മഹാഭാരതം മൂലം/ഉദ്യോഗപർവം/അധ്യായം34

←അധ്യായം33

മഹാഭാരതം മൂലം/ഉദ്യോഗപർവം രചന:വ്യാസൻ അധ്യായം34

അധ്യായം35→

1 [ധൃ]
     ജാഗ്രതോ ദഹ്യമാനസ്യ യത് കാര്യം അനുപശ്യസി
     തദ് ബ്രൂഹി ത്വം ഹി നസ് താത ധർമാർഥകുശലഃ ശുചിഃ
 2 ത്വം മാം യഥാവദ് വിദുര പ്രശാധി; പ്രജ്ഞാ പൂർവം സർവം അജാതശത്രോഃ
     യൻ മന്യസേ പഥ്യം അദീനസത്ത്വ; ശ്രേയഃ കരം ബ്രൂഹി തദ് വൈ കുരൂണാം
 3 പാപാശംഗീ പാപം ഏവ നൗപശ്യൻ; പൃച്ഛാമി ത്വാം വ്യാകുലേനാത്മനാഹം
     കവേ തൻ മേ ബ്രൂഹി സർവം യഥാവൻ; മനീഷിതം സർവം അജാതശത്രോഃ
 4 ശുഭം വാ യദി വാ പാപം ദ്വേഷ്യം വാ യദി വാ പ്രിയം
     അപൃഷ്ടസ് തസ്യ തദ് ബ്രൂയാദ് യസ്യ നേച്ഛേത് പരാഭവം
 5 തസ്മാദ് വക്ഷ്യാമി തേ രാജൻ ഭവം ഇച്ഛൻ കുരൂൻ പ്രതി
     വചഃ ശ്രേയഃ കരം ധർമ്യം ബ്രുവതസ് തൻ നിബോധ മേ
 6 മിഥ്യോപേതാനി കർമാണി സിധ്യേയുർ യാനി ഭാരത
     അനുപായ പ്രയുക്താനി മാ സ്മ തേഷു മനഃ കൃഥാഃ
 7 തഥൈവ യോഗവിഹിതം ന സിധ്യേത് കർമ യൻ നൃപ
     ഉപായയുക്തം മേധാവീ ന തത്ര ഗ്ലപയേൻ മനഃ
 8 അനുബന്ധാൻ അവേക്ഷേത സാനുബന്ധേഷു കർമസു
     സമ്പ്രധാര്യ ച കുർവീത ന വേഗേന സമാചരേത്
 9 അനുബന്ധം ച സമ്പ്രേക്ഷ്യ വിപാകാംശ് ചൈവ കർമണാം
     ഉത്ഥാനം ആത്മനശ് ചൈവ ധീരഃ കുർവീത വാ ന വാ
 10 യഃ പ്രമാണം ന ജാനാതി സ്ഥാനേ വൃദ്ധൗ തഥാ ക്ഷയേ
    കോശേ ജനപദേ ദണ്ഡേ ന സ രാജ്യാവതിഷ്ഠതേ
11 യസ് ത്വ് ഏതാനി പ്രമാണാനി യഥോക്താന്യ് അനുപശ്യതി
    യുക്തോ ധർമാർഥയോർ ജ്ഞാനേ സ രാജ്യം അധിഗച്ഛതി
12 ന രാജ്യം പ്രാപ്തം ഇത്യ് ഏവ വർതിതവ്യം അസാമ്പ്രതം
    ശ്രിയം ഹ്യ് അവിനയോ ഹന്തി ജരാ രൂപം ഇവോത്തമം
13 ഭക്ഷ്യോത്തമ പ്രതിച്ഛന്നം മത്സ്യോ ബഡിശം ആയസം
    രൂപാഭിപാതീ ഗ്രസതേ നാനുബന്ധം അവേക്ഷതേ
14 യച് ഛക്യം ഗ്രസിതും ഗ്രസ്യം ഗ്രസ്തം പരിണമേച് ച യത്
    ഹിതം ച പരിണാമേ യത് തദ് അദ്യം ഭൂതിം ഇച്ഛതാ
15 വനസ്പതേർ അപക്വാനി ഫലാനി പ്രചിനോതി യഃ
    സ നാപ്നോതി രസം തേഭ്യോ ബീജം ചാസ്യ വിനശ്യതി
