥാപസ്യന്ദിതാമപി || 26||
തലസഞ്ചരപാദാഭ്യാം ഘൂർണമാനോപസർപണൈഃ |
സമോത്സരിതമത്തല്ലീ വ്യായാമേ സമുദാഹൃതാ || 27||
ഉഭാഭ്യാമപി പാദാഭ്യാം ഘൂർണമാനോപസർപണൈഃ |
ഉദ്വേഷ്ടിതാപവിദ്ധൈശ്ച ഹസ്തൈർമത്തല്ല്യുദാഹൃതാ || 28||
ഏതാ ഭൗമ്യഃ സ്മൃതാശ്ചാര്യോ നിയുദ്ധകരണാശ്രയാഃ |
ആകാശകീനാം ചാരീണാം സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി ലക്ഷണം || 29||
കുഞ്ചിതം പാദമുത്ക്ഷിപ്യ പുരതഃ സമ്പ്രസാരയേത് |
ഉത്ക്ഷിപ്യ പാതയേച്ചൈനമതിക്രാന്താ തു സാ സ്മൃതാ || 30||
ഊരുഭ്യാം വലനം കൃത്വാ കുഞ്ചിതം പാദമുദ്ധരേത് |
പാർശ്വേ വിനിക്ഷിപേച്ചൈനമപക്രാന്താ തു സാ സ്മൃതാ || 31||
കുഞ്ചിതം പാദമുത്ക്ഷിപ്യ പാർശ്വേനോത്പതനം ന്യസേത് |
ഉദ്ഘട്ടിതേന പാദേന പാർശ്വക്രാന്താ വിധീയതേ || 32||
കുഞ്ചിതം പാദമുത്ക്ഷിപ്യ ജാനുസ്തനസമം ന്യസേത് |
ദ്വിതീയം ച ക്രമാത് സ്തബ്ധമൂർധ്വജാനുഃ പ്രകീർതിതാ || 33||
കുഞ്ചിതം പാദമുത്ക്ഷിപ്യ ജാനൂർധ്വം സമ്പ്രസാരയേത് |
പാതയേച്ചാഗ്രയോഗേന സാ സൂചീ പരികീർതിതാ || 34||
പൃഷ്ഠതോ ഹ്യഞ്ചിതം കൃത്വാ പാദമഗ്രതലേന തു |
ദ്രുതം നിര്യാതയേദ്ഭൂമൗ ചാരീ നൂപുരപാദികാ || 35||
കുഞ്ചിതം പാദമുത്ക്ഷിപ്യ പാർശ്വാത്പാർശ്വം തു ദോലയേത് |
പാതയേദഞ്ചിതം ചൈവം ദോലപാദാ തു സാ സ്മൃതാ || 36||
കുഞ്ചിതം പാദമുത്ക്ഷിപ്യ ആക്ഷിപ്യ ത്വഞ്ചിതം ന്യസേത് |
ജംഘാസ്വസ്തികസംയുക്താ ചാക്ഷിപ്താ നാമ സാ സ്മൃതാ || 37||
സ്വസ്തികസ്യാഗ്രതഃ പാദഃ കുഞ്ചിതസ്തു പ്രസാരിതഃ |
നിപതേദഞ്ചിതാവിദ്ധ ആവിദ്ധാ നാമ സാ സ്മൃതാ || 38||
പാദമാവിദ്ധമാവേഷ്ട്യ സമുത്ക്ഷിപ്യ നിപാതയേത് |
പരിവൃത്ത്യ ദ്വിതീയം ച സോദ്വൃത്താ ചാര്യുദാഹൃതാ || 39||
പൃഷ്ഠതോ വലിതം പാദം ശിരോഘൃഷ്ടം പ്രസാരയേത് |
സർവതോ മണ്ഡലാവിദ്ധം വിദ്യുദ്ഭ്രാന്താ തു സാ സ്മൃതാ || 40||
പൃഷ്ഠഃ പ്രസാരിതഃ പാദോ വലിതോഽഭ്യന്തരീകൃതഃ |
