നാട്യശാസ്ത്രം/അദ്ധ്യായം22
| ←നാട്യശാസ്ത്രം | നാട്യശാസ്ത്രം രചന: അദ്ധ്യായം 22 |
നാട്യശാസ്ത്രം→ |
അഥ ദ്വാവിംശോƒ ധ്യായഃ
സാമാന്യാഭിനയോ നാമ ജ്ഞേയോ വാഗംഗസത്ത്വജഃ
തത്ര കാര്യഃ പ്രയത്നസ്തു നാട്യം സത്ത്വേ പ്രതിഷ്ഠിതം 1
സത്ത്വാതിരിക്തോƒ ഭിനയോ ജ്യേഷ്ഠ ഇത്യഭിധീയതേ
സമസത്ത്വോ ഭവേന്മധ്യഃ സത്വഹീനോƒ ധമഃ സ്മൃതഃ 2
അവ്യക്തരൂപം സത്ത്വം ഹി വിജ്ഞേയം ഭാവസംശ്രയം
യഥാസ്ഥാനരസോപേതം രോമാഞ്ചാസ്രാദിഭിർഗുണൈഃ 3
അലങ്കാരാസ്തു നാട്യജ്ഞൈർജ്ഞേയാ ഭാവരസാശ്രയാഃ
യൗവനേƒ ഭ്യധികാഃ സ്ത്രീണാ വികാരാ വക്ത്രഗാത്രജാഃ 4
ആദൗ ത്രയോƒ ംഗജസ്തേഷാം ദശ സ്വാഭാവികാഃ പരേ
അയത്നജാഃ പുനഃ സപ്ത രസഭാവോപബൃംഹിതാഃ 5
ദേഹാത്മകം ഭവേത്സത്ത്വം സത്ത്വാദ്ഭാവഃ സമുത്ഥിതഃ
ഭാവാത്സമുത്ഥിതോ ഹാവോ ഹാവാദ്ധേലാ സമുത്ഥിതാ 6
ഹേലാ ഹാവശ്ച ഭാവശ്ച പരസ്പരസമുത്ഥിതാഃ
സത്ത്വഭേദേ ഭവന്ത്യേതേ ശരീരേ പ്രകൃതിസ്ഥിതാഃ 7
വാഗംഗമുഖരാഗൈശ്ച സത്ത്വേനാഭിനയേന ച
കവേരന്തർഗതം ഭാവം ഭാവയൻഭാവ ഉച്യതേ 8
[ഭാവസ്യാതികൃതം സത്ത്വം വ്യതിരിക്ത ം സ്വയോനിഷു
നൈകാവസ്ഥാന്തരകൃതം ഭാവം തമിഹ നിർദിശേത്] 9
തത്രാക്ഷിഭ്രൂവികാരാഢ്യഃ ശൃംഗാരാകാരസൂചകഃ
സഗ്രീവാരേചകോ ജ്ഞേയോ ഹാവഃ സ്ഥിതസമുത്ഥിതഃ 10
യോ വൈ ഹാവഃ സ ഏവൈഷാ ശൃംഗാരരസസംഭവാ
സമാഖ്യാതാ ബുധൈർഹേലാ ലലിതാഭിനയാത്മികാ 11
ലീലാ വിലാസോ വിച്ഛിത്തിർവിഭ്രമഃ കിലികിഞ്ചിതം
മോട്ടായിതം കുട്ടിമിതം ബിബ്ബോകോ ലലിതം തഥാ 12
വിഹൃതം ചേതി വിജ്ഞേയാ ദശ സ്ത്രീണാം സ്വഭാവജാഃ
പുനരേഷാം സ്വരൂപാണി പ്രവക്ഷ്യാമി പൃഥക്പൃഥക് 13
വാഗംഗാലങ്കാരൈഃ ശിഷ്ടൈഃ പ്രീതിപ്രയോജിതൈർമധുരൈഃ
ഇഷ്ടജനസ്യാനുകൃതിർലീലാ ജ്ഞേയാ പ്രയോഗജ്ഞൈഃ 14
സ്ഥാനാസനഗമനാനാം ഹസ്തഭ്രൂനേത്രകർമണാം ചൈവ
ഉത്പദ്യതേ വിശേഷോ യഃ ശ്ലിഷ്ടഃ സ തു വിലാസഃ സ്യാത് 15
മാല്യാച്ഛാദനഭൂഷണ വിലേപനാനാമനാദരന്യാസഃ
സ്വൽപോƒ പി പരാം ശോഭാം ജനയതി യസ്മാത്തു വിച്ഛിതിഃ 16
വിവിധാനാമർഥാനാം വാഗംഗാഹാര്യസത്ത്വാനാം
മദരാഗഹർഷജനിതോ വ്യത്യാസോ വിഭ്രമോ ജ്ഞേയഃ 17
സ്മിതരുദിതഹസിതഭയഹർഷഗർവദുഃഖശ്രമാഭിലാഷാണാം
സങ്കരകരണം ഹർഷാദസകൃത് കിലികിഞ്ചിതം ജ്ഞേയം 18
ഇഷ്ടജനസ്യ കഥായാം ലീലാഹേലാദിദർശനേ വാപി
തദ്ഭാവഭാവനാകൃതമുക്തം മോട്ടായിതം നാമ 19
കേശസ്തനധരാദിഗ്രഹണാദതിഹർഷസംഭ്രമോത്പന്നം
കുട്ടമിതം വിജ്ഞേഅയം സുഖമപി ദുഃഖോപചാരേണ 20
ഇഷ്ടാനാം ഭാവാനാം പ്രാപ്താവഭിമാനഗർവസംഭൂതഃ
സ്ത്രീണാമനാദരകൃതോ ബിബ്ബോകോ നാമ വിജ്ഞേയഃ 21
ഹസ്തപാദാംഗവിന്യാസോ ഭ്രൂനേത്രോഷ്ഠപ്രയോജിതഃ
സൗകുമാര്യാദ്ഭവേദ്യസ്തു ലലിതം തത്പ്രകീർതിതം 22
[കരചരണാംഗന്യാസഃ സഭ്രൂനേത്രോഷ്ഠസമ്പ്രയുക്തസ്തു
സുകുമാരവിധാനേന സ്ത്രീഭിഉരിതീദം സ്മൃതം ലലിതം] 23
വാക്യാനാം പ്രീതിയുക്താനാം പ്രാപ്താനാം യദഭാഷണം
വ്യാജാത്സ്വഭാവതോ വാപി വിഹൃതം നാമ തദ്ഭവേത് 24
[പ്രാപ്താനാമപി വചസാം ക്രിയതേ യദഭാഷണം ഹ്രിയാ സ്ത്രീഭിഃ
വ്യാജാത്സ്വഭാവതോ വാപ്യേതത്സമുദാഹൃതം വിഹൃതം] 25
ശോഭാ കാന്തിശ്ച ദീപ്തിശ്ച തഥാ മാധുര്യമേവ ച
ധൈര്യം പ്രാഗൽഭ്യമൗദാര്യമിത്യേതേ സ്യുരയത്നജാഃ 26
രൂപയൗവനലാവണ്യൈരുപഭോഗോപബൃംഹിതൈഃ
അലങ്കരണമംഗാനാം ശോഭേതി പരികീർതിതാ 27
വിജ്ഞേയാ ച തഥാ കാന്തിഃ ശോഭൈവാപൂർണമന്മഥാ
കാന്തിരേവാതിവിസ്തീർണാ ദീപ്തിരിത്യഭിധീയതേ 28
സർവാവസ്ഥാവിശേഷേഷു ദീപ്തേഷു ലലിതേഷു ച
അനുൽബണത്വം ചേഷ്ടായാ മാധുര്യമിതി സഞ്ജ്ഞിതം 29
ചാപലേനാനുപഹതാ സർവാർഥേഷ്വവികത്ഥനാ
സ്വാഭാവികീ ചിത്തവൃത്തിർധൈര്യമിത്യഭിധീയതേ 30
പ്രയോഗനിസ്സാധ്വസതാ പ്രാഗൽഭ്യം സമുദാഹൃതം
ഔദാര്യം പ്രശ്രയഃ പ്രോക്തഃ സർവാവസ്ഥാനുഗോ ബുധൈഃ 31
സുകുമാരേ ഭവന്ത്യേതേ പ്രയോഗേ ലലിതാത്മികേ
വിലാസലലിതേ ഹിത്വാ ദീപ്തേƒ പ്യേതേ ഭവന്തി ഹി 32
ശോഭാ വിലാസോ മാധുര്യം സ്ഥൈര്യം ഗാംഭീര്യമേവ ച
ലലിതൗദാര്യതേജാംസി സത്ത്വഭേദാസ്തു പൗരുഷാഃ 33
ദാക്ഷ്യം ശൗര്യമഥോത്സാഹോ നീചാർഥേഷു ജുഗുപ്സനം
ഉത്തമൈശ്ച ഗുണൈഃ സ്പർധാ യതഃ ശോഭേതി സാ സ്മൃതാ 34
ധീരസഞ്ചാരിണീ ദൃഷ്ടിർഗതിർഗോവൃഷഭാഞ്ചിതാ
സ്മിതപൂർവമഥാലാപോ വിലാസ ഇതി കീർതിതഃ 35
അഭ്യാസത്കരണാനാം തു ശ്ലിഷ്ടത്വം യത്ര ജായതേ
മഹത്സ്വപി വികാരേഷു തന്മാധുര്യമിതി സ്മൃതം 36
ധര്ര്മാർഥകാമസംയുക്താച്ഛുഭാശുഭസമുത്ഥിതാത്
വ്യവസായാദചലനം സ്ഥൈര്യമിത്യഭിസഞ്ജ്ഞിതം 37
യസ്യ പ്രഭാവാദാകാരാ ഹർഷക്രോധഭയാദിഷു
ഭാവേഷു നോപലക്ഷ്യന്തേ തദ്ഗാംഭീര്യമിതി സ്മൃതം 38
അബുദ്ധിപൂർവകം യത്തു നിർവികാരസ്വഭാജം
ശൃംഗാരാകാരചേഷ്ടത്വം ലലിതം തദുദാഹൃതം 39
ദാനമഭ്യുപപത്തിശ്ച തഥാ ച പ്രിയഭാഷണം
സ്വജനേ ച പരേ വാപി തദൗദാര്യം പ്രകീർതിതം 40