16 യസ് തു പക്വം ഉപാദത്തേ കാലേ പരിണതം ഫലം
    ഫലാദ് രസം സ ലഭതേ ബീജാച് ചൈവ ഫലം പുനഃ
17 യഥാ മധു സമാദത്തേ രക്ഷൻ പുഷ്പാണി ഷട്പദഃ
    തദ്വദ് അർഥാൻ മനുഷ്യേഭ്യ ആദദ്യാദ് അവിഹിംസയാ
18 പുഷ്പം പുഷ്പം വിചിന്വീത മൂലച്ഛേദം ന കാരയേത്
    മാലാ കാര ഇവാരാമേ ന യഥാംഗാര കാരകഃ
19 കിം നു മേ സ്യാദ് ഇദം കൃത്വാ കിം നു മേ സ്യാദ് അകുർവതഃ
    ഇതി കർമാണി സഞ്ചിന്ത്യ കുര്യാദ് വാ പുരുഷോ ന വാ
20 അനാരഭ്യാ ഭവന്ത്യ് അർഥാഃ കേ ചിൻ നിത്യം തഥാഗതാഃ
    കൃതഃ പുരുഷകാരോ ഽപി ഭവേദ് യേഷു നിരർഥകഃ
21 കാംശ് ചിദ് അർഥാൻ നരഃ പ്രാജ്ഞോ ലഭു മൂലാൻ മഹാഫലാൻ
    ക്ഷിപ്രം ആരഭതേ കർതും ന വിഘ്നയതി താദൃശാൻ
22 ഋജു പശ്യതി യഃ സർവം ചക്ഷുഷാനുപിബന്ന് ഇവ
    ആസീനം അപി തൂഷ്ണീകം അനുരജ്യന്തി തം പ്രജാഃ
23 ചക്ഷുഷാ മനസാ വാചാ കർമണാ ച ചതുർവിധം
    പ്രസാദയതി ലോകം യസ് തം ലോകോ ഽനുപ്രസീദതി
24 യസ്മാത് ത്രസ്യന്തി ഭൂതാനി മൃഗവ്യാധാൻ മൃഗാ ഇവ
    സാഗരാന്താം അപി മഹീം ലബ്ധ്വാ സ പരിഹീയതേ
25 പിതൃപൈതാമഹം രാജ്യം പ്രാപ്തവാൻ സ്വേന തേജസാ
    വായുർ അഭ്രം ഇവാസാദ്യ ഭ്രംശയത്യ് അനയേ സ്ഥിതഃ
26 ധർമം ആചരതോ രാജ്ഞഃ സദ്ഭിശ് ചരിതം ആദിതഃ
    വസുധാ വസുസമ്പൂർണാ വർധതേ ഭൂതിവർധനീ
27 അഥ സന്ത്യജതോ ധർമം അധർമം ചാനുതിഷ്ഠതഃ
    പ്രതിസംവേഷ്ടതേ ഭൂമിർ അഗ്നൗ ചർമാഹിതം യഥാ
28 യ ഏവ യത്നഃ ക്രിയതേ പ്രര രാഷ്ട്രാവമർദനേ
    സ ഏവ യത്നഃ കർതവ്യഃ സ്വരാഷ്ട്ര പരിപാലനേ
29 ധർമേണ രാജ്യം വിന്ദേത ധർമേണ പരിപാലയേത്
    ധർമമൂലാം ശ്രിയം പ്രാപ്യ ന ജഹാതി ന ഹീയതേ
30 അപ്യ് ഉന്മത്താത് പ്രലപതോ ബാലാച് ച പരിസർപതഃ
    സർവതഃ സാരം ആദദ്യാദ് അശ്മഭ്യ ഇവ കാഞ്ചനം
31 സുവ്യാഹൃതാനി സുധിയാം സുകൃതാനി തതസ് തതഃ
    സഞ്ചിന്വൻ ധീര ആസീത ശിലാ ഹാരീ ശിലം യഥാ
32 ഗന്ധേന ഗാവഃ പശ്യന്തി വേദൈഃ പശ്യന്തി ബ്രാഹ്മണാഃ
    ചാരൈഃ പശ്യന്തി രാജാനശ് ചക്ഷുർഭ്യാം ഇതരേ ജനാഃ
33 ഭൂയാംസം ലഭതേ ക്ലേശം യാ ഗൗർ ഭവതി ദുർദുഹാ
