നാട്യശാസ്ത്രം/അദ്ധ്യായം23

←നാട്യശാസ്ത്രം

നാട്യശാസ്ത്രം രചന:ഭരതമുനി അദ്ധ്യായം 23

നാട്യശാസ്ത്രം→

അഥ ത്രയോവിംശോƒ ധ്യായഃ
വിശേഷയേത്കലാഃ സർവാ യസ്മാത്തസ്മാത്തു വൈശികഃ
വേശോപചാരേ സാധുർവാ വൈശികഃ പരികീർതിതഃ 1
യോ ഹി സർവകലോപേതഃ സർവശിൽപവിചക്ഷണഃ
സ്ത്രീചിത്തഗ്രഹണാഭിജ്ഞോ വൈശികഃ സ ഭവേത്പുമാൻ 2
ഗുണസ്തസ്യ തു വിജ്ഞേയാഃ സ്വശരീരസമുത്ഥിതാഃ
ആഹാര്യാഃ സഹജാശ്ചൈവ ത്രയസ്ത്രിംശത്സമാസതഃ 3
ശാസ്ത്രവിച്ഛിൽപസമ്പന്നോ രൂപവാൻ പ്രിയദർശനഃ
വിക്രാന്തോ ധൃതിമാംശ്ചൈവ വയോവേഷകുലാന്വിതഃ 4
സുരഭിർമധുരസ്ത്യാഗി സഹിഷ്ണുരവികത്ഥനഃ
അശങ്കിതഃ പ്രിയാഭാഷീ ചതുരഃ ശുഭദഃ ശുചിഃ 5
കാമോപചാരകുശലോ ദക്ഷിണോ ദേശകാലവിത്
അദീനവാക്യഃ സ്മിതവാൻ വാഗ്മീ ദക്ഷഃ പ്രിയംവദഃ 6
സ്ത്രീലുബ്ധാഃ സംവിഭാഗീ ച ശ്രദ്ധധാനോ ദൃഢസ്മൃതിഃ
ഗമ്യാസു ചാപ്യവിസ്രംഭീ മാനീ ചേതി ഹി വൈശികഃ 7
അനുയുക്തഃ ശുചിർദക്ഷോ ദക്ഷിണഃ പ്രതിപത്തിമാൻ
ഭവേച്ചിത്രാഭിധായീ ച വയസ്യസ്തസ്യ തദ്ഗുണഃ 8
വിജ്ഞാനഗുണസമ്പനാ കഥിനീ ലിംഗിനീ തഥാ
പ്രാതിവേശ്യാ സഖീ ദാസീ കുമാരീ കാരുശിൽപിനീ 9
ധാത്രീ പാഷണ്ഡിനീ ചൈവ തഥാ രംഗോപജീവിനീ
പ്രോത്സാഹനേƒ ഥകുശലാ മധുരകഥാ ദക്ഷിണാഥകാലജ്ഞാ 10
ലഡഹാ സംവൃതമന്ത്രാ ദൂതീ ത്വേഭിർഗുണൈഃ കാര്യാ
തയാപ്യുത്സാഹനം കാര്യം നാനാദർശിതകാരണം 11
യഥോക്തകഥനം ചൈവ തഥാ ഭാവപ്രദർശനം
ന ജഡം രൂപസമ്പന്നം നാർഥവന്തം ന ചാതുരം 12
ദൂതം വാƒ പ്യഥവാ ദൂതീം ബുധഃ കുര്യാത്കദാചന
കുലഭോഗധനാധിക്യൈഃ കൃത്വാധികവികത്ഥനം 13
ദൂതീ നിവേദയേത്കാമമർഥാംശ്ചൈവാനുവർണയേത്
ന ചാകാമപ്രവൃത്തായാഃ കൃദ്ധായാ വാപി സംഗമഃ 14
നാനുപായഃ പ്രകർതവ്യോ ദൂത്യാ ഹി പുരുഷാശ്രയഃ
ഉത്സവേ രത്രിസഞ്ചാര ഉദ്ദ്യാനേ മിത്രവേശ്മനി 15
ധാത്രിഗൃഹേഷു സഖ്യാ വാ തഥാ ചൈവ നിമന്ത്രണേ
വ്യാധിതവ്യപദേശേന ശുന്യാഗാരനിവേശനേ 16
കാര്യഃ സമാഗമോ നൄണാം സ്ത്രീഭിഃ പ്രഥമസംഗമേ
ഏവം സമാഗമം കൃത്വാ സോപായം വിധിപൂർവകം 17
അനുരക്താ വിരക്താ വാ ലിംഗാകാരൈസ്തു ലക്ഷയേത്
സ്വഭാവഭാവാതിശയൈർനാരീ യാ മദനാശ്രയാ 18
കരോതി നിഭൃതാം ലീലാം നിത്യം സാ മദനാതുരാ
സഖീമധ്യേ ഗുണാൻ ബ്രൂതേ സ്വധനം ച പ്രയച്ഛതി 19
പൂജയത്യസ്യ മിത്രാണി ദ്വേഷ്ടി ശത്രുജനം സദാ
ഗമാഗമേ സഖീനാം യാ ഹൃഷ്ടാ ഭവതി ചാധികം 20
തുഷ്യത്യസ്യ കഥാഭിസ്തു സസ്നേഹം ച നിരീക്ഷതേ
സുപ്തേ തു പശ്ചാത് സ്വപിതി ചുംബിതാ പ്രതിചുംബതി 21
ഉത്തിഷ്ഠത്യപി പൂർവം ച തഥാ ക്ലേശസഹാപി ച
ഉത്സവേ മുദിതാ യാ ച വ്യസനേ യാ ച ദുഃഖിതാ 22
ഏവംവിധൈർഗുണൈര്യുക്താ ത്വനുരക്താ തു സാ സ്മൃതാ
വിരക്തായാസ്തു ചിൻഹാനി ചുംബിതാ നാഭിചുംബതി 23
ഇതി ഭാരതീയേ നാട്യശാസ്ത്രേ ത്രയോവിംശഃ