അധിക്ഷേപാവമാനാദേഃ പ്രയുക്തസ്യ പരേണ യത്
പ്രാണത്യയേƒ പ്യസഹനം തത്തേജഃ സമുദാഹൃതം 41
സത്ത്വജോƒ ഭിനയോഃ പൂർവം മയാ പ്രോക്തഓ ദ്വിജോത്തമാഃ
ശാരീരം ചാപ്യാഭിനയം വ്യാഖ്യാസ്യാമ്യനുപൂർവശഃ 42
ഷഡാത്മകസ്തു ശാരീരോ വാക്യം സൂചാങ്കുരസ്തഥാ
ശാഖാ നാട്യായിതം ചൈവ നിവൃത്ത്യങ്കുര ഏവ ച 43
നാനാരസാർഥയുക്തൈർവൃത്തനിബന്ധൈഃ കൃതഃ സചൂർണപദൈഃ
പ്രാകൃതസംസ്കൃതപാഠോ വാക്യാഭിനയോ ബുധൈർജ്ഞേയഃ 44
വാക്യർഥോ വാക്യം വാ സത്ത്വാംഗൈഃ സൂച്യതേ യദാ പൂർവം
പശ്ചാദ്വാക്യാഭിനയഃ സൂചേത്യഭിസഞ്ജ്ഞിതാ സാ തു 45
ഹൃദയസ്ഥോ നിർവചനൈരംഗാഭിനയഃ കൃതോ നിപുണസാധ്യഃ
സൂചൈവോത്പത്തികൃതോ വിജ്ഞേയസ്ത്വങ്കുരാഭിനയഃ 46
യത്തു ശിരോമുഖജംഘോരുപാണിപാദൈര്യഥാക്രമം ക്രിയതേ
ശാഖാദർശനമാർഗഃ ശാഖാഭിനയഃ സ വിജ്ഞേയഃ 47
നാട്യായിതമുപചാരൈര്യഃ ക്രിയതേƒ ഭിനയസൂചയാ നാട്യേ
കാലപ്രകർഷഹേതോഃ പ്രവേശകൈഃ സംഗമോ യാവത് 48
സ്ഥാനേ ധ്രുവാസ്വഭിനയോ യഃ ക്രിയതേ ഹർഷശോകരോഷാദ്യൈഃ
ഭാവരസസമ്പ്രയുക്തൈർജ്ഞേയം നാട്യായിതം തദപി 49
യത്രാന്യോക്തം വാക്യം സൂചാഭിനയേന യോജയേദന്യഃ
തത്സംബന്ധാർഥകഥം ഭവേന്നിവൃത്ത്യങ്കുരഃ സോƒ ഥ 50
ഏതേഷാം തു ഭവേന്മാർഗോ യഥാഭാവരസാന്വിതഃ
കാവ്യവസ്തുഷു നിർദിഷ്ടോ ദ്വാദശാഭിനയാത്മകഃ 51
ആലാപശ്ച പ്രലാപശ്ച വിലാപഃ സ്യാത്തഥൈവ ച
അനുലാപോƒ ഥ സംലാപസ്ത്വപലാപസ്തഥൈവ ച 52
സന്ദേശാശ്ചാതിദേശശ്ച നിർദേശഃ സ്യാത്തഥാപരഃ
ഉപദേശോƒ പദേശശ്ച വ്യപദേശശ്ച കീർതിതഃ 53
ആഭാഷണം തു യദ്വാക്യമാലാപോ നാമ സ സ്മൃതഃ
അനർഥകം വചോ യത്തു പ്രലാപഃ സ തു കീർതിതഃ 54
കരുണപ്രഭവോ യസ്തു വിലാപഃ സ തു കീർതിതഃ
ബഹുശോƒ ഭിഹിതം വാക്യമനുലാപ ഇതി സ്മൃതഃ 55
ഉക്തിപ്രത്യുക്തിസംയുക്തഃ സംലാപ ഇതി കീർതിതഃ
പൂർവോക്തസ്യാന്യഥാവാദോ ഹ്യപലാപ ഇതി സ്മൃതഃ 56
തദിദം വചനം ബ്രൂഹീത്യേഷ സന്ദേശ ഉച്യതേ
യത്ത്വയോക്തം മയോക്തം തത്സോƒ തിദേശ ഇതി സ്മൃതഃ 57
സ ഏഷോƒ ഹം ബ്രവീമീതി നിർദേശ ഇതി കീർതിതഃ
വ്യാജാന്തരേണ കഥനം വ്യപദേശ ഇഹോച്യതേ 58
ഇദം കുരു ഗൃഹാണേതി ഹ്യുപദേശഃ പ്രകീർതിതഃ
അന്യാർഥകഥനം യത് സ്യാത് സോƒ പദേശഃ പ്രകീർതിതഃ 59
ഏതേ മാർഗാസ്തു വിജ്ഞേയാഃ സർവാഭിനയയോജകാഃ
സപ്തപ്രകാരമേതേഷാം പുനർവക്ഷ്യാമി ലക്ഷണം 60
പ്രത്യക്ഷശ്ച പരോക്ഷശ്ച തഥാ കാലകൃതാസ്ത്രയഃ
ആത്മസ്ഥശ്ച പരസ്ഥശ്ച പ്രകാരാഃ സപ്ത ഏവ തു 61
ഏഷാ ബ്രവീമി നാഹം ഭോ വദാമീതി ച യദ്വചഃ
പ്രത്യക്ഷശ്ച പരോക്ഷശ്ച വർതമാനശ്ച തദ്ഭവേത് 62
അഹം കരോമി ഗച്ഛാമി വദാമി വചനം തവ
ആത്മസ്ഥോ വർതമാനശ്ച പ്രത്യക്ഷശ്ചൈവ സ സ്മൃതഃ 63
കരിഷ്യാമി ഗമിഷ്യാമി വദിഷ്യാമീതി യദ്വചഃ
ആത്മസ്ഥശ്ച പരോക്ഷശ്ച ഭവിഷ്യത്കാല ഏവ ച 64
ഹതാ ജിതാ ച ഭഗ്നാശ്ച മയാ സർവേ ദ്വിഷദ്ഗണാഃ
ആത്മസ്ഥശ്ച പരോക്ഷശ്ച വൃത്തകാലശ്ച സ സ്മൃതഃ 65
[ത്വയാ ഹത ജിതാശ്ചേതി യോ വദേന്നാട്യകർമണി
പരോക്ഷശ്ച പരസ്ഥശ്ച വൃത്തകാലസ്തഥൈവ ച 66
ഏഷ ബ്രവീമി കുരുതേ ഗച്ഛതീത്യാദി യദ്വചഃ
പരസ്ഥോ വർതമാനശ്ച (പ്രത്യക്ഷശ്ച)ഭവേത്തഥാ 67
സ ഗച്ഛതി കരോതീതി വചനം യദുതാഹൃതം
പരസ്ഥം വർതമാനം ച പരോക്ഷം ചൈവ തദ്ഭവേത് 68
കരിഷ്യന്തി ഗമിഷ്യന്തി വദിഷ്യന്തീതി യദ്വചഃ
പരസ്ഥമേഷ്യത്കാലം ച പരോക്ഷം ചൈവ തദ്ഭവേത്] 69
ഹസ്തമന്തരതഃ കൃത്വാ യദ്വദേന്നാട്യകർമണി
ആത്മസ്ഥം ഹൃദയസ്ഥം ച പരോക്ഷം ചൈവ തന്മതം 70
പരേഷാമാത്മനശ്ചൈവ കാലസ്യ ച വിശേഷണാത്
സപ്തപ്രകാരസ്യാസ്യൈവ ഭേദാ ജ്ഞേയാ അനേകധാ 71
ഏതേ പ്രയോഗാ വിജ്ഞേയാ മാർഗാഭിനയയോജിതാഃ
ഏതേഷ്വിഹ വിനിഷ്പന്നോ വിവിധോƒ ഭിനയോ ഭവേത് 72
ശിരോ ഹസ്തകടീവക്ഷോജംഘോരുകരണേഷു തു
സമഃ കർമവിഭാഗോ യഃ സാമാന്യാഭിനയസ്തു സഃ 73
ലലിതൈർഹസ്തസഞ്ചാരസ്തഥാ മൃദ്വംഗചേഷ്ടിതൈഃ
അഭിനേയസ്തു നാട്യജ്ഞൈ രസഭാവസമന്വിതൈഃ 74
അനുദ്ധതമസംഭ്രാന്തമനാവിദ്ധാംഗചേഷ്ടിതം
ലയതാലകലാപാതപ്രമാണനിയതാത്മകം 75
സുവിഭക്തപദാലാപമനിഷ്ഠുരമകാഹലം
യദീദൃശം ഭവേന്നാട്യം ജ്ഞേയമാഭ്യന്തരം തു തത് 76
ഏതദേവ വിപര്യസ്തം സ്വച്ഛന്ദഗതിചേഷ്ടിതം
അനിബദ്ധഗീതവാദ്യം നാട്യം ബാഹ്യമിതി സ്മൃതം 77
ലക്ഷണാഭ്യന്തരത്വാദ്ധി തദാഭ്യന്തരമിഷ്യതേ
ശാസ്ത്രബാഹ്യം ഭവേദ്യത്തു തദ്ബാഹ്യമിതി ഭണ്യതേ 78
അനേന ലക്ഷ്യതേ യസ്മാത് പ്രയോഗഃ കർമ ചൈവ ഹി
തസ്മാല്ലക്ഷണമേതദ്ധി നാട്യേƒ സ്മിൻ സമ്പ്രയോജിതം 79
അനാചാര്യോഷിതാ യേ ച യേ ച ശാസ്ത്രബഹിഷ്കൃതാഃ
ബാഹ്യം പ്രയുഞ്ജതേ തേ തു അജ്ഞാത്വാചാര്യകീം ക്രിയാം 80
ശബ്ദം സ്പർശം ച രൂപം ച രസം ഗന്ധം തഥൈവ ച
ഇന്ദ്രിയാനീഇന്ദ്രിയാർഥാംശ്ച ഭാവൈരഭിനയേദ്ബുധഃ 81
കൃത്വാ സാചീകൃതാം ദൃഷ്ടിം ശിരഃ പാർശ്വനതം തഥാ