പാർഷ്ണിപ്രപതിതശ്ചൈവ ഹ്യലാതാ സമ്പ്രകീർതിതാ || 41||
കുഞ്ചിതം പാദമുത്ക്ഷിപ്യ ത്ര്യശ്രമൂരും വിവർതയേത് |
കടിജാനുവിവർതാച്ച ഭുജംഗത്രാസിതാ ഭവേത് || 42||
അതിക്രാന്തക്രമം കൃത്വാ സമുത്പ്ലുത്യ നിപാതയേത് |
ജംഘാഞ്ചിതോപരിക്ഷിപ്താ സാ ജ്ഞേയാ ഹരിണപ്ലുതാ || 43||
നൂപുരം ചരണം കൃത്വാ പുരതഃ സമ്പ്രസാരയേത് |
ക്ഷിപ്രമാവിദ്ധകരണം ദണ്ഡപാദാ തു സാ സ്മൃതാ || 44||
അതിക്രാന്തക്രമം കൃത്വാ ത്രികം തു പരിവർതയേത് |
ദ്വിതീയപാദഭ്രമണാത്തലേന ഭ്രമരീ സ്മൃതാ || 45||
ആകാശിക്യഃ സ്മൃതാ ഹ്യേതാ ലലിതാംഗക്രിയാത്മകാഃ |
ധനുർവജ്രാസിശസ്ത്രാണാം പ്രയോക്തവ്യാ പ്രയോക്തൃഭിഃ || 46||
അഗ്രഗൗ പൃഷ്ഠഗൗ വാപി ഹ്യനുഗൗ ചാപി യോഗതഃ |
പാദയോസ്തു ദ്വിജാ ഹസ്തൗ കർതവ്യൗ നാട്യയോക്തൃഭിഃ || 47||
യതഃ പാദസ്തതോ ഹസ്തോ യതോ ഹസ്തസ്തതസ്ത്രികം |
പാദസ്യ നിർഗമം ജ്ഞാത്വാ തഥോപാംഗാനി യോജയേത് || 48||
പാദചാര്യാം യഥാ പാദോ ധരണീമേവ ഗച്ഛതി |
ഏവം ഹസ്തശ്ചരിത്വാ തു കടിദേശം സമാശ്രയേത് || 49||
ഏതാശ്ചാര്യോ മയാ പ്രോക്താ ലലിതാംഗക്രിയാത്മകാഃ |
സ്ഥാനാന്യാസാം പ്രവക്ഷ്യാമി സർവശസ്ത്രവിമോക്ഷണേ || 50||
വൈഷ്ണവം സമപാദം ച വൈശാഖം മണ്ഡലം തഥാ |
പ്രത്യാലീഢം തഥാലീഢം സ്ഥാനാന്യേതാനി ഷൺ നൃണാം || 51||
ദ്വൗ താലാവർധതാലശ്ച പാദയോരന്തരം ഭവേത് |
തയോഃ സമസ്ഥിതസ്ത്വേകഃ ത്ര്യശ്രഃ പക്ഷസ്ഥിതോഽപരഃ || 52||
കിഞ്ചിദഞ്ചിതജംഘം ച സൗഷ്ഠവാംഗപുരസ്കൃതം |
വൈഷ്ണവം സ്ഥാനമേതദ്ധി വിഷ്ണുരത്രാധിദൈവതം || 53||
സ്ഥാനേനാനേന കർതവ്യഃ സംല്ലാപസ്തു സ്വഭാവജഃ |
നാനാകാര്യാന്തരാപേതൈർനൃഭിരുത്തമമധ്യമൈഃ || 54||
ചക്രസ്യ മോക്ഷണേ ചൈവ ധാരണേ ധനുഷസ്തഥാ |
ധൈര്യദാനാംഗലീലാസു തഥാ ക്രോധേ പ്രയോജയേത് || 55||
ഇദമേവ വിപര്യസ്തം പ്രണയക്രോധ ഇഷ്യതേ |
ഉപാലംഭകൃതേ ചൈവ പ്രണയോദ്വേഗയോസ്തഥാ || 56||
ശങ്കാസൂയോഗ്രതാചിന്താമതിസ്മൃതിഷു ചൈവ ഹി |
