നാട്യശാസ്ത്രം/അദ്ധ്യായം27

←നാട്യശാസ്ത്രം

നാട്യശാസ്ത്രം രചന:ഭരതമുനി അദ്ധ്യായം 27

നാട്യശാസ്ത്രം→

അഥ സപ്തവിംശോƒധ്യാഅയഃ
സിദ്ധീനാം തു പ്രവക്ഷ്യാമി ലക്ഷണം നാടകാശ്രയം
യസ്മാത്പ്രയോഗഃ സർവോƒയം സിദ്ധ്യർഥംം സമ്പ്രദർശിതഃ 1
I will now tell the features of ƒachievementsƒ which are related to the
drama since every performance is presented for the ƒachievementsƒ 1
സിദ്ധിസ്തു ദ്വിവിധാ ജ്ഞേയാ വാങ്മനോംഗസമുദ്ഭവാ
ദൈവീ ച മാനുഷീ ചൈവ നാനാഭാവസമുത്ഥിതാ 2
ƒachievmentsƒ are known to be two fold - arising out of speech and mind
and out of body arising out of many emotions, it is also divine and human
ദശാംഗാ മാനുഷീ സിദ്ധീർദൈവീ തു ദ്വിവിധാ സ്മൃതാ
നാനാസത്ത്വാശ്രയകൃതാ വാങ്നൈപഥ്യശരീരജാ 3
The human achievements have ten types and divine is known to be two fold
It is based on various characters and born out of speech, drapery and body
(of the actor)
സ്മിതാപഹാസിനീ ഹാസാ സാധ്വഹോ കഷ്ടമേവ ച
പ്രബദ്ധനാദാ ച തഥാ സിദ്ധിർജ്ഞേയാഥ വാങ്മയീ 4
പുലകൈശ്ച സരോമാഞ്ചൈരഭ്യുത്ഥാനൈസ്തഥൈവ ച
ചേലദാനാംഗുലിക്ഷേപൈഃ ശാരീരീ സിദ്ധിരിഷ്യതേ 5
കിഞ്ചിച്ഛിഷ്ടോ രസോ ഹാസ്യോ നൃത്യദ്ഭിര്യത്ര യുജ്യതേ
സ്മിതേന സ പ്രതിഗ്രാഹ്യഃ പ്രേക്ഷകൈർനിത്യമേവ ച 6
കിഞ്ചിദസ്പഷ്ടഹാസ്യം യത്തഥാ വചനമേവ ച
അർഥഹാസ്യേന തദ്ഗ്രാഹ്യം പ്രേക്ഷകൈർനിത്യമേവ ഹി 7
വിദൂഷകോച്ഛേദകൃതം ഭവേച്ഛിൽപകൃതം ച യത്
അതിഹാസ്യേന തദ്ഗ്രാഹ്യം പ്രേക്ഷകൈർനിത്യമേവ തു 8
അഹോകാരസ്തഥാ കാര്യോ നൃണാം പ്രകൃതിസംഭവഃ
യദ്ധർമപദസംയുക്തം യഥാതിശയസംഭവം 9
തത്ര സാധ്വിതി യദ്വാക്യം പ്രയോക്തവ്യം ഹി സാധകൈഃ