തർജനീ കർണദേശേ ച ബുധഃ ശബ്ദം വിനിർദിശേത് 82
കിഞ്ചിദാകുഞ്ചിതേ നേത്രേ കൃത്വാ ഭ്രൂക്ഷേപമേവ ച
തഥാംƒ സഗണ്ഡയോഃ സ്പർശാത് സ്പർശമേവം വിനിർദിശേത് 83
കൃത്വാ പതാകൗ മൂർധസ്ഥൗ കിഞ്ചിത്പ്രചലിതാനനഃ
നിർവർണയന്ത്യാ ദൃഷ്ട്യാ ച രൂപം ത്വഭിനയേദ് ബുധഃ 84
കിഞ്ചിദാകുഞ്ചിതേ നേത്രേ കൃത്വോത്ഫുല്ലാം ച നാസികാം
ഏകോച്ഛ്വാസേന ചേഷ്ടൗ തു രസഗന്ധൗ വിനിർദിശേത് 85
പഞ്ചാനാമിന്ദ്രിയാർഥാനാം ഭാവാ ഹ്യേതേƒ നുഭാവിനഃ
ശ്രോത്രത്വങ്നേത്രജിഹ്വാനാം ഘ്രാണസ്യ ച തഥൈവ ഹി 86
ഇന്ദ്രിയാർഥാഃ സമനസോ ഭവന്തി ഹ്യനുഭാവിനഃ
ന വേത്തി ഹ്യമനാഃ കിഞ്ചിദ്വിഷയം പഞ്ചധാഗതം 87
മനസസ്ത്രിവിധോ ഭാവോ വിജ്ഞേയോƒ ഭിനയേ ബുധൈഃ
ഇഷ്ടസ്തഥാ ഹ്യനിഷ്ടശ്ച മധ്യസ്ഥശ്ച തഥൈവ ഹി 88
പ്രഹ്ലാദനേന ഗാത്രസ്യ തഥാ പുലകിതേന ച
വദനസ്യ വികാസേന കുര്യാദിഷ്ടനിദർശനം 89
ഇഷ്ടേ ശബ്ദേ തഥാ രൂപേ സ്പർശേ ഗന്ധേ തഥാ രസേ
ഇന്ദ്രിയൈർമനസാ പ്രാപ്തൈഃ സൗമുഖ്യം സമ്പ്രദർശയേത് 90
പരാവൃത്തേന ശിരസാ നേത്രനാസാവികർഷണൈഃ
ചക്ഷുഷശ്ചാപ്രദാനേന ഹ്യനിഷ്ടമഭിനിർദിശേത് 91
നാതിഹൃഷ്ടേന മനസാ ന ചാത്യർഥജുഗുപ്സയാ
മധ്യസ്ഥനൈവ ഭാവേന മധ്യസ്ഥമഭിനിർദിശേത് 92
തേനേദം തസ്യ വാപീദം സ ഏവം പ്രകരോതി വാ
പരോക്ഷാഭിനയോ യസ്തു മധ്യസ്ഥ ഇതി സ സ്മൃതഃ 93
ആത്മാനുഭാവീ യോƒ ർഥഃ സ്യാദാത്മസ്ഥ ഇതി സ സ്മൃതഃ
പരാർഥവർണനാ യത്ര പരസ്ഥഃ സ തു സഞ്ജ്ഞിതഃ 94
പ്രായേണ സർവഭാവാനാം കാമാന്നിഷ്പത്തിരിഷ്യതേ
സ ചേച്ഛാഗുണസമ്പന്നോ ബഹുധാ പരികൽപിതഃ 95
ധർമകാമോƒ ർഥകാമശ്ച മോക്ഷകാമസ്തഥൈവ ച
സ്ത്രീപുംസയോസ്തു യോഗോ യഃ സ തു കാമ ഇതി സ്മൃതഃ 96
സർവസ്യൈവ ഹി ലോകസ്യ സുഖദുഃഖനിബർഹണഃ
ഭൂയിഷ്ഠം ദൃഷ്യതേ കാമഃ സ സുഖം വ്യസനേഷ്വപി 97
യഃ സ്ത്രീപുരുഷസംയോഗോ രതിസംഭോഗകാരകഃ
സ ശൃംഗാര ഇതി ജ്ഞേയ ഉപചാരകൃതഃ ശുഭഃ 98
ഭൂയിഷ്ഠമേവ ലോകോƒ യം സുഖമിച്ഛതി സർവദാ
സുഖസ്യ ഹി സ്ത്രിയോ മൂലം നാനാ ശീലാശ്ചാ താഃ പുനഃ 99
ദേവദാനവഗന്ധർവരക്ഷോനാഗപതത്രിണാം
പിശാചയക്ഷവ്യാലാനാം നരവാനരഹസ്തിനാം 100
മൃഗമീനോഷ്ട്രമകരഖരസൂകരവാജിനാം
മഹീഷാജഗവാദീനാം തുല്യശീലാഃ സ്ത്രിയഃ സ്മൃതാഃ 101
സ്നിഗ്ധൈരംഗൈരുപാംഗൈശ്ച സ്ഥിരാ മന്ദനിമേഷിണി
അരോഗാ ദീപ്ത്യുപേതാ ച ദാനസത്ത്വാർജവാന്വിതാ 102
അൽപസ്വേദാ സമരതാ സ്വൽപഭുക് സുരതപ്രിയാ
ഗന്ധപുഷ്പരതാ ഹൃദ്യാ ദേവശീലാംഗനാ സ്മൃതാ 103
അധർമശാഠ്യാഭിരതാ സ്ഥിരക്രോധാതിനിഷ്ഠുരാ
മദ്യമാംസപ്രിഅയാ നിത്യം കോപനാ ചാതിമാനിനീ 104
ചപലാ ചാതിലുബ്ധാ ച പരുഷാ കലഹപ്രിയാ
ഈർഷ്യാശീലാ ചലസ്നേഹാ ചാസുരം ശീലമാശ്രിതാ , , 105
ക്രീഡാപരാ ചാരുനേത്രാ നഖദന്തൈഃ സുപുഷ്പിതൈഃ
സ്വം ̐ംഗീ ച സ്ഥിരഭാഷീ ച മന്ദാപത്യാ രതിപ്രിയാ 106
ഗീതേ വാദ്യേ ച നൃത്തേ ച രതാ ഹൃഷ്ടാ മൃജാവതീ
ഗന്ധർവസത്ത്വാ വിജ്ഞേയാ സ്നിഗ്ധത്വക്കേശലോചനാ 107
ബൃഹദ്വ്യായതസർവാംഗീ രക്തവിസ്തീർണലോചനാ
ഖരരോമാ ദിവാസ്വപ്നനിരതാത്യുച്ചഭാഷിണീ 108
നഖദന്തക്ഷതകരീ ക്രോധേർഷ്യാകലഹപ്രിയാ
നിശാവിഹാരശീലാ ച രാക്ഷസം ശീലമാശ്രിതാ 109
തീക്ഷ്ണനാസാഗ്രദശനാ സുതനുസ്താമ്രലോചനാ
നീലോത്പലസവർണാ ച സ്വപ്നശീലാƒ തികോപനാ 110
തിര്യഗ്ഗതിശ്ചലാരംഭാ ബഹുശ്വാസാതിമാനിനീ
ഗന്ധമാല്യാസവരതാനാഗസത്ത്വാƒ ംഗനാ സ്മൃതാ 111
അത്യന്തവ്യാവൃതാസ്യാ ച തീക്ഷ്ണശീലാ സരിത്പ്രിയാ
സുരാസവക്ഷീരരതാ ബഹ്വപത്യാ ഫലപ്രിയാ 112
നിത്യം ശ്വസനശീലാച തഥോദ്യാനവനപ്രിയാ
ചപലാ ബഹുവാക്ഛീഘ്രാ ശാകുനം സത്ത്വമാശ്രിതാ 113
ഊനാധികാംഗുലികരാ രാത്രൗ നിഷ്കുടചാരിണി
ബാലോദ്വേജനശീലാ ച പിശുനാ ക്ലിഷ്ടഭാഷിണി 114
സുരതേ കുത്സിതാചാരാ രോമശാംഗീ മഹാസ്വനാ
പിശാചസത്ത്വാ വിജ്ഞേയാ മദ്യമാംസബലിപ്രിയാ 115
സ്വപ്നപ്രസ്വേദനാംഗീ ച സ്ഥിരശയ്യാസനപ്രിയാ
മേധാവിനീ ബുദ്ധിമതീ മദ്യഗന്ധാമിഷപ്രിയാ , , 116, ,
ചിരദൃഷ്ടേഷു ഹർഷം ച കൃതജ്ഞത്വാദുപൈതി സാ
അദീർഘശായിനീ ചൈവ യക്ഷശീലാƒ ംഗനാ സ്മൃതാ 117
തുല്യമാനാവമാനാ യാ പരുഷത്വക് ഖരസ്വരാ
ശഠാനൃതോദ്ധതകഥാ വ്യാലസത്ത്വാ ച പിംഗദൃക് 118
വിഭക്താംഗീ കൃതജ്ഞാ ച ഗുരുദേവദ്വിജപ്രിയാ
ധർമകാമാർഥനിരതാ ഹ്യഹങ്കാആഅരവിവർജിതാ
സുഹൃത്പ്രിയാ സുശീലാ ച മാനുഷം സത്ത്വമാശ്രിതാ 120
സംഹതാൽപതനുർഹൃഷ്ടാ പിംഗരോമാ ഛലപ്രിയാ
പ്രഗൽഭാ ചപലാ തീക്ഷ്ണാ വൃക്ഷാരാമവനപ്രിയാ 121
സ്വൽപമപ്യുപകാരം തു നിത്യം യാ ബഹുമന്യതേ
പ്രസഹ്യരതിശീലാ ച വാനരം സത്ത്വമാശ്രിതാ 122
മഹാഹനുലലാടാ ച ശരീരോപചയാന്വിതാ
പിംഗാക്ഷീ രോമശാംഗീ ച ഗന്ധമാല്യാസവപ്രിയാ 123
കോപനാ സ്ഥിരചിത്താ ച ജലോദ്യാനവനപ്രിയാ
മധുരാഭിരതാ ചൈവ ഹസ്തിസത്ത്വാ പ്രകീർതിതാ 124
സ്വൽപോദരീ ഭഗ്നനാസാ തനുജംഘാ വനപ്രിയാ
