മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം/അധ്യായം35

മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം35

1 ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച
     ഇദം ശരീരം കൗന്തേയ ക്ഷേത്രം ഇത്യ് അഭിധീയതേ
     ഏതദ് യോ വേത്തി തം പ്രാഹുഃ ക്ഷേത്രജ്ഞ ഇതി തദ്വിദഃ
2 ക്ഷേത്രജ്ഞം ചാപി മാം വിദ്ധി സർവക്ഷേത്രേഷു ഭാരത
     ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞയോർ ജ്ഞാനം യത് തജ് ജ്ഞാനം മതം മമ
3 തത് ക്ഷേത്രം യച് ച യാദൃക് ച യദ്വികാരി യതശ് ച യത്
     സ ച യോ യത്പ്രഭാവശ് ച തത് സമാസേന മേ ശൃണു
4 ഋഷിഭിർ ബഹുധാ ഗീതം ഛന്ദോഭിർ വിവിധൈഃ പൃഥക്
     ബ്രഹ്മസൂത്രപദൈശ് ചൈവ ഹേതുമദ്ഭിർ വിനിശ്ചിതൈഃ
5 മഹാഭൂതാന്യ് അഹങ്കാരോ ബുദ്ധിർ അവ്യക്തം ഏവ ച
     ഇന്ദ്രിയാണി ദശൈകം ച പഞ്ച ചേന്ദ്രിയഗോചരാഃ
6 ഇച്ഛാ ദ്വേഷഃ സുഖം ദുഃഖം സംഘാതശ് ചേതനാ ധൃതിഃ
     ഏതത് ക്ഷേത്രം സമാസേന സവികാരം ഉദാഹൃതം
7 അമാനിത്വം അദംഭിത്വം അഹിംസാ ക്ഷാന്തിർ ആർജവം
     ആചാര്യോപാസനം ശൗചം സ്ഥൈര്യം ആത്മവിനിഗ്രഹഃ
8 ഇന്ദ്രിയാർഥേഷു വൈരാഗ്യം അനഹങ്കാര ഏവ ച
     ജന്മമൃത്യുജരാവ്യാധിദുഃഖദോഷാനുദർശനം
9 അസക്തിർ അനഭിഷ്വംഗഃ പുത്രദാരഗൃഹാദിഷു
     നിത്യം ച സമചിത്തത്വം ഇഷ്ടാനിഷ്ടോപപത്തിഷു
10 മയി ചാനന്യയോഗേന ഭക്തിർ അവ്യഭിചാരിണീ
    വിവിക്തദേശസേവിത്വം അരതിർ ജനസംസദി
11 അധ്യാത്മജ്ഞാനനിത്യത്വം തത്ത്വജ്ഞാനാർഥദർശനം
    ഏതജ് ജ്ഞാനം ഇതി പ്രോക്തം അജ്ഞാനം യദ് അതോ ഽന്യഥാ
12 ജ്ഞേയം യത് തത് പ്രവക്ഷ്യാമി യജ് ജ്ഞാത്വാമൃതം അശ്നുതേ
    അനാദിമത് പരം ബ്രഹ്മ ന സത് തൻ നാസദ് ഉച്യതേ
13 സർവതഃ പാണിപാദം തത് സർവതോ ഽക്ഷിശിരോമുഖം
    സർവതഃ ശ്രുതിമൽ ലോകേ സർവം ആവൃത്യ തിഷ്ഠതി
14 സർവേന്ദ്രിയഗുണാഭാസം സർവേന്ദ്രിയവിവർജിതം
    അസക്തം സർവഭൃച് ചൈവ നിർഗുണം ഗുണഭോക്തൃ ച
15 ബഹിർ അന്തശ് ച ഭൂതാനാം അചരം ചരം ഏവ ച
    സൂക്ഷ്മത്വാത് തദ് അവിജ്ഞേയം ദൂരസ്ഥം ചാന്തികേ ച തത്
16 അവിഭക്തം ച ഭൂതേഷു വിഭക്തം ഇവ ച സ്ഥിതം
    ഭൂതഭർതൃ ച തജ് ജ്ഞേയം ഗ്രസിഷ്ണു പ്രഭവിഷ്ണു ച
17 ജ്യോതിഷാം അപി തജ് ജ്യോതിസ് തമസഃ പരം ഉച്യതേ
    ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ജ്ഞാനഗമ്യം ഹൃദി സർവസ്യ വിഷ്ഠിതം
18 ഇതി ക്ഷേത്രം തഥാ ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ചോക്തം സമാസതഃ
    മദ്ഭക്ത ഏതദ് വിജ്ഞായ മദ്ഭാവായോപപദ്യതേ
19 പ്രകൃതിം പുരുഷം ചൈവ വിദ്ധ്യ് അനാദീ ഉഭാവ് അപി
    വികാരാംശ് ച ഗുണാംശ് ചൈവ വിദ്ധി പ്രകൃതിസംഭവാൻ
20 കാര്യകാരണകർതൃത്വേ ഹേതുഃ പ്രകൃതിർ ഉച്യതേ
    പുരുഷഃ സുഖദുഃഖാനാം ഭോക്തൃത്വേ ഹേതുർ ഉച്യതേ
21 പുരുഷഃ പ്രകൃതിസ്ഥോ ഹി ഭുങ്ക്തേ പ്രകൃതിജാൻ ഗുണാൻ
    കാരണം ഗുണസംഗോ ഽസ്യ സദസദ്യോനിജന്മസു
22 ഉപദ്രഷ്ടാനുമന്താ ച ഭർതാ ഭോക്താ മഹേശ്വരഃ
    പരമാത്മേതി ചാപ്യ് ഉക്തോ ദേഹേ ഽസ്മിൻ പുരുഷഃ പരഃ
23 യ ഏവം വേത്തി പുരുഷം പ്രകൃതിം ച ഗുണൈഃ സഹ
    സർവഥാ വർതമാനോ ഽപി ന സ ഭൂയോ ഽഭിജായതേ
24 ധ്യാനേനാത്മനി പശ്യന്തി കേ ചിദ് ആത്മാനം ആത്മനാ
    അന്യേ സാംഖ്യേന യോഗേന കർമയോഗേന ചാപരേ
25 അന്യേ ത്വ് ഏവം അജാനന്തഃ ശ്രുത്വാന്യേഭ്യ ഉപാസതേ
    തേ ഽപി ചാതിതരന്ത്യ് ഏവ മൃത്യും ശ്രുതിപരായണാഃ
26 യാവത് സഞ്ജായതേ കിം ചിത് സത്ത്വം സ്ഥാവരജംഗമം
    ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞസംയോഗാത് തദ് വിദ്ധി ഭരതർഷഭ
27 സമം സർവേഷു ഭൂതേഷു തിഷ്ഠന്തം പരമേശ്വരം
    വിനശ്യത്സ്വ് അവിനശ്യന്തം യഃ പശ്യതി സ പശ്യതി
28 സമം പശ്യൻ ഹി സർവത്ര സമവസ്ഥിതം ഈശ്വരം
    ന ഹിനസ്ത്യ് ആത്മനാത്മാനം തതോ യാതി പരാം ഗതിം
29 പ്രകൃത്യൈവ ച കർമാണി ക്രിയമാണാനി സർവശഃ
    യഃ പശ്യതി തഥാത്മാനം അകർതാരം സ പശ്യതി
30 യദാ ഭൂതപൃഥഗ്ഭാവം ഏകസ്ഥം അനുപശ്യതി
    തത ഏവ ച വിസ്താരം ബ്രഹ്മ സമ്പദ്യതേ തദാ
31 അനാദിത്വാൻ നിർഗുണത്വാത് പരമാത്മായം അവ്യയഃ
    ശരീരസ്ഥോ ഽപി കൗന്തേയ ന കരോതി ന ലിപ്യതേ
32 യഥാ സർവഗതം സൗക്ഷ്മ്യാദ് ആകാശം നോപലിപ്യതേ
    സർവത്രാവസ്ഥിതോ ദേഹേ തഥാത്മാ നോപലിപ്യതേ
33 യഥാ പ്രകാശയത്യ് ഏകഃ കൃത്സ്നം ലോകം ഇമം രവിഃ
    ക്ഷേത്രം ക്ഷേത്രീ തഥാ കൃത്സ്നം പ്രകാശയതി ഭാരത
34 ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞയോർ ഏവം അന്തരം ജ്ഞാനചക്ഷുഷാ
    ഭൂതപ്രകൃതിമോക്ഷം ച യേ വിദുർ യാന്തി തേ പരം