    അഥ യാ സുദുഹാ രാജൻ നൈവ താം വിനയന്ത്യ് അപി
34 യദ് അതപ്തം പ്രണമതി ന തത് സന്താപയന്ത്യ് അപി
    യച് ച സ്വയം നതം ദാരു ന തത് സംനാമയന്ത്യ് അപി
35 ഏതയോപമയാ ധീരഃ സംനമേത ബലീയസേ
    ഇന്ദ്രായ സ പ്രണമതേ നമതേ യോ ബലീയസേ
36 പർജന്യനാഥാഃ പശവോ രാജാനോ മിത്ര ബാന്ധവാഃ
    പതയോ ബാന്ധവാഃ സ്ത്രീണാം ബ്രാഹ്മണാ വേദ ബാന്ധവാഃ
37 സത്യേന രക്ഷ്യതേ ധർമോ വിയാ യോഗേന രക്ഷ്യതേ
    മൃജയാ രക്ഷ്യതേ രൂപം കുലം വൃത്തേന രക്ഷ്യതേ
38 മാനേന രക്ഷ്യതേ ധാന്യം അശ്വാൻ രക്ഷ്യത്യ് അനുക്രമഃ
    അഭീക്ഷ്ണദർശനാദ് ഗാവഃ സ്ത്രിയോ രക്ഷ്യാഃ കുചേലതഃ
39 ന കുലം വൃത്തി ഹീനസ്യ പ്രമാണം ഇതി മേ മതിഃ
    അന്ത്യേഷ്വ് അപി ഹി ജാതാനാം വൃത്തം ഏവ വിശിഷ്യതേ
40 യ ഈർഷ്യുഃ പരവിത്തേഷു രൂപേ വീര്യേ കുലാന്വയേ
    സുഖേ സൗഭാഗ്യസത്കാരേ തസ്യ വ്യാധിർ അനന്തകഃ
41 അകാര്യ കരണാദ് ഭീതഃ കാര്യാണാം ച വിവർജനാത്
    അകാലേ മന്ത്രഭേദാച് ച യേന മാദ്യേൻ ന തത് പിബേത്
42 വിദ്യാമദോ ധനമദസ് തൃതീയോ ഽഭിജനോ മദഃ
    ഏതേ മദാവലിപ്താനാം ഏത ഏവ സതാം ദമാഃ
43 അസന്തോ ഽഭ്യർഥിതാഃ സദ്ഭിഃ കിം ചിത് കാര്യം കദാ ചന
    മന്യന്തേ സന്തം ആത്മാനം അസന്തം അപി വിശ്രുതം
44 ഗതിർ ആത്മവതാം സന്തഃ സന്ത ഏവ സതാം ഗതിഃ
    അസതാം ച ഗതിഃ സന്തോ ന ത്വ് അസന്തഃ സതാം ഗതിഃ
45 ജിതാ സഭാ വസ്ത്രവതാ സമാശാ ഗോമതാ ജിതാ
    അധ്വാ ജിതോ യാനവതാ സർവം ശീലവതാ ജിതം
46 ശീലം പ്രധാനം പുരുഷേ തദ് യസ്യേഹ പ്രണശ്യതി
    ന തസ്യ ജീവിതേനാർഥോ ന ധനേന ന ബന്ധുഭിഃ
47 ആഢ്യാനാം മാംസപരമം മധ്യാനാം ഗോരസോത്തരം
    ലവണോത്തരം ദരിദ്രാണാം ഭോജനം ഭരതർഷഭ
48 സമ്പന്നതരം ഏവാന്നം ദരിദ്രാ ഭുഞ്ജതേ സദാ
    ക്ഷുത് സ്വാദുതാം ജനയതി സാ ചാഢ്യേഷു സുദുർലഭാ
49 പ്രായേണ ശ്രീമതാം ലോകേ ഭോക്തും ശക്തിർ ന വിദ്യതേ
    ദരിദ്രാണാം തു രാജേന്ദ്ര അപി കാഷ്ഠം ഹി ജീര്യതേ
50 അവൃത്തിർ ഭയം അന്ത്യാനാം മധ്യാനാം മരണാദ് ഭയം