ചലവീസ്തീർണനയനാ ചപലാ ശീഘ്രഗാമിനീ 125
ദിവാത്രാസപരാ നിത്യം ഗീതവാദ്യരതിപ്രിയാ
നിവാസസ്ഥിരചിത്താ ച മൃഗസത്ത്വാ പ്രകീർതിതാ 126
ദീർഘപീനോന്നതോരസ്കാ ചലാ നാതിനിമേഷിണീ
ബഹുഭൃത്യാ ബഹുസുതാ മത്സ്യസത്ത്വാ ജലപ്രിയാ 127
ലംബോഷ്ഠീ സ്വേദബഹുലാ കിഞ്ചിദ്വികടഗാമിനീ
കൃശോദരീ പുഷ്പഫലലവണാമ്ലകടുപ്രിയാ 128
ഉദ്ബന്ധകടിപാർശ്വാ ച ഖരനിഷ്ഠുരഭാഷിണീ
അത്യുന്നതകടീഗ്രീവാ ഉഷ്ട്രസത്ത്വാƒ ടവീപ്രിയാ 129
സ്ഥൂലശീർഷാഞ്ചിതഗ്രീവാ ദാരിതാസ്യാ മഹസ്വനാ
ജ്ഞേയാ മകരസത്ത്വാ ച ക്രൂരാ മത്സ്യഗുണൈര്യുതാ 130
സ്ഥൂലജിഹ്വോഷ്ഠദശനാ രൂക്ഷത്വക്കടുഭാഷിണീ
രതിയുദ്ധകരീ ധൃഷ്ടാ നഖദന്തക്ഷതപ്രിയാ 131
സപത്നീദ്വേഷിണീ ദക്ഷാ ചപലാ ശീഘ്രഗാമിനീ
സരോഗാ ബഹ്വപത്യാ ച ഖരസത്ത്വാ പ്രകീർതിതാ 132
ദീർഘപൃഷ്ഠോദരമുഖീ രോമശാലീ ബലാന്വിതാ
സുസങ്ക്ഷിപ്തലലാടാ ച കന്ദമൂലഫലപ്രിയാ 133
കൃഷ്ണാ ദംഷ്ടോത്കടമുഖീ ഹ്രസ്വോദരശിരോരുഹാ
ഹീനാചാരാ ബഹ്വപത്യാ സൗകരം സത്ത്വമാശ്രിതാ 134
സ്ഥിരാ വിഭക്തപാർശ്വോരുകടീപൃഷ്ഠശിരോധരാ
സുഭഗാ ദാനശീലാ ച ഋജുസ്ഥൂലശിരോരുഹാ 135
കൃശാ ചഞ്ചലചിത്താ ച സ്നിഗ്ധവാക്ഛീഘ്രഗാമിനീ
കാമക്രോധപരാ ചൈവ ഹയസത്ത്വാംഗനാ സ്മൃതാ 136
സ്ഥൂലപൃഷ്ഠാക്ഷിദശനാ തനുപാർശ്വോദരാ സ്ഥിരാ
ഹരിരോമാഞ്ചിതാ രൗദ്രീ ലോകദ്വിഷ്ടാ രതിപ്രിയാ 137
കിഞ്ചിദുന്നതവക്ത്രാ ച ജലക്രീഡാവനപ്രിയാ
ബൃഹല്ലലാടാ സുശ്രോണീ മാഹിഷം സത്ത്വമാശ്രിതാ 138
കൃശാ തനുഭുജോരസ്കാ നിഷ്ടബ്ധസ്ഥിരലോചനാ
സങ്ക്ഷിപ്തപാണിപാദാ ച സൂക്ഷ്മരോമസമാചിതാ 139
ഭയശീലാ ജലോദ്വിഗ്നാ ബഹ്വപത്യാ വനപ്രിയാ
ചഞ്ചലാ ശീഘ്രഗമനാ ഹ്യജസത്ത്വാം ̐ംഗനാ സ്മൃതാ 140
ഉദ്ബന്ധഗാത്രനയനാ വിജൃംഭണപരായണാ
ദീർഘാൽപവദനാ സ്വൽപപാണിപാദവിഭൂഷിതാ 141
ഉച്ചഃസ്വനാ സ്വൽപനിദ്രാ ക്രോധനാ സുകൃതപ്രിയാ
ഹീനാചാരാ കൃതജ്ഞാ ച ശ്വശീലാ പരികീർതിതാ 142
പൃഥുപീനോഓന്നതശ്രോണീ തനുജംഘാഅ സുഹൃത്പ്രിയാ
സങ്ക്ഷിപ്തപാണിപാദാ ച ദൃഢാരംഭാ പ്രജാഹിതാ 143
പിതൃദേവാർചനരതാ സത്യശൗചഗുരുപ്രിയാ
സ്ഥിരാ പരിക്ലേശസഹാ ഗവാം സത്ത്വം സമാശ്രിതാ 144
നാനാശീലാഃ സ്ത്രിയോ ജ്ഞേയാഃ സ്വം സ്വം സത്ത്വം സമാശ്രിതാഃ
വിജ്ഞായ ച യഥാസത്ത്വമുപസേവേത താഃ പുനഃ 145
ഉപചാരോ യഥാസത്ത്വം സ്ത്രീണാമൽപോƒ പി ഹർഷദഃ
മഹാനപ്യന്യഥായുക്തോ നൈവ തുഷ്ടികരോ ഭവേത് 146
യഥാ സമ്പ്രർഥിതാവാപ്ത്യാ രതിഃ സമുപജായതേ
സ്ത്രീപുംസയോശ്ച രത്യർഥമുപചാരോ വിധീയതേ 147
ധർമാർഥം ഹി തപശ്ചര്യാ സുഖാർഥം ധർമ ഇഷ്യതേ
സുഖസ്യ മൂലം പ്രമദാസ്താസു സംഭോഗ ഇഷ്യതേ 148
കാമോപഭാഗോ ദ്വിവിധോ നാട്യധർമേƒ ഭിധീയതേ
ബാഹ്യാഭ്യന്തരതശ്ചൈവ നാരീപുരുഷസംശ്രയഃ 149
ആഭ്യന്തരഃ പാർഥിവാനാം സ ച കാര്യസ്തു നാടകേ
ബാഹ്യോ വേശ്യാഗതശ്ചൈവ സ ച പ്രകരണേ ഭവേത് 150
തത്ര രാജോപഭോഗം തു വ്യാഖ്യാസ്യാമ്യനുപൂർവശഃ
ഉപചാരവിധിം സമ്യക് കാമതന്ത്രസമുത്ഥിതം 151
ത്രിവിധാ പ്രകൃതിഃ സ്ത്രീണാം നാനാസത്ത്വസമുദ്ഭവാ
ബാഹ്യാ ചാഭ്യന്തരാ ചൈവ സ്യാദ്ബാഹ്യാഭ്യന്തരാപരാ 152
കുലീനാഭ്യന്തരാ ജ്ഞേയാ ബാഹ്യാ വേശ്യാംഗനാ സ്മൃതാ
കൃതശൗചാ തു യാ നാരീ സാ ബാഹ്യാഭ്യന്തരാ സ്മൃതാ 153
അന്തഃപുരോപചാരേ തു കുലജാ കന്യകാപി വാ
ന ഹി രാജോപചാരേ തു ബാഹ്യസ്ത്രീഭോഗ ഇഷ്യതേ 154
ആഭ്യന്തരോ ഭവേദ്രാജ്ഞോ ബാഹ്യോ ബാഹ്യജനസ്യ ച
ദിവ്യവേശാംഗനാനാം ഹി രാജ്ഞാം ഭവതി സംഗമഃ 155
കുലജാകാമിതം യച്ച തജ്ജ്ഞേയം കന്യകാസ്വപി
യാ ചാപി വേശ്യാ സാപ്യത്ര യഥൈവ കുലജാ തഥാ 156
ഇഹ കാമസമുത്പതീർനാനാഭാവസമുദ്ഭവാ
സ്ത്രീണാം വാ പുരുഷാണാം വാ ഉത്തമാധമമധ്യമാ 157
ശ്രവണാദ്ദർശനാദ്രൂപാദംഗലീലാവിചേഷ്ടിതൈഃ
മധുരൈശ്ച സമാലാപൈഃ കാമഃ സമുപജായതേ 158
രൂപഗുണാദിസമേതം കലാദിവിജ്ഞാനയൗവനോപേതം
ദൃഷ്ട്വാ പുരുഷവിശേഷം നാരീ മദനാതുരാ ഭവതി 159
തതഃ കാമയമാനാനാം നൃണാം സ്ത്രീണാമഥാപി ച
കാമാഭാവേംഗിതാനീഹ തജ്ജ്ഞഃ സമുപലക്ഷയേത് 160
ലലിതാ ചലപക്ഷ്മാ ച തഥാ ച മുകുലേക്ഷണാ
സ്രസ്തോത്തരപുടാ ചൈവ കാമ്യാ ദൃഷ്ടിർഭവേദിഹ 161
[വലിതാന്താ സലാലിത്യസംമിതൈർവ്യഞ്ജിതൈരസ്തഥാ
ദൃഷ്ടിഃ സാ ലലിതാ നാമ സ്ത്രീണാമർധാവലോകനേ ]161
ഈഷ്ത്സംരക്തഗണ്ഡസ്തു സസ്വേദലവചിത്രിതഃ
പ്രസ്പന്ദമാനരോമാഞ്ചോ മുഖരാഗോ ഭവേദിഹ 163
കാമ്യേനാംഗവികാരേണ സകടാക്ഷനിരീക്ഷിതൈഃ
തഥാഭരണസംസ്പർശൈഃ കർണകണ്ഡുയനൈരപി 164
അംഗുഷ്ഠാഗ്രവിലിഖനൈഃ സ്തനനാഭിപ്രദർശനൈഃ
നഖനിസ്തോദനാച്ചൈവ കേശസംയമനാദപി 165
വേശ്യാമേവംവിധൈർഭാവൈർലക്ഷയേന്മദനാതുരാം
കുലജായാസ്തഥാ ചൈവ പ്രവക്ഷ്യാമീംഗിതാനി തു 166
പ്രഹസന്തീവ നേത്രാഭ്യാം പ്രതതം ച നിരീക്ഷതേ
സ്മയതേ സാ നിഗൂഢം ച വാചം ചാധോമുഖീ വദേത് 167
