മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം/അധ്യായം50

←അധ്യായം49

മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം രചന:വ്യാസൻ അധ്യായം50

അധ്യായം51→

1 [ബ്ര്]
     ഭൂതാനാം അഥ പഞ്ചാനാം യഥൈഷാം ഈശ്വരം മനഃ
     നിയമേ ച വിസർഗേ ച ഭൂതാത്മാ മന ഏവ ച
 2 അധിഷ്ഠാതാ മനോ നിത്യം ഭൂതാനാം മഹതാം തഥാ
     ബുദ്ധിർ ഐശ്വര്യം ആചഷ്ടേ ക്ഷേത്രജ്ഞഃ സർവ ഉച്യതേ
 3 ഇന്ദ്രിയാണി മനോ യുങ്ക്തേ സദശ്വാൻ ഇവ സാരഥിഃ
     ഇന്ദ്രിയാണി മനോ ബുദ്ധിം ക്ഷേത്രജ്ഞോ യുഞ്ജതേ സദാ
 4 മഹാഭൂതസമായുക്തം ബുദ്ധിസംയമനം രഥം
     തം ആരുഹ്യ സ ഭൂതാത്മാ സമന്താത് പരിധാവതി
 5 ഇന്ദ്രിയഗ്രാമസംയുക്തോ മനഃ സാരഥിർ ഏവ ച
     ബുദ്ധിസംയമനോ നിത്യം മഹാൻ ബ്രഹ്മമയോ രഥ
 6 ഏവം യോ വേത്തി വിദ്വാൻ വൈ സദാ ബ്രഹ്മമയം രഥം
     സ ധീരഃ സർവലോകേഷു ന മോഹം അധിഗച്ഛതി
 7 അവ്യക്താദി വിശേഷാന്തം ത്രസ സ്ഥാവരസങ്കുലം
     ചന്ദ്രസൂര്യപ്രഭാലോകം ഗ്രഹനക്ഷത്രമണ്ഡിതം
 8 നദീ പർവത ജാലൈശ് ച സർവതഃ പരിഭൂഷിതം
     വിവിധാബിഃസ് തഥാദ്ഭിശ് ച സതതം സമലങ്കൃതം
 9 ആജീവഃ സർവഭൂതാനാം സർവപ്രാണഭൃതാം ഗതിഃ
     ഏതദ് ബ്രഹ്മ വനം നിത്യം യസ്മിംശ് ചരതി ക്ഷേത്രവിത്
 10 ലോകേ ഽസ്മിൻ യാനി ഭൂതാനി സ്ഥാവരാണി ചരാണി ച
    താന്യ് ഏവാഗ്രേ പ്രലീയന്തേ പശ്ചാദ് ഭൂതകൃതാ ഗുണാഃ
    ഗുണേഭ്യഃ പഞ്ച ഭൂതാനി ഏഷ ഭൂതസമുച്ഛ്രയഃ
11 ദേവാ മനുഷ്യാ ഗന്ധർവാഃ പിശാചാസുരരാക്ഷസാഃ
    സർവേ സ്വഭാവതഃ സൃഷ്ടാ ന ക്രിയാഭ്യോ ന കാരണാത്
12 ഏതേ വിശ്വകൃതോ വിപ്രാ ജായന്തേ ഹ പുനഃ പുനഃ
    തേഭ്യഃ പ്രസൂതാസ് തേഷ്വ് ഏവ മഹാഭൂതേഷു പഞ്ചസു
    പ്രലീയന്തേ യഥാകാലം ഊർമയഃ സാഗരേ യഥാ
13 വിശ്വസൃഗ്ഭ്യസ് തു ഭൂതേഭ്യോ മഹാഭൂതാനി ഗച്ഛതി
    ഭൂതേഭ്യശ് ചാപി പഞ്ചഭ്യോ മുക്തോ ഗച്ഛേത് പ്രജാപതിം
14 പ്രജാപതിർ ഇദം സർവം തപസൈവാസൃജത് പ്രഭുഃ
    തഥൈവ വേദാൻ ഋഷയസ് തപസാ പ്രതിപേദിരേ
15 തപസശ് ചാനുപൂർവ്യേണ ഫലമൂലാശിനസ് തഥാ
    ത്രൈലോക്യം തപസാ സിദ്ധാഃ പശ്യന്തീഹ സമാഹിതാഃ
16 ഓഷധാന്യ് അഗദാദീനീ നാനാ വിദ്യാശ് ച സർവശഃ