വിസ്മയാവിഷ്ടഭാവേഷു പ്രഹർഷാർഥേഷു ചൈവ ഹി 10
കരുണേƒപി പ്രയോക്തവ്യം കഷ്ടം ശാസ്ത്രകൃതേന തു
പ്രബദ്ധനാദാ ച തഥാ വിസ്മയാർഥേഷു നിത്യശഃ 11
സാധിക്ഷേപേഷു വാക്യേഷു പ്രസ്പന്ദിതതനൂരുഹൈഃ
കുതൂഹലോത്തരാവേധൈർബഹുമാനേന സാധയേത് 12
ദീപ്തപ്രദേശം യത്കാര്യം ഛേദ്യഭേദ്യാഹവാത്മകം
സവിദ്രവമഥോത്ഫുല്ലം തഥാ യുദ്ധനിയുദ്ധജം 13
പ്രകമ്പിതാംസശീർഷഞ്ച സാശ്രം സോത്ഥാനമേവ ച
തത്പ്രേക്ഷകൈസ്തു കുശലൈസ്സാധ്യമേവം വിധാനതഃ 14
ഏവം സാധയിതവ്യൈഷാ തജ്ജ്ഞൈഃ സിദ്ധിസ്തു മാനുഷീ
ദൈവികീഞ്ച പുനഃ സിദ്ധിം സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി തത്ത്വതഃ 15
യാ ഭാവാതിശയോപേതാ സത്ത്വയുക്താ തഥൈവ ച
സാ പ്രേക്ഷകൈസ്തു കർതവ്യാ ദൈവീ സിദ്ധിഃ പ്രയോഗതഃ 16
ന ശബ്ദോ ന യത്ര ന ക്ഷോഭോ ന ചോത്പാതനിദർശനം
സമ്പൂർണതാ ച രംഗസ്യ ദൈവീ സിദ്ധിസ്തു സാ സ്മൃതാ 17
ദൈവീ ച മാനുഷീ ചൈവ സിദ്ധിരേഷാ മയോദിതാ
അത ഊർധ്വം പ്രവക്ഷ്യാമി ഘാതാന്ദൈവസമുത്ഥിതൻ 18
ദൈവാത്മപരസമുത്ഥാ ത്രിവിധാ ഘാതാ ബുധൈസ്തു വിജ്ഞേയാ
ഔത്പാതികശ്ചതുർഥഃ കദാചിദഥ സംഭവത്യേഷു 19
വാതാഗ്നിവർഷകുഞ്ജരഭുജംഗമണ്ഡപനിപാതാഃ
കീടവ്യാലപിപീലികപശുപ്രവേശനാശ്ച ദൈവകകൃതാ 20
ഘാതനതഃ പരമഹം പരയുക്താൻ സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി
[വൈവർണ്യം ചാചേഷ്ടം വിഭ്രമിതത്വം സ്മൃതിപ്രമോഹശ്ച 21
അന്യവചനം ച കാവ്യം തഥാംഗദോഷോ വിഹസ്തത്വം
ഏതേ ത്വാത്മസമുത്ഥാ ഘാതാ ജ്ഞേയാ പ്രയോഗജ്ഞൈഃ 22 ]
മാത്സര്യാദ്ദ്വേഷാദ്വാ തത്പക്ഷത്വാത്തഥാർഥഭേദത്വാത്
ഏതേ തു പരസമുത്ഥാ ജ്ഞേയാ ഘാതാ ബുധൈർനിത്യം 23
അതിഹസിതരുദിതവിസ്ഫോടിതാന്യഥോത്കൃഷ്ടനാലികാപാതാഃ
ഗോമയലോഷ്ടപിപീലികാവിക്ഷേപാശ്ചാരിസംഭൂതാഃ 24
ഔത്പതികാശ്ച ഘാതാ മത്തോന്മത്തപ്രവേശലിംഗകൃതഃ