ദൈന്യേ ചപലതായോഗേ ഗർവാഭീഷ്ടേഷു ശക്തിഷു || 57||
ശൃംഗാരാദ്ഭുതബീഭത്സവീരപ്രാധാന്യയോജിതം |
സമപാദേ സമൗ പാദൗ താലമാത്രാന്തരസ്ഥിതൗ || 58||
സ്വഭാവസൗഷ്ഠവോപേതൗ ബ്രഹ്മാ ചാത്രാധിദൈവതം |
അനേന കാര്യം സ്ഥാനേന വിപ്രമംഗലധാരണം || 59||
രൂപണേ പക്ഷിണാം ചൈവ വരം കൗതുകമേവ ച |
സ്വസ്ഥാനം സ്യന്ദനസ്ഥാനാം വിമാനസ്ഥായിനാമപി || 60||
ലിംഗസ്ഥാനാം വ്രതസ്ഥാനാം സ്ഥാനമേതത്തു കാരയേത് |
താലാസ്ത്രയോഽർധതാലശ്ച പാദയോരന്തരം ഭവേത് || 61||
താലാംസ്ത്രീനർധതാലാംശ്ച നിഷണ്ണോരും പ്രകൽപയേത് |
ത്ര്യശ്രൗ വക്ഷഃസ്ഥിതൗ ചൈവ തത്ര പാദോ പ്രയോജയേത് || 62||
വൈശാഖസ്ഥാനമേതദ്ധി സ്കന്ദശ്ചാത്രാധിദൈവതം |
സ്ഥാനേനാനേന കർതവ്യമശ്വാനാം വാഹനം ബുധൈഃ || 63||
വ്യായാമനിർഗമശ്ചൈവ സ്ഥൂലപക്ഷിനിരൂപണം |
ശരാണാം ച സമുത്ക്ഷേപോ വ്യായാമകരണേ തഥാ || 64||
രേചകേഷു ച കർതവ്യമിദമേവ പ്രയോക്തൃഭിഃ |
ഐന്ദ്രേ തു മണ്ഡലേ പാദൗ ചതുസ്താലാന്തരസ്ഥിതൗ || 65||
ത്ര്യശ്രൗ പക്ഷഃസ്ഥിതൗ ചൈവ കടിജാനൂ സമൗ തഥാ |
ധനുർവജ്രാസിശസ്ത്രാണി മണ്ഡലേന പ്രയോജയേത് || 66||
വാഹനം കുഞ്ജരാണാം തു സ്ഥൂലപക്ഷിനിരൂപണം |
അസ്യൈവ ദക്ഷിണം പാദം പഞ്ച താലാൻ പ്രസാര്യ തു || 67||
ആലീഢം സ്ഥാനകം കുര്യാദ് രുദ്രശ്ചാത്രാധിദൈവതം |
അനേന കാര്യം സ്ഥാനേന വീരരൗദ്രകൃതം തു യത് || 68||
ഉത്തരോത്തരസഞ്ജൽപോ രോഷാമർഷകൃതസ്തു യഃ |
മല്ലാനാഞ്ചൈവ സംഫേടഃ ശത്രൂണാം ച നിരൂപണം || 69||
തഥാഭിദ്രവണം ചൈവ ശസ്ത്രാണാം ചൈവ മോക്ഷണം |
കുഞ്ചിതം ദക്ഷിണം കൃത്വാ വാമം പാദം പ്രസാര്യ ച || 70||
ആലീഢപരിവർതസ്തു പ്രത്യാലീഢമിതി സ്മൃതം |
ആലീഢസംഹിതം ശസ്ത്രം പ്രത്യാലീഢേന മോക്ഷയേത് || 71||
നാനാശസ്ത്രവിമോക്ഷോ ഹി കാര്യോഽനേന പ്രയോക്തൃഭിഃ |
ന്യായാച്ചൈവ ഹി വിജ്ഞേയാശ്ചത്വാരഃ ശസ്ത്രമോക്ഷണേ || 72||
ഭാരതഃ സാത്വതശ്ചൈവ വാർഷഗണ്യോഽഥ കൈശികഃ |