സ്മിതോത്തരാ മന്ദവാക്യാ സ്വേദാകാരനിഗൂഹനീ
പ്രസ്പന്ദിതാധരാ ചൈവ ചകിതാ ച കുലാംഗനാ 168
ഏവംവിധൈഃ കാമലിംഗൈരപ്രാപ്തസുരതോത്സവാ
ദശസ്ഥാനഗതം കാമം നാനാഭാവൈഃ പ്രദർശയേത് 169
പ്രഥമേ ത്വഭിലാഷഃ സ്യാദ് ദ്വിതീയേ ചിന്തനം ഭവേത്
അനുസ്മൃതിസ്തൃതീയേ തു ചതുർഥേ ഗുണകീർതനം 170
ഉദ്വേഗഃ പഞ്ചമേ പ്രോക്തോ വിലാപഃ ഷഷ്ഠ ഉച്യതേ
ഉന്മാദഃ സപ്തമേ ജ്ഞേയോ ഭവേദ്വ്യാധിസ്തഥാഷ്ടമേ 171
നവമേ ജഡതാ ചൈവ ദശമേ മരണം ഭവേത്
സ്ത്രീപുംസയോരേഷ വിധിർലക്ഷണം ച നിബോധത 172
വ്യവസായാത്സമാരബ്ധഃ സങ്കൽപേച്ഛാസമുദ്ഭവഃ
സമാഗമോപായകൃതഃ സോƒ ഭിലാഷഃ പ്രകീർതിതഃ 173
നിര്യാതി വിശതി ച മുഹുഃ കരോതി ചാകാരമേവ മദനസ്യ
തിഷ്ഠതി ച ദർശനപഥേ പ്രഥമസ്ഥാനേ സ്ഥിതാ കാമേ 174
കേനോപായേന സമ്പ്രാപ്തിഃ കഥം വാസൗ ഭവേന്മമ
ദൂതീനിവേദിതൈർഭാവൈരിതി ചിന്താം നിദർശയേത് 175
ആകേകരാർധവിപ്രേക്ഷിതാനി വലയരശനാപരാമർശഃ
നീവീനാഅഭ്യാഃ സംസ്പർശനം ച കാര്യം ദ്വിതീയേ തു 176
സുമുഹുർമുഹുർനിഃശ്വസിതൈർമനോരഥവിചിന്തനൈഃ
പ്രദ്വേഷാച്ചാന്യകാര്യാണാമനുസ്മൃതിരുദാഹൃതാ 177
നൈവാസനേ ന ശയനേ ധൃതിമുപലഭതേ സ്വകർമണി വിഹസ്താ
തച്ചിന്തോപഗതത്വാത് തൃതീയമേവ പ്രയുഞ്ജീത 178
അംഗപ്രത്യംഗലീലാഭിർവാക്ചേഷ്ടാഹസിതേക്ഷിതൈഃ
നാസ്ത്യന്യഃ സദൃശസ്തേനേത്യേതത് സ്യാദ് ഗുണകീർതനം 179
ഗുണകീർതനോല്ലുകസനൈരശ്രുസ്വേദാപമാർജനൈശ്ചാപി
ദൂത്യവിരഹവിസ്രംഭൈരഭിനയയോഗശ്ചതുർഥേ തു 180
ആസനേ ശയനേ ചാപി ന തുഷ്യതി ന തിഷ്ഠതി
നിത്യമേവോത്സുകാ ച സ്യാദുദ്വേഗസ്ഥാനമാശ്രിതാ 181
ചിന്താനിഃശ്വാസഖേദേന ഹൃദ്ദാഹാഭിനയേന ച
കുര്യാത്തദേവമത്യന്തമുദ്വേഗാഭിനയേന ച 182
ഇഹ സ്ഥിത ഇഹാസീന ഇഹ ചോപഗതോ മയാ
ഇതി തൈസ്തൈർവിലപിതൈർവിലാപം സമ്പ്രയോജയേത് 183
ഉദ്വിഗ്നാത്യർഥമൗത്സുക്യാദധൃത്യാ ച വിലാപിനീ
തതസ്തതശ്ച ഭ്രമതി വിലാപസ്ഥാനമാശ്രിതാ 184
തത്സംശ്രിതാം കഥാം യുങ്ക്തേ സർവാവസ്ഥാഗതാപി ഹി
പുംസഃ പ്രദ്വേഷ്ടി ചാപ്യന്യാനുന്മാദഃ സമ്പ്രകീർതിതഃ 185
തിഷ്ഠത്യനിമിഷദൃഷ്ടിർദീർഘം നിഃശ്വസിതി ഗച്ഛതി ധ്യാനം
രോദിതി വിഹാരകാലേ നാട്യമിദം സ്യാത്തഥോന്മാദേ 186
സാമദാനാർഥസംഭോഗൈഃ കാമ്യൈഃ സമ്പ്രേഷണൈരപി
സർവൈർനിരാകൃതൈഃ പശ്ചാദ് വ്യാധിഃ സമുപജായതേ 187
മുഹ്യതി ഹൃദയം ക്വാപി പ്രയാതി ശിരസശ്ച വേദനാ തീവ്രാ
ന ധൃതിം ചാപ്യുപലഭതേ ഹ്യഷ്ടമമേവം പ്രയുഞ്ജീത 188
പൃഷ്ടാ ന കിഞ്ചിത് പ്രബ്രതേ ന ശൃണോതി ന പശ്യതി
ഹാകഷ്ടവാക്യാ തൂഷ്ണീകാ ജഡതായാം ഗതസ്മൃതിഃ 189
അകാണ്ഡേ ദത്തഹുങ്കാരാ തഥാ പ്രശിഥിലാംഗികാ
ശ്വാസഗ്രസ്താനനാ ചൈവ ജഡതാഭിനയേ ഭവേത് 190
സർവൈഃ കൃതൈഃ പ്രതീകാരൈര്യദീ നാസ്തി സമാഗമഃ
കാമാഗ്നിനാ പ്രദീപ്തായാ ജായതേ മരണം തതഃ 191
ഏവം സ്ഥാനാനി കാര്യാണി കാമതന്ത്രം സമീക്ഷ്യ തു
അപ്രാപ്തൗ യാനി കാമസ്യ വർജയിത്വാ തു നൈധനം 192
വിവിധൈഃ പുരുഷോƒ പ്യേവം വിപ്രലംഭസമുദ്ഭവൈഃ
ഭാവൈരേതാനി കാമസ്യ നാനാരൂപാണി യോജയേത് 193
ഏവം കാമയമാനാനാം സ്ത്രീണാ നൃണാമഥാപി വാ
സാമാന്യഗുണയോഗേന യുഞ്ജീതാഭിനയം ബുധഃ 194
ചിന്താനിഃശ്വാസഖേദേന ഹൃദ്ദാഹാഭിനയേന ച
തഥാനുഗമന്നാച്ചാപി തഥൈവാധ്വനിരീക്ഷണാത് 195
ആകാശവീക്ഷണാച്ചാപി തഥാ ദീനപ്രഭാഷണാത്
സ്പർശനാന്മോടനാച്ചാപി തഥാ സാപാശ്രയാശ്രയാത് 196
ഏഭിർനാനാശ്രയോത്പന്നൈർവിപ്രലംഭസമുദ്ഭവൈഃ
കാമസ്ഥാനാനി സർവാണി ഭൂയിഷ്ഠം സമ്പ്രയോജയേത് 197
സ്രജോ ഭൂഷണഗന്ധാംശ്ച ഗൃഹാണ്യുപവനാനി ച
കാമാഗ്നിനാ ദഹ്യമാനഃ ശീതലാനി നിഷേവതേ 198
പ്രദഹ്യമാനഃ കാമാർതോ ബഹുസ്ഥാനസമർദിതഃ
പ്രേഷയേത്കാമതോ ദൂതീമാത്മാവസ്ഥാപ്രദർശിനീം 199
സന്ദേശം ചൈവ ദൂത്യാസ്തു പ്രദദ്യാന്മദനാശ്രയം
തസ്യേയം സമവസ്ഥേതി കഥയേദ്വിനയേന സാ 200
അഥാവേദിതഭാവാർഥോ രത്യുപായം വിചിന്തയേത്
അയം വിധിർവിധാനജ്ഞൈഃ കാര്യഃ പ്രച്ഛന്നകാമിതേ 201
വിധിം രാജോപചാരസ്യ പുനർവക്ഷ്യാമി തത്ത്വതഃ
അഭ്യന്തരഗതം സമ്യക് കാമതന്ത്രസമുത്ഥിതം 202
സുഖദുഃഖകൃതാൻ ഭാവാൻ നാനാശീലസമുത്ഥിതാൻ
യാന്യാൻ പ്രകുരുതേ രാജാ താൻസ്താൻ ലോകാനുവർതതേ 203
ന ദുർലഭാഃ പാർഥിവാനാം സ്ത്ര്യർഥമാജ്ഞാകൃതാഃ ഗുണാഃ
ദാക്ഷിണ്യാത്തു സമുദ്ഭൂതഃ കാമോ രതികരോ ഭവേത് 204
ബഹുമാനേന ദേവീനാം വല്ലഭാനാം ഭയേന ച
പ്രച്ഛന്നകാമിതം രാജ്ഞാ കാര്യം പരിജനം പ്രതി 205
യദ്യപ്യസ്തി നരേന്ദ്രാണാം കാമതന്ത്രമനേകധാ
പ്രച്ഛന്നാകാമിതം യത്തു തദ്വൈ രതികരം ഭവേത് 206
യദ്വാമാഭിനിവേശിത്വം യതശ്ച വിനിവാര്യതേ
ദുർലഭത്വം ച യന്നാര്യാഃ സാ കാമസ്യ പരാ രതിഃ 207
രാജ്ഞാമന്തഃപുരജനേ ദിവാസംഭോഗ ഇഷ്യതേ
വാസോഅപചാരോ യശ്ചൈഅഷാം സ രാത്രൗ പരികീർതിതഃ 208
പരിപാട്യാം ഫലാർഥേ വാ നവേ പ്രസവ ഏവ വാ