പുനരാത്മസമുത്ഥാ യേ ഘാതാംസ്താംസ്താൻ പ്രവക്ഷ്യാമി 25
വൈലക്ഷണ്യമചേഷ്ടിതവിഭൂമികത്വം സ്മൃതിപ്രമോഷശ്ച
അന്യവചനം ച കാവ്യം തഥാർതനാദോ വിഹസ്തത്വം 26
അതിഹസിതരുദിതവിസ്വരപിപീലികാകീടപശുവിരാവാശ്ച
മുകുടാഭരണനിപാതാ പുഷ്കരജാഃ കാവ്യദോഷാശ്ച 27
അതിഹസിതരുദിതഹസിതാനി സിദ്ധൈർഭാവസ്യ ദൂഷകാണി സ്യുഃ
കീടപിപീലികപാതാ സിദ്ധിം സർവാത്മനാ ഘ്നാന്ത 28
വിവസ്വരമജാതതാലം വർണസ്വരസമ്പദാ ച പരിഹീണം
അജ്ഞാതസ്ഥാനലയം സ്വരഗതമേവംവിധം ഹന്യാത് 29
മുകുടാഭരണനിപാതഃ പ്രബദ്ധനാദശ്ച നാശനോ ഭവതി
പശുവിശസനം തഥ അ സ്യാദ്ബഹുവചനഘ്നം പ്രയോഗേഷു 30
വിഷമം മാനവിഹീനം വിമാർജനം ചാകുലപ്രഹാരം ച
അവിഭക്തഗ്രഹമോക്ഷം പുഷ്കരഗതമീദൃശം ഹന്തി 31
പുനരുക്തോ ഹ്യസമാസോ വിഭക്തിഭേദോ വിസന്ധയോƒപാർഥഃ
ത്രൈലിംഗജശ്ച ദോഷഃ പ്രത്യക്ഷപരോക്ഷസംമോഹാഃ 32
ഛന്ദോവൃത്തത്യാഗോ ഗുരുലാഘവസങ്കരോ യതേർഭേദഃ
ഏതാനി യഥാ സ്ഥൂലം ഘാതസ്ഥാനാഅനി കാവ്യസ്യ 33
ജ്ഞേയൗ തു കാവ്യജാതൗ ദ്വൗ ഘാതാവപ്രതിക്രിയൗ നിത്യം
പ്രകൃതിവ്യസനസമുത്ഥഃ ശേഷോദകനാലികത്വം 34
അപ്രതിഭാഗം സ്ഖലനം വിസ്വരമുച്ചാരണം ച കാവ്യസ്യ
അസ്ഥാനഭൂഷണത്വം പതനം മുകുടസ്യ വിഭ്രംശഃ 35
വാജിസ്യന്ദനകുഞ്ജരഖരോഷ്ട്രശിബികാവിമാനയാനാനാം
ആരോഹണാവതരണേഷ്വനഭിജ്ഞത്വം വിഹസ്ത്വം 36
പ്രഹരണകവചാനാമപ്യയഥാഗ്രഹണം വിധാരണം ചാപി
അമുകുടഭൂഷണയോഗശ്ചിരപ്രവേശോƒഥവാ രംഗേ 37
ഏഭിഃ സ്ഥാനവിശേഷൈർഘാതാ ലക്ഷ്യാസ്തു സൂരിഭിഃ കുശലൈഃ
യൂപാഗ്നിചയനദർഭസ്ത്രഗ്ഭാണ്ഡപരിഗ്രഹാന്മുക്ത്വാ 38
സിദ്ധ്യാ മിശ്രോ ഘാതസ്സർവഗതശ്ചൈകദേശജോ വാപി
നാട്യകുശലൈഃ സലേഖ്യാ സിദ്ധിർവാ സ്യാദ്വിഘാതോ വാ 39
നാലേഖ്യോ ബഹുദിനജഃ സർവഗതോƒവ്യക്തലക്ഷണവിശേഷഃ
യസ്ത്വൈകദിവസജാതസ്സ പ്രത്യവരോƒപി ലേഖ്യസ്സ്യാത് 40
ജർജരമോക്ഷ്യസ്യാന്തേ സിദ്ധേർമോക്ഷസ്തു നാലികായാസ്തു
