മഹാഭാരതം മൂലം/ഉദ്യോഗപർവം/അധ്യായം42

മഹാഭാരതം മൂലം/ഉദ്യോഗപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം42

1 [വ്]
     തതോ രാജാ ധൃതരാഷ്ട്രോ മനീഷീ; സമ്പൂജ്യ വാക്യം വിദുരേരിതം തത്
     സനത്സുജാതം രഹിതേ മഹാത്മാ; പപ്രച്ഛ ബുദ്ധിം പരമാം ബുഭൂഷൻ
2 സനത്സുജാത യദീദം ശൃണോമി; മൃത്യുർ ഹി നാസീഹ തവോപദേശം
     ദേവാസുരാ ഹ്യ് ആചരൻ ബ്രഹ്മചര്യം; അമൃത്യവേ തത് കതരൻ ന സത്യം
3 [സൻ]
     അമൃത്യുഃ കർമണാ കേ ചിൻ മൃത്യുർ നാസ്തീതി ചാപരേ
     ശൃണു മേ ബ്രുവതോ രാജൻ യഥൈതൻ മാ വിശങ്കിഥാഃ
4 ഉഭേ സത്യേ ക്ഷത്രിയാദ്യ പ്രവൃത്തേ; മോഹോ മൃത്യുഃ സംമതോ യഃ കവീനാം
     പ്രമാദം വൈ മൃത്യും അഹം ബ്രവീമി; സദാപ്രമാദം അമൃതത്വം ബ്രവീമി
5 പ്രമാദാദ് വൈ അസുരാഃ പരാഭവന്ന്; അപ്രമാദാദ് ബ്രഹ്മഭൂതാ ഭവന്തി
     ന വൈ മൃത്യുർ വ്യാഘ്ര ഇവാത്തി ജന്തൂൻ; ന ഹ്യ് അസ്യ രൂപം ഉപലഭ്യതേ ഹ
6 യമം ത്വ് ഏകേ മൃത്യും അതോ ഽന്യം ആഹുർ; ആത്മാവസന്നം അമൃതം ബ്രഹ്മചര്യം
     പിതൃലോകേ രാജ്യം അനുശാസ്തി ദേവഃ; ശിവഃ ശിവാനാം അശിവോ ഽശിവാനാം
7 ആസ്യാദ് ഏഷ നിഃസരതേ നരാണാം; ക്രോധഃ പ്രമാദോ മോഹരൂപശ് ച മൃത്യുഃ
     തേ മോഹിതാസ് തദ്വശേ വർതമാനാ; ഇതഃ പ്രേതാസ് തത്ര പുനഃ പതന്തി
8 തതസ് തം ദേവാ അനു വിപ്ലവന്തേ; അതോ മൃത്യുർ മരണാഖ്യാം ഉപൈതി
     കർമോദയേ കർമഫലാനുരാഗാസ്; തത്രാനു യാന്തി ന തരന്തി മൃത്യും
9 യോ ഽഭിധ്യായന്ന് ഉത്പതിഷ്ണൂൻ നിഹന്യാദ്; അനാദരേണാപ്രതിബുധ്യമാനഃ
     സ വൈ മൃത്യുർ മൃത്യുർ ഇവാത്തി ഭൂത്വാ; ഏവം വിദ്വാൻ യോ വിനിഹന്തി കാമാൻ
10 കാമാനുസാരീ പുരുഷഃ കാമാൻ അനു വിനശ്യതി
    കാമാൻ വ്യുദസ്യ ധുനുതേ യത് കിം ചിത് പുരുഷോ രജഃ
11 തമോ ഽപ്രകാശോ ഭൂതാനാം നരകോ ഽയം പ്രദൃശ്യതേ
    ഗൃഹ്യന്ത ഇവ ധാവന്തി ഗച്ഛന്തഃ ശ്വഭ്രം ഉന്മുഖാഃ
12 അഭിധ്യാ വൈ പ്രഥമം ഹന്തി ചൈനം; കാമക്രോധൗ ഗൃഹ്യ ചൈനം തു പശ്ചാത്
    ഏതേ ബാലാൻ മൃത്യവേ പ്രാപയന്തി; ധീരാസ് തു ധൈര്യേണ തരന്തി മൃത്യും
13 അമന്യമാനഃ ക്ഷത്രിയ കിം ചിദ് അന്യൻ; നാധീയതേ താർണ ഇവാസ്യ വ്യാഘ്രഃ
    ക്രോധാൽ ലോഭാൻ മോഹമയാന്തർ ആത്മാ; സ വൈ മൃത്യുസ് ത്വച് ഛരീരേ യ ഏഷഃ
14 ഏവം മൃത്യും ജായമാനം വിദിത്വാ; ജ്ഞാനേ തിഷ്ഠൻ ന ബിഭേതീഹ മൃത്യോഃ
    വിനശ്യതേ വിഷയേ തസ്യ മൃത്യുർ; മൃത്യോർ യഥാ വിഷയം പ്രാപ്യ മർത്യഃ