ഭാരതേ തു കടീച്ഛേദ്യം പാദച്ഛേദ്യം തു സാത്വതേ || 73||
വക്ഷസോ വാർഷഗണ്യേ തു ശിരശ്ഛേദ്യന്തു കൈശികേ |
ഏഭിഃ പ്രയോക്തൃഭിർന്യായൈർനാനാചാരീസമുത്ഥിതൈഃ || 74||
പ്രവിചാര്യ പ്രയോക്തവ്യം നാനാശസ്ത്രവിമോക്ഷണേ |
ന്യായാശ്രിതൈരംഗഹാരൈർന്യായാച്ചൈവ സമുത്ഥിതൈഃ || 75||
യസ്മാദ് യുദ്ധാനി വർതന്തേ തസ്മാന്ന്യായാഃ പ്രകീർതിതാഃ |
വാമഹസ്തേ വിനിക്ഷിപ്യ ഖേടകം ശസ്ത്രഫേടകം || 76||
ശസ്ത്രമാദായ ഹസ്തേന പ്രവിചാരമഥാചരേത് |
പ്രസാര്യ ച കരൗ സമ്യക് പുനരാക്ഷിപ്യ ചൈവ ഹി || 77||
ഖേടകം ഭ്രാമയേത് പശ്ചാത് പാർശ്വാത് പാർശ്വമഥാപി ച |
ശിരഃപരിഗമശ്ചാപി കാര്യഃ ശസ്ത്രേണ യോക്തൃഭിഃ || 78||
കപോലസ്യാന്തരേ വാപി ശസ്ത്രസ്യോദ്വേഷ്ടനം തഥാ |
പുനശ്ച ഖഡ്ഗഹസ്തേന ലലിതോദ്വേഷ്ടിതേന ച || 79||
ഖേടകേന ച കർതവ്യഃ ശിരഃപരിഗമോ ബുധൈഃ |
ഏവം പ്രചാരഃ കർതവ്യോ ഭാരതേ ശസ്ത്രമോക്ഷണേ || 80||
സാത്വതേ ച പ്രവക്ഷ്യാമി പ്രവിചാരം യഥാവിധിഃ |
സ ഏവ പ്രവിചാരസ്തു ഖഡ്ഗഖേടകയോഃ സ്മൃതഃ || 81||
കേവലം പൃഷ്ഠതഃ ശസ്ത്രം കർതവ്യം ഖലു സാത്വതേ |
ഗതിശ്ച വാർഷഗണ്യേഽപി സാത്വതേന ക്രമേണ തു || 82||
ശസ്ത്രഖേടകയോശ്ചാപി ഭ്രമണം സംവിധീയതേ |
ശിരഃ പരിഗമസ്തദ്വച്ഛസ്ത്രസ്യേഹ ഭവേത്തഥാ || 83||
ഉരസ്യുദ്വേഷ്ടനം കാര്യം ശസ്ത്രസ്യാംശേഽഥവാ പുനഃ |
ഭാരതേ പ്രവിചാരോഽയം കർതവ്യഃ സ തു കൈശികേ || 84||
വിഭ്രമയ്യ തഥാ ശസ്ത്രം കേവലം മൂർധ്നി പാതയേത് |
പ്രവിചാരാ പ്രയോക്തവ്യാ ഹ്യേവമേതേഽംഗലീലയാ || 85||
ധനുർവജ്രാസിശസ്ത്രാണാം പ്രയോക്തവ്യാ വിമോക്ഷണേ |
ന ഭേദ്യം നാപി തു ച്ഛേദ്യം ന ചാപി രുധിരസ്രുതിഃ || 86||
രംഗേ പ്രഹരണേ കാര്യോ ന ചാപി വ്യക്തഘാതനം |
സഞ്ജ്ഞാമാത്രേണ കർതവ്യം ശസ്ത്രാണാം മോക്ഷണം ബുധൈഃ || 87||
അഥവാഭിനയോപേതം കുര്യാച്ഛേദ്യം വിധാനതഃ |
അംഗസൗഷ്ഠവസംയുക്തൈരംഗഹാരൈർവിഭൂഷിതം || 88||