കർതവ്യസ്ത്വിഹ സതതം നാട്യജ്ഞൈഃ പ്രാശ്നികൈർവിധിനാ 41
ദൈന്യേ ദീനത്വമായാന്തി തേ നാട്യേ പ്രേക്ഷകാഃ സ്മൃതാഃ
യേ തുഷ്ടൗ തുഷ്ടിമായാന്തി ശോകേ ശോകം വ്രജന്തി ച 42
യോƒന്യസ്യ മഹേ മൂർധോ നാന്ദീശ്ലോകം പഠേദ്ധി ദേവസ്യ
സ്വവശേന പൂർവരംഗേ സിദ്ധേർഘാതഃ പ്രയോഗസ്യ 43
യോ ദേശഭാവരഹിതം ഭാഷാകാവ്യം പ്രയോജയേദ്ബുദ്ധ്യാ
തസ്യാപ്യഭിലേഖ്യഃ സ്യാദ്ഘാതോ ദേശഃ പ്രയോഗജ്ഞൈഃ 44
കഃ ശക്തോ നാട്യവിധൗ യഥാവദുപപാദനം പ്രയോഗസ്യ
കർതും വ്യഗ്രമനാ വാ യഥാവദുക്തം പരിജ്ഞാതം 45
തസ്മാദ്ഗംഭീരാർഥാഃ ശബ്ദാ യേ ലോകവേദസംസിദ്ധാഃ
സർവജനേന ഗ്രാഹ്യാ യോജ്യാ നാടകേ വിധിവത് 46
ന ച കിഞ്ചിദ്ഗുണഹീനം ദോഷൈഃ പരിവർജിതം ന ചാകിഞ്ചിത്
തസ്മാന്നാട്യപ്രകൃതൗ ദോഷാ നാട്യാർഥതോ ഗ്രാഹ്യാ 47
ന ച നാദരസ്തു കാര്യോ നടേന വാഗംഗസത്ത്വനേപഥ്യേ
രസഭാവയോശ്ച ഗീതേഷ്വാതോദ്യേ ലോകയുക്ത്യാം ച 48
ഏവമേതത്തു വിജ്ഞേയം സിദ്ധീനാം ലക്ഷണം ബുധൈഃ
അത ഊർധ്വം പ്രവക്ഷ്യാമി പ്രാശ്നികാനാം തു ലക്ഷണം 49
ചാരിത്രാഭിജനോപേതാഃ ശാന്തവൃത്താഃ കൃതശ്രമാഃ
യശോധർമപരാശ്ചൈവ മധ്യസ്ഥവയസാന്വിതാഃ 50
ഷഡംഗനാട്യകുശലാഃ പ്രബുദ്ധാഃ ശുചയഃ സമാഃ
ചതുരാതോദ്യകുശലാഃ വൃത്തജ്ഞാസ്തത്ത്വദർശിനഃ 51
ദേശഭാഷാവിധാനജ്ഞാഃ കലാശിൽപപ്രയോജകാഃ
ചതുർഥാഭിനയോപേതാ രസഭാവവികൽപകാഃ 52
ശബ്ദച്ഛന്ദോവിധാനജ്ഞാ നാനാശാസ്ത്രവിചക്ഷണാഃ
ഏവം വിധാസ്തു കർതവ്യാഃ പ്രാശ്നികാ ദശരൂപകേ 53
അവ്യഗ്രൈരിന്ദ്രിയൈഃ ശുദ്ധ ഊഹാപോഹവിശാരദഃ
ത്യക്തദോഷോനുഅരാഗീ ച സ നാട്യേ പ്രേക്ഷകഃ സ്മൃതഃ 54
ന ചൈവേതേ ഗുണാഃ സമ്യക് സർവസ്മിൻ പ്രേക്ഷകേ സ്മൃതാഃ
വിജ്ഞേയസ്യാപ്രമേയത്വാത്സങ്കീർണാനാം ച പാർഷദി 55
യദ്യസ്യ ശിൽപം നേപഥ്യം കർമചേഷ്ടിതമേവ വാ
തത്തഥാ തേന കാര്യം തു സ്വകർമവിഷയം പ്രതി 56