15 യേ ഽസ്മിൻ ധർമാൻ നാചരന്തീഹ കേ ചിത്; തഥാ ധർമാൻ കേ ചിദ് ഇഹാചരന്തി
    ധർമഃ പാപേന പ്രതിഹന്യതേ സ്മ; ഉതാഹോ ധർമഃ പ്രതിഹന്തി പാപം
16 [സൻ]
    ഉഭയം ഏവ തത്രോപഭുജ്യതേ ഫലം; ധർമസ്യൈവേതരസ്യ ച
    ധർമേണാധർമം പ്രണുദതീഹ വിദ്വാൻ; ധർമോ ബലീയാൻ ഇതി തസ്യ വിദ്ധി
17 യാൻ ഇമാൻ ആഹുഃ സ്വസ്യ ധർമസ്യ ലോകാൻ; ദ്വിജാതീനാം പുണ്യകൃതാം സനാതനാൻ
    തേഷാം പരിക്രമാൻ കഥയന്തസ് തതോ ഽന്യാൻ; നൈതദ് വിദ്വൻ നൈവ കൃതം ച കർമ
18 [സൻ]
    യേഷാം ബലേ ന വിസ്പർധാ ബലേ ബലവതാം ഇവ
    തേ ബ്രാഹ്മണാ ഇതഃ പ്രേത്യ സ്വർഗലോകേ പ്രകാശതേ
19 യത്ര മന്യേത ഭൂയിഷ്ഠം പ്രാവൃഷീവ തൃണോലപം
    അന്നം പാനം ച ബ്രാഹ്മണസ് തജ് ജീവൻ നാനുസഞ്ജ്വരേത്
20 യത്രാകഥയമാനസ്യ പ്രയച്ഛത്യ് അശിവം ഭയം
    അതിരിക്തം ഇവാകുർവൻ സ ശ്രേയാൻ നേതരോ ജനഃ
21 യോ വാകഥയമാനസ്യ ആത്മാനം നാനുസഞ്ജ്വരേത്
    ബ്രഹ്മ സ്വം നോപഭുഞ്ജേദ് വാ തദന്നം സംമതം സതാം
22 യഥാ സ്വം വാന്തം അശ്നാതി ശ്വാ വൈ നിത്യം അഭൂതയേ
    ഏവം തേ വാന്തം അശ്നന്തി സ്വവീര്യസ്യോപജീവനാത്
23 നിത്യം അജ്ഞാതചര്യാ മേ ഇതി മന്യേത ബ്രാഹ്മണഃ
    ജ്ഞാതീനാം തു വസൻ മധ്യേ നൈവ വിദ്യേത കിം ചന
24 കോ ഹ്യ് ഏവം അന്തരാത്മാനം ബ്രാഹ്മണോ ഹന്തും അർഹതി
    തസ്മാദ് ധി കിം ചിത് ക്ഷത്രിയ ബ്രഹ്മാവസതി പശ്യതി
25 അശ്രാന്തഃ സ്യാദ് അനാദാനാത് സംമതോ നിരുപദ്രവഃ
    ശിഷ്ടോ ന ശിഷ്ടവത് സ സ്യാദ് ബ്രാഹ്മണോ ബ്രഹ്മവിത് കവിഃ
26 അനാഢ്യാ മാനുഷേ വിത്തേ ആഢ്യാ വേദേഷു യേ ദ്വിജാഃ
    തേ ദുർധർഷാ ദുഷ്പ്രകമ്പ്യാ വിദ്യാത് താൻ ബ്രഹ്മണസ് തനും
27 സർവാൻ സ്വിഷ്ടകൃതോ ദേവാൻ വിദ്യാദ് യ ഇഹ കശ് ചന
    ന സമാനോ ബ്രാഹ്മണസ്യ യസ്മിൻ പ്രയതതേ സ്വയം
28 യമ പ്രയതമാനം തു മാനയന്തി സ മാനിതഃ
    ന മാന്യമാനോ മന്യേത നാമാനാദ് അഭിസഞ്ജ്വരേത്
29 വിദ്വാംസോ മാനയന്തീഹ ഇതി മന്യേത മാനിതഃ
    അധർമവിദുഷോ മൂഢാ ലോകശാസ്ത്രവിശാരദാഃ
    ന മാന്യം മാനയിഷ്യന്തി ഇതി മന്യേദ് അമാനിതഃ
30 ന വൈ മാനം ച മൗനം ച സഹിതൗ ചരതഃ സദാ
    അയം ഹി ലോകോ മാനസ്യ അസൗ മാനസ്യ തദ് വിദുഃ
31 ശ്രീഃ സുഖസ്യേഹ സംവാസഃ സാ ചാപി പരിപന്ഥിനീ
    ബ്രഹ്മീ സുദുർലഭാ ശ്രീർ ഹി പ്രജ്ഞാ ഹീനേന ക്ഷത്രിയ
32 ദ്വാരാണി തസ്യാ ഹിവദന്തി സന്തോ; ബഹുപ്രകാരാണി ദുരാവരാണി
    സത്യാർജവേ ഹ്രീർ ദമശൗചവിദ്യാഃ; ഷൺ മാനമോഹപ്രതിബാധനാനി