വ്യായാമം കാരയേത് സമ്യക് ലയതാലസമന്വിതം |
സൗഷ്ഠവേ ഹി പ്രയത്നസ്തു കാര്യോ വ്യായാമസേവിഭിഃ || 89||
സൗഷ്ഠവേ ലക്ഷണം പ്രോക്തം വർതനാക്രമയോജിതം |
ശോഭാ സർവൈവ നിത്യം ഹി സൗഷ്ഠവം സമുപാശ്രിതാ || 90||
അചഞ്ചലമകുബ്ജം ചാസന്നഗാത്രമഥാപി ച |
നാത്യുച്ചം ചലപാദഞ്ച സൗഷ്ഠവാംഗം പ്രയോജയേത് || 91||
കടീ കർണസമാ യത്ര കൂർപരാംസശിരസ്തഥാ |
സമുന്നതമുരശ്ചൈവ സൗഷ്ഠവം നാമ തദ്ഭവേത് || 92||
നഹി സൗഷ്ഠവഹീനാംഗഃ ശോഭതേ നാട്യനൃത്തയോഃ |
അത്ര നിത്യം പ്രയത്നോ ഹി വിധേയോ മധ്യമോത്തമൈഃ || 93||
നാട്യം നൃത്തം ച സർവം ഹി സൗഷ്ഠവേ സമ്പ്രതിഷ്ഠിതം |
കടീനാമഭിചരൗ ഹസ്തൗ വക്ഷശ്ചൈവ സമുന്നതം || 94||
വൈഷ്ണവം സ്ഥാനമിത്യംഗം ചതുരശ്രമുദാഹൃതം |
പരിമാർജനമാദാനം സന്ധാനം മോക്ഷണം തഥാ || 95||
ധനുഷസ്തു പ്രയോക്തവ്യം കരണം തു ചതുർവിധം |
സംമാർജനം പരാമർഷമാദാനം ഗ്രഹണം ക്രിയാ || 96||
സന്ധാനം ശരവിന്യാസോ വിക്ഷേപോ മോക്ഷണം ഭവേത് |
തൈലാഭ്യക്തേന ഗാത്രേണ യവാഗൂമൃദിതേന ച || 97||
വ്യായാമം കാരയേത് ശ്രീമാൻ ഭിത്താവാകാലികേ തഥാ |
യോഗ്യായാം മാതൃകാ ഭിത്തിസ്തസ്മാദ്ഭിത്തിം സമാശ്രയേത് || 98||
ഭിത്തൗ പ്രസാരിതാംഗന്തു വ്യായാമം കാരയേന്നരം |
ബലാർഥം ച നിഷേവേത നസ്യം ബസ്തിവിധിം തഥാ || 99||
സ്നിഗ്ധാന്യന്യാനി ച തഥാ രസകം പാനകം തഥാ |
ആഹാരേഽധിഷ്ഠിതാഃ പ്രാണാഃ പ്രാണേ യോഗ്യാഃ പ്രതിഷ്ഠിതാഃ || 100||
തസ്മാദ്യോഗ്യാപ്രസിധ്യർഥമാഹാരേ യത്നവാൻ ഭവേത് |
അശുദ്ധകായം പ്രക്ലാന്തമതീവക്ഷുത്പിപാസിതം || 101||
അതിപീതം തഥാ ഭുക്തം വ്യായാമം നൈവ കാരയേത് |
അചലൈർമധുരൈഗാത്രൈശ്ചതുരശ്രേണ വക്ഷസാ || 102||
വ്യായാമം കാരയേദ്ധീമാൻ നരമംഗക്രിയാത്മകം |
ഏവം വ്യായാമസംയോഗേ കാര്യശ്ചാരീകൃതോ വിധിഃ || 103||
അത ഊർധ്വം പ്രവക്ഷ്യാമി മണ്ഡലാനാം വികൽപനം |

ഇതി ഭരതീയേ നാട്യശാസ്ത്രേ ചാരീവിധാനോ നാമ ദശമോഽധ്യായഃ |