    തപസൈവ പ്രസിധ്യന്തി തപോ മൂലം ഹി സാധനം
17 യദ് ദുരാപം ദുരാമ്നായം ദുരാധർഷം ദുരന്വയം
    തത് സർവം തപസാ സാധ്യം തപോ ഹി ദുരതിക്രമം
18 സുരാപോ ബ്രഹ്മഹാ സ്തേയീ ഭ്രൂണഹാ ഗുരുതൽപഗഃ
    തപസൈവ സുതപ്തേന മുച്യന്തേ കിൽബിഷാത് തതഃ
19 മനുഷ്യാഃ പിതരോ ദേവാഃ പശവോ മൃഗപക്ഷിണഃ
    യാനി ചാന്യാനി ഭൂതാനി ത്രസാനി സ്ഥാവരാണി ച
20 തപഃ പരായണാ നിത്യം സിധ്യന്തേ തപസാ സദാ
    തഥൈവ തപസാ ദേവാ മഹാഭാഗാ ദിവം ഗതാഃ
21 ആശീർ യുക്താനി കർമാണി കുർവതേ യേ ത്വ് അതന്ദ്രിതാഃ
    അഹങ്കാരസമായുക്താസ് തേ സകാശേ പ്രജാപതേഃ
22 ധ്യാനയോഗേന ശുദ്ധേന നിർമമാ നിരഹങ്കൃതാഃ
    പ്രാപ്നുവന്തി മഹാത്മാനോ മഹാന്തം ലോകം ഉത്തമം
23 ധ്യാനയോഗാദ് ഉപാഗമ്യ പ്രസന്നമതയഃ സദാ
    സുഖോപചയം അവ്യക്തം പ്രവിശന്ത്യ് ആത്മവത്തയാ
24 ധ്യാനയോഗാദ് ഉപാഗമ്യ നിർമമാ നിരഹങ്കൃതാഃ
    അവ്യക്തം പ്രവിശന്തീഹ മഹാന്തം ലോകം ഉത്തമം
25 അവ്യക്താദ് ഏവ സംഭൂതഃ സമയജ്ഞോ ഗതഃ പുനഃ
    തമോ രജോഭ്യാം നിർമുക്തഃ സത്ത്വം ആസ്ഥായ കേവലം
26 വിമുക്തഃ സർവപാപേഭ്യഃ സർവം ത്യജതി നിഷ്കലഃ
    ക്ഷേത്രജ്ഞ ഇതി തം വിദ്യാദ് യസ് തം വേദ സ വേദവിത്
27 ചിത്തം ചിത്താദ് ഉപാഗമ്യ മുനിർ ആസീത സംയതഃ
    യച് ചിത്തസ് തൻ മനാ ഭൂത്വാ ഗുഹ്യം ഏതത് സനാതനം
28 അവ്യക്താദി വിശേഷാന്തം അവിദ്യാ ലക്ഷണം സ്മൃതം
    നിബോധത യഥാ ഹീദം ഗുണൈർ ലക്ഷണം ഇത്യ് ഉത
29 ദ്വ്യക്ഷരസ് തു ഭവേൻ മൃത്യുസ് ത്ര്യക്ഷരം ബ്രഹ്മ ശാശ്വതം
    മമേതി ച ഭവേൻ മൃത്യുർ ന മമേതി ച ശാശ്വതം
30 കർമ കേ ചിത് പ്രശംസന്തി മന്ദബുദ്ധിതരാ നരാഃ
    യേ തു ബുദ്ധാ മഹാത്മാനോ ന പ്രശംസന്തി കർമ തേ
31 കർമണാ ജായതേ ജന്തുർ മൂർതിമാൻ ഷോഡശാത്മകഃ
    പുരുഷം സൃജതേ ഽവിദ്യാ അഗ്രാഹ്യം അമൃതാശിനം
32 തസ്മാത് കർമസു നിഃസ്നേഹാ യേ കേ ചിത് പാരദർശിനഃ
    വിദ്യാമയോ ഽയം പുരുഷോ ന തു കർമമയഃ സ്മൃതഃ
33 അപൂർവം അമൃതം നിത്യം യ ഏനം അവിചാരിണം
    യ ഏനം വിന്ദതേ ഽഽത്മാനം അഗ്രാഹ്യം അമൃതാശിനം
    അഗ്രാഹ്യോ ഽമൃതോ ഭവതി യ ഏഭിഃ കാരണൈർ ധ്രുവഃ
34 അപോഹ്യ സർവസങ്കൽപാൻ സംയമ്യാത്മാനം ആത്മനി