നാനാശീലാഃ പ്രകൃതയഃ ശീലേ നാട്യം വിനിർമിതം
ഉത്തമാധമമധ്യാനാം വൃദ്ധബാലിശയോഷിതാം 57
തുഷ്യന്തി തരുണാഃ കാമേ വിദഗ്ധാഃ സമയാത്വിതേ
അർഥേഷ്വർഥപരാശ്ചൈവ മോക്ഷേ ചാഥ വിരാഗിണഃ 58
ശൂരാസ്തു വീരരൗദ്രേഷു നിയുദ്ധേഷ്വാഹവേഷു ച
ധർമാഖ്യാനേ പുരാണേഷു വൃദ്ധാസ്തുഷ്യന്തി നിത്യശഃ 59
ന ശക്യമധമൈർജ്ഞാതുമുത്തമാനാം വിചേഷ്ടിതം
തത്ത്വഭാവേഷു സർവേഷു തുഷ്യന്തി സതതം ബുധാഃ 60
ബാലാ മൂർഖാഃ സ്ത്രിയശ്ചൈവ ഹാസ്യനൈപഥ്യയോഃ സദാ
യസ്തുഷ്ടോ തുഷ്ടിമായാതി ശോകേ ശോകമുപൈതി ച 61
ക്രുദ്ധഃ ക്രോധേ ഭയേ ഭീതഃ സ ശ്രേഷ്ഠഃ പ്രേക്ഷകഃ സ്മൃതഃ
ഏവം ഭാവാനുകരണേ യോ യസ്മിൻ പ്രവിശേന്നരഃ 62
സ തത്ര പ്രേക്ഷകോ ജ്ഞേയോ ഗുണൈരേഭിരലങ്കൃതഃ
ഏവം ഹി പ്രേക്ഷകാ ജ്ഞേയാഃ പ്രയോഗേ ദശരൂപതഃ 63
സംഘർഷേ തു സമുത്പന്നേ പ്രാശ്നികാൻ സംനിബോധത
യജ്ഞവിന്നർതകശ്ചൈവ ഛന്ദോവിച്ഛബ്ദവിത്തഥാ 64
അസ്ത്രവിച്ചിത്രകൃദ്വേശ്യാ ഗന്ധർവോ രജസേവകഃ
യജ്ഞവിദ്യജ്ഞയോഗേ തു നർതകോƒഭിനയേ സ്മൃതഃ 65
ഛന്ദോവിദ്വൃത്തബന്ധേഷു ശബ്ദവിത്പാഠ്യവിസ്തരേ
ഇഷ്വസ്ത്രവിത്സൗഷ്ഠവേ തു നേപഥ്യേ ചൈവ ചിത്രകൃത് 66
കാമോപചാരേ വേശ്യാ ച ഗാന്ധർവഃ സ്വരകർമണി
സേവകസ്തൂപചാരേ സ്യാദേതേ വൈ പ്രാശ്നികാഃ സ്മൃതാഃ 67
ഏഭിർദൃഷ്ടാന്തസംയുക്തൈർദോഷാ വാച്യാസ്തഥാ ഗുണാഃ
അശാസ്ത്രജ്ഞാ വിവാദേഷു യഥാ പ്രകൃതികർമതഃ 68
അഥൈതേ പ്രശ്നികാ ജ്ഞേയാഃ കഥിതാ യേ മയാനഘാഃ
ശാസ്ത്രജ്ഞാനാദ്യദാ തു സ്യാത്സംഘർഷഃ ശാസ്ത്രസംശ്രയഃ 69
ശാസ്ത്രപ്രാമാണനിർമാണൈർവ്യവഹാരോ ഭവേത്തദാ
ഭർതൃനിയോഗാദന്യോƒന്യവിഗ്രാത്സ്പർധയാപി ഭരതാനാം 70
അർഥപതാകാ ഹേതോസ്സംഘർഷോ നാമ സംഭവതി
തേഷാം കാര്യം വ്യവഹാരദർശനം പക്ഷപാതവിരഹേണ 71
കൃത്വാ പണം പതാകാം വ്യവഹാരഃ സ ഭവിതവ്യസ്തു
സർവൈരനന്യമതിഭിഃ സുഖോപവിഷ്ടൈശ്ച ശുദ്ധഭാവൈശ്ച 72
യൈർലേഖകഗമകസഹായാസ്സഹ സിദ്ധിഭിർഘാതാഃ