    ഉത്തമാനാം തു മർത്യാനാം അവമാനാത് പരം ഭയം
51 ഐശ്വര്യമദപാപിഷ്ഠാ മദാഃ പാനമദാദയഃ
    ഐശ്വര്യമദമത്തോ ഹി നാപതിത്വാ വിബുധ്യതേ
52 ഇന്ദ്രിയൗർ ഇന്ദ്രിയാർഥേഷു വർതമാനൈർ അനിഗ്രഹൈഃ
    തൈർ അയം താപ്യതേ ലോകോ നക്ഷത്രാണി ഗ്രഹൈർ ഇവ
53 യോ ജിതഃ പഞ്ചവർഗേണ സഹജേനാത്മ കർശിനാ
    ആപദസ് തസ്യ വർധന്തേ ശുക്ലപക്ഷ ഇവോഡുരാഡ്
54 അവിജിത്യ യ ആത്മാനം അമാത്യാൻ വിജിഗീഷതേ
    അമിത്രാൻ വാജിതാമാത്യഃ സോ ഽവശഃ പരിഹീയതേ
55 ആത്മാനം ഏവ പ്രഥമം ദേശരൂപേണ യോ ജയേത്
    തതോ ഽമാത്യാൻ അമിത്രാംശ് ച ന മോഘം വിജിഗീഷതേ
56 വശ്യേന്ദ്രിയം ജിതാമാത്യം ധൃതദണ്ഡം വികാരിഷു
    പരീക്ഷ്യ കാരിണം ധീരം അത്യന്തം ശ്രീർ നിഷേവതേ
57 രഥഃ ശരീരം പുരുഷസ്യ രാജൻ; നാത്മാ നിയന്തേന്ദ്രിയാണ്യ് അസ്യ ചാശ്വാഃ
    തൈർ അപ്രമത്തഃ കുശലഃ സദശ്വൈർ; ദാന്തൈഃ സുഖം യാതി രഥീവ ധീരഃ
58 ഏതാന്യ് അനിഗൃഹീതാനി വ്യാപാദയിതും അപ്യ് അലം
    അവിധേയാ ഇവാദാന്താ ഹയാഃ പഥി കുസാരഥിം
59 അനർഥം അർഥതഃ പശ്യന്ന് അർതം ചൈവാപ്യ് അനർഥതഃ
    ഇന്ദ്രിയൈഃ പ്രസൃതോ ബാലഃ സുദുഃഖം മന്യതേ സുഖം
60 ധർമാർഥൗ യഃ പരിത്യജ്യ സ്യാദ് ഇന്ദ്രിയവശാനുഗഃ
    ശ്രീപ്രാണധനദാരേഭ്യ ക്ഷിപ്രം സ പരിഹീയതേ
61 അർഥാനാം ഈശ്വരോ യഃ സ്യാദ് ഇന്ദ്രിയാണാം അനീശ്വരഃ
    ഇന്ദ്രിയാണാം അനൈശ്വര്യാദ് ഐശ്വര്യാദ് ഭ്രശ്യതേ ഹി സഃ
62 ആത്മനാത്മാനം അന്വിച്ഛേൻ മനോ ബുദ്ധീന്ദ്രിയൈർ യതൈഃ
    ആത്മൈവ ഹ്യ് ആത്മനോ ബന്ധുർ ആത്മൈവ രിപുർ ആത്മനഃ
63 ക്ഷുദ്രാക്ഷേണേവ ജാലേന ഝഷാവ് അപിഹിതാവ് ഉഭൗ
    കാമശ് ച രാജൻ ക്രോധശ് ച തൗ പ്രാജ്ഞാനം വിലുമ്പതഃ
64 സമവേക്ഷ്യേഹ ധർമാർഥൗ സംഭാരാൻ യോ ഽധിഗച്ഛതി
    സ വൈ സംഭൃത സംഭാരഃ സതതം സുഖം ഏധതേ
65 യഃ പഞ്ചാഭ്യന്തരാഞ് ശത്രൂൻ അവിജിത്യ മതിക്ഷയാൻ
    ജിഗീഷതി രിപൂൻ അന്യാൻ രിപവോ ഽഭിഭവന്തി തം
66 ദൃശ്യന്തേ ഹി ദുരാത്മാനോ വധ്യമാനാഃ സ്വകർമ ഭിഃ
    ഇന്ദ്രിയാണാം അനീശത്വാദ് രാജാനോ രാജ്യവിഭ്രമൈഃ