ദുഃഖേ ചൈവ പ്രമോദേ ച ഷഡേതേ വാസകാഃ സ്മൃതാഃ 209
ഉചിതേ വാസകേ സ്ത്രീനാമൃതുകാലേƒ പി വാ നൃപൈഃ
പ്രേഷ്യാണാമഥവേഷ്ടാനാം കാര്യം ചൈവോപസർപണം 210
തത്ര വാസകസജ്ജാ ച വിരഹോത്കണ്ഠിതാപി വാ
സ്വാധീനഭർതൃകാ ചാപി കലഹാന്തരിതാപി വാ 211
ഖണ്ഡിതാ വിപ്രലബ്ധാ വാ തഥാ പ്രോഷിതഭർതൃകാ
തഥാഭിസാരികാ ചൈവ ജ്ഞേയാസ്ത്വഷ്ടൗ തു നയികാഃ 212
ഉചിതേ വാസകഏ യാ തു രതിസംഭോഗലാലസാ
മണ്ഡനം കുരുതേ ഹൃഷ്ടാ സാ വൈ വാസകസജ്ജികാ 213
അനേകകാര്യവ്യാസംഗാദ്യസ്യാ നാഗച്ഛതി പ്രിയഃ
തദനാഗതദുഃഖാർതാ വിരഹോത്കണ്ഠിതാ തു സാ 214
സുരതാതിരസൈർബദ്ധോ യസ്യാഃ പാർശ്വേ തു നായകഃ
സാന്ദ്രാമോദഗുണപ്രാപ്താ ഭവേത് സ്വാധീനഭർതൃകാ 215
ഈർഷ്യാകലഹനിഷ്ക്രാന്തോ യസ്യാ നാഗച്ഛതി പ്രിയഃ
സാമർഷവശസമ്പ്രാപ്താ കലഹാന്തരിതാ ഭവേത് 216
വ്യാസംഗാദുചിതേ യസ്യാ വാസകേ നാഗതഃ പ്രിയഃ
തദനാഗമദുഃഖാർതാ ഖണ്ഡിതാ സാ പ്രകീർതിതാ 217
യസ്യാ ദൂതീം പ്രിയഃ പ്രേഷ്യ ദത്ത്വാ സങ്കേതമേവ വാ
നാഗതഃ കാരണേനേഹ വിപ്രലബ്ധാ തു സാ ഭവേത് 218
നാനാകാര്യാണി സന്ധായ യസ്യാ വൈ പ്രോഷിതഃ പ്രിയഃ
സാരൂഢാലകകേശാന്താ ഭവേത് പ്രോഷിതഭർതൃകാ 219
ഹിത്വാ ലജ്ജാം തു യാ ശ്ലിഷ്ടാ മദേന മദനേന ച
അഭിസാരയതേ കാന്തം സാ ഭവേദഭിസാരികാ 220
ആസ്വവസ്ഥാസു വിജ്ഞേയാ നായികാ നാടകാശ്രയാ
ഏതാസാം ചൈവ വക്ഷ്യാമി കാമതന്ത്രമനേകധാ 221
ചിന്താനിഃശ്വാസഖേദേന ഹൃദ്ദാഹാഭിനയേന ച
സഖീഭിഃ സഹ സംലാപൈരാത്മാവസ്ഥാവലോകനൈഃ 222
ഗ്ലാനിദൈന്യാശ്രുപാതൈശ്ച രോഷസ്യാഗമനേന ച
നിർഭൂഷണമൃജാത്വേന ദുഃഖേന രുദിതേന ച 223
ഖണ്ഡിതാ വിപ്രലബ്ധാ വാ കലഹാന്തരിതാപി വാ
തഥാ പ്രോഷിതകാന്താ ച ഭാവാനേതാൻ പ്രയോജയേത് 224
വിചിത്രോജ്ജ്വലവേഷാ തു പ്രമോദോദ്യോതിതാഅനനാ
ഉദീർണശോഭാ ച തഥാ കാര്യാ സ്വാധീനഭർതൃകാ 225
വേശ്യായാഃ കുലജായായാശ്ച പ്രേഷ്യായാശ്ച പ്രയോക്തൃഭിഃ
ഏഭിർഭാവവിശേഷൈസ്തു കർതവ്യമഭിസാരണം 226
സമദാ മൃദുചേഷ്ടാ ച തഥാ പരിജനാവൃതാ
നാനാഭരണചിത്രാംഗീ ഗച്ഛേദ്വേശ്യാംഗനാ ശനൈഃ 227
സംലീനാ സ്വേഷു ഗാത്രേഷു ത്രസ്താ വിനമിതാനനാ
അവകുണ്ഠനസംവിതാ ഹച്ഛേത്തു കുലജാംഗനാ 228
മദസ്ഖലിതസംലാപാ വിഭ്രമോത്ഫുല്ലലോചനാ
ആവിദ്ധഗതിസഞ്ചാരാ ഗച്ഛേത്പ്രേഷ്യാ സമുദ്ധതം 229
ഗത്വാ സാ ചേദ്യദാ തത്ര പശ്യേത്സുപ്തം പ്രിയം തദാ
അനേന തൂപചാരേണ തസ്യ കുര്യാത്പ്രബോധനം 230
അലങ്കാരേണ കുലജാ വേശ്യാ ഗന്ധൈസ്തു ശീതലൈഃ
പ്രേഷ്യാ തു വസ്ത്രവ്യജനൈഃ കുർവീത പ്രതിബോധനം 231
കുലാംഗനാനാമേവായം നോക്തഃ കാമാശ്രയോ വിധിഃ
സർവാവസ്ഥാനുഭാവ്യം ഹി യസ്മാദ്ഭവതി നാടകം 232
നവകാമപ്രവൃത്തായാ ക്രുദ്ധായാ വാ സമാഗമേ
സാപദേശൈരുപായൈസ്തു വാസകം സമ്പ്രയോജയേത് 233
നാനാലങ്കരവസ്ത്രാണി ഗന്ധമാല്യാനി ചൈവ ഹി
പ്രിയയോജിതഭുക്താനി നിഷേവേത മുദാന്വിതഃ 234
ന തഥാ ഭവതി മനുഷ്യോ മദനവശഃ കാമിനീമലഭമാനഃ
ദ്വിഗുണോപജാതഹർഷോ ഭവതി യഥ സംഗതഃ പ്രിയയാ 235
വിലാസഭാവേംഗിതവാക്യലീലാമാധുര്യവിസ്താരഗുണോപപന്നഃ
പരസ്പരപ്രേമനിരീക്ഷിതേന സമാഗമഃ കാമകൃതസ്തു കാര്യഃ 236
തതഃ പ്രവൃത്തേ മദനേ ഉപചാരസമുദ്ഭവേ
വാസോപചാരഃ കർതവ്യോ നായകാഗമനം പ്രതി 237
ഗന്ധമാല്യേ ഗൃഹീത്വാ തു ചൂർണവാസസ്തഥൈവ ച
ആദർശോ ലീലയാ ഗൃഹ്യശ്ഛന്ദതോ വാ പുനഃ പുനഃ 238
വാസോപചാരേ നാത്യർഥം ഭൂഷണഗ്രഹണം ഭവേത്
രശനാനൂപുരപ്രായം സ്വനവച്ച പ്രശസ്യതേ 239
നാംബരഗ്രഹണം രംഗേ ന സ്നാനം ന വിലേപനം
നാഞ്ജനം നാംഗരാഗശ്ച കേശസംയമനം തഥാ 140
നാപ്രാവൃത്താ നൈകവസ്ത്രാ ന രാഗമധരസ്യ തു
ഉത്തമാ മധ്യമാ വാപി കുർവീത പ്രമദാ ക്വചിത് 241
അധമാനാം ഭവേദേഷ സർവ ഏവ വിധിഃ സദാ
കാരണാന്തരമാസാദ്യ തസ്മാദപി ന കാരയേത് 242
പ്രേഷ്യാദീനാം ച നാരീണാം നരാണാം വാപി നാടകേ
ഭൂഷണഗ്രഹണം കാര്യം പുഷ്പഗ്രഹണമേവ ച 243
ഗൃഹീതമണ്ഡനാ ചാപി പ്രതീക്ഷേത പ്രിയാഗമം
ലീലയാ മണ്ഡിതം വേഷം കുര്യാദ്യന്ന വിരുധ്യതേ 244
വിധിവദ്വാസകം കുര്യാന്നായികാ നായകാഗമേ
പ്രതീക്ഷമാണാ ച തതോ നാലികാശബ്ദമാദിശേത് 245
ശ്രുത്വാ തു നാലികാശബ്ദം നായകാഗമവിക്ലവാ
വിഷണ്ണാ വേപമാനാ ച ഗച്ഛേത്തോരണമേവ ച 246
തോരണം വാമഹസ്തേന കവാടം ദക്ഷിണേന ച
ഗൃഹീത്വാ തോരണാശ്ലിഷ്ടാ സമ്പ്രതീക്ഷേത നായകം 247
ശങ്കാം ചിന്താം ഭയം ചൈവ പ്രകുര്യാത്തോരണാശ്രിതാ
അദൃഷ്ട്വാ രമണം നാരീ വിഷണ്ണാ ച ക്ഷണം ഭവേത് 248
ദീർഘം ചൈവ വിനിഃശ്വസ്യ നയനാംബു നിപാതയേത്
സന്നം ച ഹൃദയം കൃത്വാ വിസൃജേതദംഗമാസനേ 249
വ്യാക്ഷേപാദ്വിമൃശേച്ചാപി നായകാഗമനം പ്രതി
തൈസ്തൈർവിചാരണോപായൈഃ ശുഭാശുഭസമുത്ഥിതൈഃ 250
ഗുരുകാര്യേണ മിത്രൈർവാ മന്ത്രിണാ രാജ്യചിന്തയാ