നാത്യാസനൈർനദൂരസംസ്ഥിതൈഃ പ്രേക്ഷകൈസ്തു ഭവിതവ്യം 73
തേഷാമാസനയോഗോ ദ്വാദശഹസ്തസ്ഥിതഃ കാര്യഃ
യാനി വിഹിതാനി പൂർവം സിദ്ധിസ്ഥാനാനി താനി ലക്ഷ്യാണി 74
ഘാതാശ്ച ലക്ഷണീയാഃ പ്രയോഗതോ നാട്യയോഗേ തു
ദൈവാദ്ഘാതസമുത്ഥാഃ പരോത്ഥിതാ വാ ബുധൈർനവൈർലേഖ്യാഃ 75
ഘാതാ നാട്യസമുത്ഥാ ഹ്യാത്മസമുത്ഥാസ്തു ലേഖ്യാഃ സ്യുഃ
ഘാതാ യസ്യ ത്വൽപാഃ സംഖ്യാതാഃ സിദ്ധയശ്ച ബഹുലാഃ സ്യുഃ 76
വിദിതം കൃത്വാ രാജ്ഞസ്തസ്മൈ ദേയാ പതാകാ ഹി
സിധ്യതിശയാത്പതാകാ സമസിദ്ധൗ പാർഥിവാജ്ഞയാ ദേയാ 77
അഥ നരപതിഃ സമഃ സ്യാദുഭയോരപി സാ തദാ ദേയാ
ഏവം വിധിജ്ഞൈര്യഷ്ടവ്യോ വ്യവഹാരഃ സമഞ്ജസാം 78
സ്വസ്ഥചിത്തസുഖാസിനൈഃ സുവിശിഷ്ടൈർഗുണാർഥിഭിഃ
വിമൃശ്യ പ്രേക്ഷകൈർഗ്രാഹ്യം സർവരാഗപരാംഗമുഖൈഃ 79
സാധന ദൂഷണാഭാസഃ പ്രയോഗസമയാശ്രിതൈഃ
സമത്വമംഗമാധുര്യം പാഠ്യം പ്രകൃതയോ രസാഃ 80
വാദ്യം ഗാനം സനേപഥ്യമേതജ്ജ്ഞേയം പ്രയത്നതഃ
ഗീതവാദിത്രതാലേന കലാന്തരകലാസു ച 81
ഉഅദംഗം ക്രിയതേ നാട്യം സമന്താത് സമമുച്യതേ
അംഗോപാംഗസമായുക്തം ഗീതതാലലയാന്വിതം 82
ഗാനവാദ്യസമത്വം ച തദ്ബുധൈഃ സമമുച്യതേ
സനിർഭുഗ്നമുരഃ കൃത്വാ ചതുരശ്രക്രുതൗ കരൗ 83
ഗ്രീവാഞ്ചിതാ തഥാ കര്യാ ത്വംഗമാധുര്യമേവ ച
പൂർവ്രോക്താനീഹ ശേഷാണി യാനി ദ്രവ്യാണി സാധകൈ ഹ് 84
വദ്യാദീനാം പുനർവുപ്രാ ലക്ഷണം സന്നിബോധത
വാദ്യപ്രഭൃതയോ ഗാനം വാദ്യമാണാനി നിർദിശേത് 85
യാനി സ്ഥാനാനി സിദ്ധീനാം തൈഃ സിദ്ധിം തു പ്രകാശയേത്
ഹർഷാദംഗസമുദ്ഭൂതാം നാനാരസസമുത്ഥിതാം 86
വാരകാലാസ്തു വിജ്ഞേയാ നാട്യജ്ഞൈർവിവിധാശ്രയാഃ
ദിവസൈശ്ചൈവ രാത്രിശ്ച തയോർവാരാൻ നിബോധത 87
പൂർവാഹ്ണസ്ത്വഥ മധ്യാഹ്നസ്ത്വപരാഹ്ണസ്തഥൈവ ച
ദിവാ സമുത്ഥാ വിജ്ഞേയാ നാട്യവാരാഃ പ്രയോഗതഃ 88
പ്രാദോഷികാർധരാത്രിശ്ച തഥാ പ്രാഭാതികോƒപരഃ