    സ തദ് ബ്രഹ്മ ശുഭം വേത്തി യസ്മാദ് ഭൂയോ ന വിദ്യതേ
35 പ്രസാദേനൈവ സത്ത്വസ്യ പ്രസാദം സമവാപ്നുയാത്
    ലക്ഷണം ഹി പ്രസാദസ്യ യഥാ സ്യാത് സ്വപ്നദർശനം
36 ഗതിർ ഏഷാ തു മുക്താനാം യേ ജ്ഞാനപരിനിഷ്ഠിതാഃ
    പ്രവൃത്തയശ് ച യാഃ സർവാഃ പശ്യന്തി പരണാമജാഃ
37 ഏഷാ ഗതിർ അസക്താനാം ഏഷ ധർമഃ സനാതനഃ
    ഏഷാ ജ്ഞാനവതാം പ്രാപ്തിർ ഏതദ് വൃത്തം അനിന്ദിതം
38 സമേന സർവഭൂതേഷു നിഃസ്പൃഹേണ നിരാശിഷാ
    ശക്യാ ഗതിർ ഇയം ഗന്തും സർവത്ര സമദർശിനാ
39 ഏതദ് വഃ സർവം ആഖ്യാതം മയാ വിപ്രർഷിസത്തമാഃ
    ഏവം ആചരത ക്ഷിപ്രം തതഃ സിദ്ധിം അവാപ്സ്യഥ
40 [ഗുരു]
    ഇത്യ് ഉക്താസ് തേ തു മുനയോ ബ്രഹ്മണാ ഗുരുണാ തഥാ
    കൃതവന്തോ മഹാത്മാനസ് തതോ ലോകാൻ അവാപ്നുവൻ
41 ത്വം അപ്യ് ഏതൻ മഹാഭാഗ യഥോക്തം ബ്രഹ്മണോ വചഃ
    സമ്യഗ് ആചാര ശുദ്ധാത്മംസ് തതഃ സിദ്ധിം അവാപ്സ്യസി
42 [വാ]
    ഇത്യ് ഉക്തഃ സ തദാ ശിഷ്യോ ഗുരുണാ ധർമം ഉത്തമം
    ചകാര സർവം കൗന്തേയ തതോ മോക്ഷം അവാപ്തവാൻ
43 കൃതകൃത്യശ് ച സ തദാ ശിഷ്യഃ കുരുകുലോദ്വഹ
    തത് പദം സമനുപ്രാപ്തോ യത്ര ഗത്വാ ന ശോചതി
44 [അർജുന]
    കോ ന്വ് അസൗ ബ്രാഹ്മണഃ കൃഷ്ണ കശ് ച ശിഷ്യോ ജനാർദന
    ശ്രോതവ്യം ചേൻ മയൈതദ് വൈ തത് ത്വം ആചക്ഷ്വ മേ വിഭോ
45 [വാ]
    അഹം ഗുരുർ മഹാബാഹോ മനഃ ശിഷ്യം ച വിദ്ധി മേ
    ത്വത് പ്രീത്യാ ഗുഹ്യം ഏതച് ച കഥിതം മേ ധനഞ്ജയ
46 മയി ചേദ് അസ്തി തേ പ്രീതിർ നിത്യം കുരുകുലോദ്വഹ
    അധ്യാത്മം ഏതച് ഛ്രുത്വാ ത്വം സമ്യഗ് ആചര സുവ്രത
47 തതസ് ത്വം സമ്യഗ് ആചീർണേ ധർമേ ഽസ്മിൻ കുരുനന്ദന
    സർവപാപവിശുദ്ധാത്മാ മോക്ഷം പ്രാപ്സ്യസി കേവലം
48 പൂർവം അപ്യ് ഏതദ് ഏവോക്തം യുദ്ധകാല ഉപസ്ഥിതേ
    മയാ തവ മഹാബാഹോ തസ്മാദ് അത്ര മനഃ കുരു
49 മയാ തു ഭരതശ്രേഷ്ഠ ചിരദൃഷ്ടഃ പിതാ വിഭോ
    തം അഹം ദ്രഷ്ടും ഇച്ഛാമി സംമതേ തവ ഫൽഗുന
50 [വ്]
    ഇത്യ് ഉക്തവചനം കൃഷ്ണം പ്രത്യുവാച ധനഞ്ജയഃ
    ഗച്ഛാവോ നഗരം കൃഷ്ണ ഗജസാഹ്വയം അദ്യ വൈ
51 സമേത്യ തത്ര രാജാനം ധർമാത്മാനം യുധിഷ്ഠിരം
    സമനുജ്ഞാപ്യ ദുർധർഷം സ്വാം പുരീം യാതും അർഹസി