67 അസന്ത്യാഗാത് പാപകൃതാം അപാപാംസ്; തുല്യോ ദണ്ഡഃ സ്പൃശതേ മിശ്രഭാവാത്
    ശുഷ്കേണാർദ്രം ദഹ്യതേ മിശ്രഭാവാത്; തസ്മാത് പാപൈഃ സഹ സന്ധിം ന കുര്യാത്
68 നിജാൻ ഉത്പതതഃ ശത്രൂൻ പഞ്ച പഞ്ച പ്രയോജനാൻ
    യോ മോഹാൻ ന നിഘൃഹ്ണാതി തം ആപദ് ഗ്രസതേ നരം
69 അനസൂയാർജവം ശൗചം സന്തോഷഃ പ്രിയവാദിതാ
    ദമഃ സത്യം അനായാസോ ന ഭവന്തി ദുരാത്മനാം
70 ആത്മജ്ഞാനം അനായാസസ് തിതിക്ഷാ ധർമനിത്യതാ
    വാക് ചൈവ ഗുപ്താ ദാനം ച നൈതാന്യ് അന്ത്യേഷു ഭാരത
71 ആക്രോശ പരിവാദാഭ്യാം വിഹിംസന്ത്യ് അബുധാ ബുധാൻ
    വക്താ പാപം ഉപാദത്തേ ക്ഷമമാണോ വിമുച്യതേ
72 ഹിംസാ ബലം അസാധൂനാം രാജ്ഞാം ദണ്ഡവിധിർ ബലം
    ശുശ്രൂഷാ തു ബലം സ്ത്രീണാം ക്ഷമാഗുണവതാം ബലം
73 വാക് സംയമോ ഹി നൃപതേ സുദുഷ്കരതമോ മതഃ
    അർഥവച് ച വിചിത്രം ച ന ശക്യം ബഹുഭാഷിതും
74 അഭ്യാവഹതി കല്യാണം വിവിധാ വാക് സുഭാഷിതാ
    സൈവ ദുർഭാഷിതാ രാജന്ന് അനർഥായോപപദ്യതേ
75 സംരോഹതി ശരൈർ വിദ്ധം വനം പരശുനാ ഹതം
    വാചാ ദുരുക്തം ബീഭത്സം ന സംരോഹതി വാക് ക്ഷതം
76 കർണിനാലീകനാരാചാ നിർഹരന്തി ശരീരതഃ
    വാക്ശല്യസ് തു ന നിർഹർതും ശക്യോ ഹൃദി ശയോ ഹി സഃ
77 വാക് സായകാ വദനാൻ നിഷ്പതന്തി; യൈർ ആഹതഃ ശോചതി രത്ര്യ് അഹാനി
    പരസ്യ നാമർമസു തേ പതന്തി; താൻ പണ്ഡിതോ നാവസൃജേത് പരേഷു
78 യസ്മൈ ദേവാഃ പ്രയച്ഛന്തി പുരുഷായ പരാഭവം
    ബുദ്ധിം തസ്യാപകർഷന്തി സോ ഽപാചീനാനി പശ്യതി
79 ബുദ്ധൗ കലുഷ ഭൂതായാം വിനാശേ പ്രത്യുപസ്ഥിതേ
    അനയോ നയസങ്കാശോ ഹൃദയാൻ നാപസർപതി
80 സേയം ബുദ്ധിഃ പരീതാ തേ പുത്രാണാം തവ ഭാരത
    പാണ്ഡവാനാം വിരോധേന ന ചൈനാം അവബുധ്യസേ
81 രാജാ ലക്ഷണസമ്പന്നസ് ത്രൈലോക്യസ്യാപി യോ ഭവേത്
    ശിഷ്യസ് തേ ശാസിതാ സോ ഽസ്തു ധൃതരാഷ്ട്ര യുധിഷ്ഠിരഃ
82 അതീവ സർവാൻ പുത്രാംസ് തേ ഭാഗധേയ പുരസ്കൃതഃ
    തേജസാ പ്രജ്ഞയാ ചൈവ യുക്തോ ധർമാർഥതത്ത്വവിത്
83 ആനൃശംസ്യാദ് അനുക്രോശാദ് യോ ഽസൗ ധർമഭൃതാം വരഃ
    ഗൗരവാത് തവ രാജേന്ദ്ര ബഹൂൻ ക്ലേശാംസ് തിതിക്ഷതി