നാട്യവാരാ ഭവന്ത്യേതേ രാത്രാവിത്യനുപൂർവശഃ 89
ഏതേഷാം അത്ര യദ്യോജ്യം നാട്യകാര്യം രസാശ്രയം
തദഹം സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി വാരകാലസമാശ്രയം 90
യച്ഛ്രോത്രരമണീയം സ്യാദ്ധർമോത്ഥനകൃതം ച യത്
പൂർവാഹ്ണേ തത്പ്രയോക്തവ്യം ശുദ്ധം വാ വികൃതം തഥാ 91
സത്ത്വോത്ഥാനഗുണൈര്യുക്തം വാദ്യഭൂയിഷ്ഠമേവ ച
പുഷ്കലം സത്ത്വയുക്തം ച അപരാഹ്ണേ പ്രയോജയേത് 92
കൈശികീവൃത്തിസംയുക്തം ശൃംഗാരസസംശ്രയം
നൃത്യവാദിത്രഗീതാഢ്യം പ്രദോഷേ നാട്യമിഷ്യതേ 93
യന്നർമഹാസ്യബഹുലം കരുണപ്രായമേവ ച
പ്രഭാതകാലേ തത്കാര്യം നാട്യം നിദ്രാവിനാശനം 94
അർധരാത്രേ നിയുഞ്ജീത സമധ്യാഹ്നേ തഥൈവ ച
സന്ധ്യാഭോജനകാലേ ച നാട്യം നൈവ പ്രയോജയേത് 95
ഏവം കാലം ച ദേശം ച സമീക്ഷ്യ ച ബലാബലം
നിത്യം നാട്യം പ്രയുഞ്ജീത യഥാഭാവം യഥാരസം 96
അഥവ ദേശകാലൗ ച ന പരീക്ഷ്യൗ പ്രയോക്തൃഭിഃ
യഥൈവാജ്ഞാപയേദ്ഭർതാ തദാ യോജ്യമസംശയം 97
തഥാ സമുദിആതാശ്ചൈവ വിജ്ഞേയാ നാടകാശ്രിതാഃ
പാത്രം പ്രയോഗമൃദ്ധിശ്ച വിജ്ഞേയാസ്തു ത്രയോ ഗുണാഃ 98
ബുദ്ധിമത്വം സുരൂപത്വം ലയതാലജ്ഞതാ തഥാ
രസഭാവജ്ഞതാ ചൈവ വയസ്സ്ഥത്വം കുതൂഹലം 99
ഗ്രഹണം ധാരണം ചൈവ ഗാത്രാവൈകല്യമേവ ച
നിജസാധ്വസതോത്സാഹ ഇതി പാത്രഗതോ വിധിഃ 100
സുവാദ്യതാ സുഗാനത്വം സുപാഠ്യത്വം തഥൈവ ച
ശാസ്ത്രകർമസമായോഗഃ പ്രയോഗ ഇതി സഞ്ജ്ഞിതഃ 101
ശുചിഭൂഷണതായാം തു മാല്യാഭരണവാസസാം
വിചിത്രരചനാ ചൈവ സമൃദ്ധിരിതി സഞ്ജ്ഞിതാ 102
യദാ സമുദിതാഃ സർവേ ഏകീഭൂതാ ഭവന്തി ഹി
അലങ്കാരാഃ സകുതപാ മന്തവ്യോ നാടകാശ്രയാഃ 103
ഏതദുക്തം ദ്വിജശ്രേഷ്ഠാഃ സിദ്ധീനാം ലക്ഷണം മയാ
അത ഊർധ്വം പ്രവക്ഷ്യാമ്യാതോദ്യാനാം വികൽപനം 104
ഇതി ഭാരതീയേ നാട്യശാസ്ത്രേ സിദ്ധിവ്യഞ്ജകോ
നാമ സപ്തവിംശോƒധ്യായഃ