അനുബദ്ധഃ പ്രിയം കിം നു വൃതോ വല്ലഭയാപി വാ 251
ഉത്പാതാന്നിർദിശേച്ചാപി ശുഭാശുഭസമുത്ഥിതാൻ
നിമിതൈരാത്മസംസ്ഥൈസ്തു സ്ഫുരിതൈഃ സ്പന്ദിഅതൈസ്തഥാ 252
ശോഭനേഷു തു കാര്യേഷു നിമിത്തം വാമതഃ സ്ത്രിയാഃ
അനിഷ്ടേഷ്വഥ സർവേഷു നിമിത്തം ദക്ഷിണം ഭവേത് 253
സവ്യം നേത്രം ലലാടം ച ഭ്രൂനാസോഷ്ഠം തഥൈവ ച
ഉരുബാഹുസ്തനം ചൈവ സ്ഫുരേദ്യദി സമാഗമഃ 254
ഏതേഷമന്യഥാഭാവേ ദുർനിമിത്തം വിനിർദിശേത്
ദർശനേ ദുർനിമിത്തസ്യ മോഹം ഗച്ഛേത്ക്ഷണം തതഃ 255
അനാഗമേ നായകസ്യ കാര്യോ ഗണ്ഡാശ്രയഃ കരഃ
ഭൂഷണേ ചാപ്യവജ്ഞാനം രോദനം ച സമാചരേത് 256
അഥ ചേച്ഛോഭനം തത്സ്യാന്നിമിത്തം നായകാഗമേ
സൂച്യോ നായികയാസന്നോ ഗന്ധാഘ്രാണേന നായകഃ 257
ദൃഷ്ട്വാ ചോത്ഥായ സംഹൃഷ്ടാ പ്രത്യുദ്ഗച്ഛേദ്യഥാവിധി
തതഃ കാന്തം നിരീക്ഷേത പ്രഹർഷോത്ഫുല്ലലോചനാ 258
സഖീസ്കന്ധാർപിതകരാ കൃത്വാ സ്ഥാനകമായതം
ദർശയേത തതഃ കാന്തം സചിഹ്നം സരസവ്രണം 159
യദി സ്യാദപരാദ്ധസ്തു കൃതൈസ്തൈസ്തൈരുപക്രമൈഃ
ഉപാലംഭകൃഅതൈർവാക്യൈരുപാലഭ്യസ്തു നായകഃ 260
മാനാപമാനസംമോഹൈരവഹിത്ഥഭയക്രമൈഃ
വചനസ്യ സമുത്പത്തിഃ സ്ത്രീണാമീർഷ്യാകൃതാ ഭവേത് 261
വിസ്രംഭസ്നേഹരാഗേഷു സന്ദേഹേ പ്രണയേ തഥാ
പരിതോഷേ ച ഘർഷേ ച ദാക്ഷിണ്യാക്ഷേപവിഭ്രമേ 262
ധർമാർഥകാമയോഗേഷു പ്രച്ഛന്നവചനേഷു ച
ഹാസ്യേ കുതൂഹലേ ചൈവ സംഭ്രമേ വ്യസനേ തഥാ 263
സ്ത്രീപുംസയോഃ ക്രോധകൃതേ പൃഥങ്മിശ്രേ തഥാപി വാ
അനാഭാഷ്യോƒ പി സംഭാഷ്യഃ പ്രിയ ഏഭിസ്തു കാരണൈഃ 264
യത്ര സ്നേഹോ ഭവേത്തത്ര ഹീർഷ്യാ മദനസംഭവാ
ചതസ്രോ യോനയസ്തസ്യാഃ കീർത്യമാനാ നിബോധത 265
വൈമനസ്യം വ്യലീകം ച വിപ്രിയം മന്യുരേവ ച
ഏതേഷാം സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി ലക്ഷണാനി യഥാക്രമം 266
നിദ്രാഖേദാലസഗതിം സചിഹ്നം സരസവ്രണം
ഏവവിധം പ്രിയം ദൃഷ്ട്വാ വൈമനസ്യം ഭവേത് സ്ത്രിയാഃ 267
നിദ്രാഭ്യസൂയിതാവേക്ഷണേന രോഷപ്രകമ്പമാനാംഗ്യാ
സാധ്വിതി സുഷ്ഠ്വിതി വചനൈഃ ശോഭത ഇത്യേവമഭിനേയം 268
ബഹുധാ വാര്യമാണോƒ പി യസ്തസ്മിന്നേവ ദൃശ്യതേ
സംഘർഷമത്സരാത്തത്ര വ്യലീകം ജായതേ സ്ത്രിയാഃ 269
കൃത്വോരസി വാമകരം ദക്ഷിണഹസ്തം തഥാ വിധുന്വന്ത്യാ
ചരണവിനിഷ്ഠംഭേന ച കാര്യോƒ ഭിനയോ വ്യലീകേ തു 270
ജീവന്ത്യാ ത്വയി ജീവാമി ദാസോƒ ഹം ത്വം ച മേ പ്രിയാ
ഉക്ത്വൈവം യോƒ ന്യഥാ കുര്യാദ്വിപ്രിയം തത്ര ജായതേ 271
ദൂതീലേഖപ്രതിവചനഭേദനൈഃ ക്രോധഹസിതരുദിതൈശ്ച
വിപ്രിയകരണേƒ ഭിനയഃ സശിരഃകമ്പൈശ്ച കർതവ്യഃ 272
പ്രതിപക്ഷസകാശാത്തു യഃ സൗഭാഗ്യവികത്ഥനഃ
ഉപസർപേത് സചിൻഹ്നസ്തു മന്യുസ്തത്രോപജായതേ 273
വലയപരിവർതനൈരഥ സുശിഥലമുത്ക്ഷേപേണേന രശനായാഃ
മന്യുസ്ത്വഭിനേതവ്യഃ സശങ്കിതം ബാഷ്പപൂർണാക്ഷ്യാ 274
ദൃഷ്ട്വാ സ്ഥിതം പ്രിയതമം സശങ്കിതം സാപരാധമതിലജ്ജം
ഈർഷ്യാവചനസമുത്ഥൈഃ ഖേദയിതവ്യോ ഹ്യുപാലംഭൈഃ 275
ന ച നിഷ്ഠുരമഭിഭാഷ്യോ ന ചാപ്യതിക്രോധനസ്തു പരിഹാസഃ
ബാഷ്പോന്മിശ്രൈർവചനൈരാത്മോപന്യാസസംയുക്തൈഃ 276
മധ്യാംഗുല്യംഗുഷ്ഠാഗ്രവിച്യവാത്പാണിനോരസി കൃതേന
ഉദ്വർതിതനേത്രതയാ പ്രതതൈരഭിവീക്ഷണൈശ്ചാപി 277
കടിഹസ്തവിവർതനയാ വിച്ഛിന്നതയാ തഥാഞ്ജലേഃ കരണാത്
മൂർധഭ്രമണനിഹഞ്ചിതനിപാതസംശ്ലേഅഷ്ണാച്ചാപി 278
അവഹിത്ഥവീക്ഷണാദ്വാ അംഗുലിഭംഗേന തർജനൈലലിതൈഃ
ഏഭിർഭാവവിശേഷൈരനുനയനേഷ്വഭിനയഃ കാര്യഃ 279
ശോഭസേ സാധു ദൃഷ്ടോƒ സി ഗച്ഛ ത്വം കിംം വിലംബസേ
മാ മാം സ്പ്രാക്ഷീഃ പ്രിയാ യത്ര തത്ര യാ തേ ഹൃദി സ്ഥിതാ 280
ഗച്ഛേത്യുക്ത്വാ പരാവൃത്യ വിനിവൃത്താന്തരേണ തു
കേനചിദ്വചനാർഥേന പ്രഹർഷം യോജയേത്പുനഃ 281
രഭസഗ്രഹണാച്ചാപി ഹസ്തേ വസ്ത്രേ ച മൂർധനി
കാര്യം പ്രസാദനം നാര്യാ ഹ്യപരാധം സമീക്ഷ്യ തു 282
ഹസ്തേ വസ്ത്രേƒ ഥ കേശാന്തേ നാര്യാപ്യഥ ഗൃഹീതയാ
കാന്തമേവോപസർപന്ത്യാ കർതവ്യം മോക്ഷണം ശനൈഃ 283
ഗൃഹീതായാഥ കേശാന്തേ ഹസ്തേ വസ്ത്രേƒ ഥവാ പുനഃ
ഹും മുഞ്ചേത്യുപസർപന്ത്യാ വാച്യഃ സ്പർശാലസം പ്രിയഃ 284
പാദാഗ്രസ്ഥിതയാ നാര്യാ കിഞ്ചിത്കുട്ടമിതോത്കടം
അശ്വക്രാന്തേന കർതവ്യം കേശാനാം മോക്ഷണം ശനൈഃ 285
അമുച്യമാനേ കേശാന്തേ സഞ്ജാതസ്വേദലേശയാ
ഹം ഹു മുഞ്ചാപസർപേതി വാച്യഃ സ്പർശാലസാംഗയാ 286
ഗച്ഛേതി രോഷവാക്യേന ഗത്വാ പ്രതിനിവൃത്യ ച
കേനചിദ്വചനാർഥേന വാച്യം യാസ്യസി നേതി ച 287
വിധൂനനേന ഹസ്തേന ഹുങ്കാരം സമ്പ്രയോജയേത്
സ ചാവധൂനനേ കാര്യഃ ശപഥൈർവ്യാജ ഏവ ച 288
അക്ഷ്ണോഃ സംവരണേ കാര്യം പൃഷ്ഠതശ്ചോപഗൂഹനം
നാര്യാസ്ത്വപഹൃതേ വസ്ത്രേ ദീപച്ഛാദനമേവ ച 289
താവത് ഖേദയിതവ്യസ്തു യാവത്പാദഗതോ ഭവേത്
തതശ്ചരണയോര്യാതേ കുര്യാദ്ദൂതീനിരീക്ഷണം 290
ഉത്ഥാപ്യാലിംഗയേച്ചൈവ നായികാ നായകം തതഃ
രതിഭോഗഗതാ ഹൃഷ്ടാ ശയനാഭിമുഖീ വ്രജേത് 291
ഏതദ്ഗീതവിധാനേന സുകുമാരേണ യോജയേത്
യദാ ശൃംഗാരസംയുക്തം രതിസംഭോഗകാരണം 292
യദാ ചാകാശപുരുഷപരസ്ഥവചനാശ്രയം
ഭവേത്കാവ്യം തദാ ഹ്യേഷ കർതവ്യോƒ ഭിനയഃ സ്ത്രിയാ 293
യദന്തപുരസംബന്ധം കാര്യം ഭവതി നാടകേ
ശൃംഗാരരസസംയുക്തം തത്രാപ്യേഷ വിധിർഭവേത് 294
ന കാര്യം ശയനം രംഗേ നാട്യധർമം വിജാനതാ
കേനചിദ്വചനാർഥേന അങ്കച്ഛേദോ വിധീയതേ 295
യദ്വാ ശയീതാർഥവശാദേകാകീ സഹിതോƒ പി വാ
ചുംബനാലിംഗനം ചൈവ തഥ ഗുഹ്യം ച യദ്ഭവേത് 296
ദന്തച്ഛേദ്യം നഖച്ഛേദ്യം നീവീസ്രംസനമേവ ച
സ്തനാന്തരവിമർദം ച രംഗമധ്യേ ന കാരയേത് 297
ഭോജനം സലിലക്രീഡാ തഥാ ലജ്ജാകരം ച യത്
ഏവംവിധം ഭവേദ്യദ്യത്തത്തദ്രംഗേ ന കാരയേത് 298
പിതാപുത്രസ്നുഷാശ്വശ്രൂദൃശ്യം യസ്മാത്തു നാടകം
തസ്മാദേതാനി സർവാണി വർജനീയാനി യത്നതഃ 299
വാക്യൈഃ സാതിശയൈഃ ശ്രവ്യൈർമധുരൈർനാതിനിഷ്ഠുരൈഃ
ഹിതോപദേശസംയുക്തൈസ്തജ്ജ്ഞഃ കുര്യാത്തു നാടകം 300
ഏവമന്തഃപുരകൃതഃ കാര്യസ്ത്വഭിനയോ ബുധഃ
സമാഗമേƒ ഥ നാരീണാം വാച്യാനി മദനാശ്രയേ 301
പ്രിയേഷു വചനാനീഹ യാനി താനി നിബോധത
പ്രിഅയഃ കാന്തോ വിനീതശ്ച നാഥഃ സ്വാമ്യഥ ജീവിതം 302
നന്ദനശ്ചേത്യഭിപ്രീതേ വചനാനി ഭവന്തി ഹി
ദുഃശീലോƒ ഥ ദുരാചാരഃ ശഠോ വാമോ വികത്ഥനഃ 303
നിർലജ്ജോ നിഷ്ഠുരശ്ചൈഅവ പ്രിയഃ ക്രോധേƒ ഭിധീയതേ
യോ വിപ്രിയം ന കുരുതേ ന ചായുക്തം പ്രഭാഷതേ 304
തഥാർജവസമാചാരഃ സ പ്രിയസ്ത്വഭിധീയതേ
അന്യനാരീസമുദ്ഭൂതം ചിഹ്നം യസ്യ ന ദൃഷ്യതേ 305
അധരേ വാ ശരീരേ വാ സ കാന്ത ഇതി ഭാഷ്യതേ
സങ്ക്രുദ്ധേƒ പി ഹി യോ നാര്യാ നോത്തരം പ്രതിപദ്യതേ 306
പരുഷം വാ ന വദതി വിനീതഃ സാƒ ഭിധീയതേ
ഹിതൈഷീ രക്ഷണേ ശക്തോ ന മാനീ ന ച മത്സരീ 307
സർവകാര്യേഷ്വസംമൂഢഃ സ നാഥ ഇതി സഞ്ജ്ഞിതഃ
സാമദാനാർഥസംഭോഗൈസ്തഥാ ലാലനപാലനൈഃ 308
നാരീം നിഷേവതേ യസ്തു സ സ്വാമീത്യഭിധീയതേ
നാരീപ്സിതൈരഭിപ്രായൈർനിപുണം ശയനക്രിയാം 309
കരോതി യസ്തു സംഭോഗേ സ ജീവിതമിതി സ്മൃതഃ
കുലീനോ ധൃതിമാന്ദക്ഷോ ദക്ഷിണോ വാഗ്വിശാരദഃ 310
ശ്ലാഘനീയഃ സഖീമധ്യേ നന്ദനഃ സോƒ ഭിധീയതേ
ഏതേ വചനവിന്യാസാ രതിപ്രീതികരാഃ സ്മൃതാഃ 311
തഥാ ചാപ്രീതിവാക്യാനി ഗദതോ മേ നിബോധത
നിഷ്ഠുരശ്ചാഹിഷ്ണുശ്ച മാനി ധൃഷ്ടോ വികത്ഥനഃ 312
അനവസ്ഥിതചിത്തശ്ച ദുഃശീല ഇതി സ സ്മൃതഃ
താഡനം ബന്ധനം ചാപി യോ വിമൃശ്യ സമാചരേത് 313
തഥാ പരുഷവാക്യശ്ച ദുരാചാരഃ സ തന്യതേ
വാചൈഅവ മധുരോ യസ്തു കർമണ നോപപാദകഃ 314
യോഷിതഃ കിഞ്ചിദപ്യർഥം സ ശഠഃ പരിഭാഷ്യതേ
വാര്യതേ യത്ര യത്രാർഥേ തത്തദേവ കരോതി യഃ 315
വിപരീതനിവേശീ ച സ വാമ ഇതി സഞ്ജ്ഞിതഃ
സരസവ്രണചിഹ്നോ യഃ സ്ത്രീസൗഭാഗ്യവികത്ഥനഃ 316
അതിമാനീ തഥാ സ്തബ്ധോ വികത്ഥന ഇതി സ്മൃതഃ
വാര്യമാണോ ദൃഢതരം യോ നാരീമുപസർപതി 317
സചിഹ്നാഃ സാപരാധശ്ച സ നിർലജ്ജ ഇതി സ്മൃതഃ
യോƒ പരാദ്ധസ്തു സഹസാ നാരീം സേവിതുമിച്ഛതി 318
അപ്രസാദനബുദ്ധിശ്ച നിഷ്ഠുരഃ സോƒ ഭിധീയതേ
ഏതേ വചനവിന്യാസാഃ പ്രിയാപ്രിയവിഭാഷിതാഃ 319
നർതകീസംശ്രിതാഃ കാര്യാ ബഹവോƒ ന്യേƒ പി നാടകേ
ഏഷ ഗീതവിധാനേ തു സുകുമാരേ വിധിർഭവേത് 320
ശൃംഗാരരസസംഭൂതോ രതിസംഭോഗഖേദനഃ
യച്ചൈവാകാശപുരുഷം പരസ്ഥവചനാശ്രയം 321
ശൃംഗാര ഏവം വാച്യം സ്യാത്തത്രാപ്യേഷ ക്രമോ ഭവേത്
യദ്വാ പുരുസംബന്ധം കാര്യം ഭവതി നാടകേ 322
ശൃംഗാരരസസംയുക്തം തത്രാപ്യേഷ ക്രമോ ഭവേത്
ഏവമന്തഃപുരഗതഃ പ്രയോജ്യോƒ ഭിനയോ ഭവേത് 323
ദിവ്യാംഗനാനാം തു വിധിം വ്യാഖ്യാസ്യമ്യനുപൂർവശഃ
നിത്യമേവോജ്വലോ വേഷോ നിത്യം പ്രമുദിതം മനഃ 324
നിത്യമേവ സുഖഃ കാലോ ദേവാനാം ലലിതാശ്രയഃ
ന ചൈർഷ്യാ നൈവ ച ക്രോധോ നാസൂയാ ന പ്രസാദനം 325
ദിവ്യാനാം ദൃഷ്യതേ പുംസാം ശൃംഗാരേ യോഷിതാം തഥാ
യേ ഭാവാ മാനുഷാണാം സ്യുര്യദംഗം യച്ച ചേഷ്ടിതം 326
സർവം തദേവ കർതവ്യം ദിവ്യൈർമാനുഷസംഗമേ
യദാ മാനുഷസംഭോഗോ ദിവ്യാനാം യോഷിതാം ഭവത് 327
തദാ സർവാഃ പ്രകർതവ്യാ യേ ഭാവാ മാനുഷാശ്രയാഃ
ശാപഭ്രംശാത്തു ദിവ്യാനാം തഥാ ചാപത്യലിപ്സയാ 328
കാര്യോ മാനുഷസംയോഗഃ ശൃംഗാരരസസംശ്രയഃ
പുഷ്പൈർഭൂഷണജൈഃ ശബ്ദൈരദൃശ്യാപി പ്രലോഭയേത് 329
പുനഃ സന്ദർശനം ദത്ത്വാ ക്ഷണാദന്തരിതാ ഭവേത്
വസ്ത്രാഭരണമാല്യാദ്യൈർലേഖസമ്പ്രേഷണൈരപി 330
ഈദൃശൈരുപചാരൈസ്തു സമുന്മാദ്യസ്തു നായകഃ
ഉന്മാദനാത്സമുദ്ഭൂതഃ കാമോ രതികരോ ഭവേത് 331
സ്വഭാവോപഗതോ യസ്തു നാസാവത്യർഥഭാവികഃ
ഏവം രാജോപചാരോ ഹി കർതവ്യോƒ ഭ്യന്തരാശ്രയഃ 332
ബാഹ്യമപ്യുപചാരം തു പ്രവക്ഷ്യാമ്യഥ വൈശികേ
ഇതി ഭാരതീയേ നാട്യശാസ്ത്രേ സാമാന്യാഭിനയോ നാമാധ്യായോ ദ്വാവിംശഃ