മുണ്ഡകോപനിഷത്ത്
| മുണ്ഡകോപനിഷത് ഉപനിഷത്തുകൾ |
മുണ്ഡകോപനിഷത്
തിരുത്തുക
|| ശ്രീഃ||
|| മുണ്ഡകോപനിഷത് ||
ഓം ഭദ്രം കർണേഭിഃ ശ്രുണുയാമ ദേവാ ഭദ്രം പശ്യേമാക്ഷഭിര്യജത്രാഃ |
സ്ഥിരൈരംഗൈസ്തുഷ്ടുവാം ̐സസ്തനൂഭിർവ്യശേമ ദേവഹിതം യദായുഃ |
സ്വസ്തി ന ഇന്ദ്രോ വൃദ്ധശ്രവാഃ സ്വസ്തി നഃ പൂഷാ വിശ്വവേദാഃ |
സ്വസ്തി നസ്താർക്ഷ്യോ അരിഷ്ടനേമിഃ സ്വസ്തി നോ ബൃഹസ്പതിർദധാതു|
|| ഓം ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ||
|| ഓം ബ്രഹ്മണേ നമഃ ||
|| പ്രഥമമുണ്ഡകേ പ്രഥമഃ ഖണ്ഡഃ ||
ഓം ബ്രഹ്മാ ദേവാനാം പ്രഥമഃ സംബഭൂവ വിശ്വസ്യ കർതാ
ഭുവനസ്യ ഗോപ്താ | സ ബ്രഹ്മവിദ്യാം സർവവിദ്യാപ്രതിഷ്ഠാമഥർവായ
ജ്യേഷ്ഠപുത്രായ പ്രാഹ || 1||
അഥർവണേ യാം പ്രവദേത ബ്രഹ്മാഽഥർവാ തം
പുരോവാചാംഗിരേ ബ്രഹ്മവിദ്യാം |
സ ഭാരദ്വാജായ സത്യവാഹായ പ്രാഹ
ഭാരദ്വാജോഽംഗിരസേ പരാവരാം || 2||
ശൗനകോ ഹ വൈ മഹാശാലോഽംഗിരസം വിധിവദുപസന്നഃ പപ്രച്ഛ |
കസ്മിന്നു ഭഗവോ വിജ്ഞാതേ സർവമിദം വിജ്ഞാതം ഭവതീതി || 3||
തസ്മൈ സ ഹോവാച |
ദ്വേ വിദ്യേ വേദിതവ്യേ ഇതി ഹ സ്മ
യദ്ബ്രഹ്മവിദോ വദന്തി പരാ ചൈവാപരാ ച || 4||
തത്രാപരാ ഋഗ്വേദോ യജുർവേദഃ സാമവേദോഽഥർവവേദഃ
ശിക്ഷാ കൽപോ വ്യാകരണം നിരുക്തം ഛന്ദോ ജ്യോതിഷമിതി |
അഥ പരാ യയാ തദക്ഷരമധിഗമ്യതേ || 5||
യത്തദദ്രേശ്യമഗ്രാഹ്യമഗോത്രമവർണ-
മചക്ഷുഃശ്രോത്രം തദപാണിപാദം |
നിത്യം വിഭും സർവഗതം സുസൂക്ഷ്മം
തദവ്യയം യദ്ഭൂതയോനിം പരിപശ്യന്തി ധീരാഃ || 6||
യഥോർണനാഭിഃ സൃജതേ ഗൃഹ്ണതേ ച
യഥാ പൃഥിവ്യാമോഷധയഃ സംഭവന്തി |
യഥാ സതഃ പുരുഷാത് കേശലോമാനി
തഥാഽക്ഷരാത് സംഭവതീഹ വിശ്വം || 7||
തപസാ ചീയതേ ബ്രഹ്മ തതോഽന്നമഭിജായതേ |
അന്നാത് പ്രാണോ മനഃ സത്യം ലോകാഃ കർമസു ചാമൃതം || 8||
യഃ സർവജ്ഞഃ സർവവിദ്യസ്യ ജ്ഞാനമയം താപഃ |
തസ്മാദേതദ്ബ്രഹ്മ നാമ രൂപമന്നം ച ജായാതേ || 9||
|| ഇതി മുണ്ഡകോപനിഷദി പ്രഥമമുണ്ഡകേ പ്രഥമഃ ഖണ്ഡഃ ||
|| പ്രഥമമുണ്ഡകേ ദ്വിതീയഃ ഖണ്ഡഃ ||
തദേതത് സത്യം മന്ത്രേഷു കർമാണി കവയോ
യാന്യപശ്യംസ്താനി ത്രേതായാം ബഹുധാ സന്തതാനി |
താന്യാചരഥ നിയതം സത്യകാമാ ഏഷ വഃ
പന്ഥാഃ സുകൃതസ്യ ലോകേ || 1||
യദാ ലേലായതേ ഹ്യർചിഃ സമിദ്ധേ ഹവ്യവാഹനേ |
തദാഽഽജ്യഭാഗാവന്തരേണാഽഽഹുതീഃ പ്രതിപാദയേത് || 2||
യസ്യാഗ്നിഹോത്രമദർശമപൗർണമാസ-
മചാതുർമാസ്യമനാഗ്രയണമതിഥിവർജിതം ച |
അഹുതമവൈശ്വദേവമവിധിനാ ഹുത-
മാസപ്തമാംസ്തസ്യ ലോകാൻ ഹിനസ്തി || 3||
കാലീ കരാലീ ച മനോജവാ ച
സുലോഹിതാ യാ ച സുധൂമ്രവർണാ |
സ്ഫുലിംഗിനീ വിശ്വരുചീ ച ദേവീ
ലേലായമാനാ ഇതി സപ്ത ജിഹ്വാഃ || 4||
ഏതേഷു യശ്ചരതേ ഭ്രാജമാനേഷു യഥാകാലം
ചാഹുതയോ ഹ്യാദദായൻ |
തം നയന്ത്യേതാഃ സൂര്യസ്യ രശ്മയോ യത്ര
ദേവാനാം പതിരേകോഽധിവാസഃ || 5||
ഏഹ്യേഹീതി തമാഹുതയഃ സുവർചസഃ
സൂര്യസ്യ രശ്മിഭിര്യജമാനം വഹന്തി |
പ്രിയാം വാചമഭിവദന്ത്യോഽർചയന്ത്യ
ഏഷ വഃ പുണ്യഃ സുകൃതോ ബ്രഹ്മലോകഃ || 6||
പ്ലവാ ഹ്യേതേ അദൃഢാ യജ്ഞരൂപാ
അഷ്ടാദശോക്തമവരം യേഷു കർമ |
ഏതച്ഛ്രേയോ യേഽഭിനന്ദന്തി മൂഢാ
ജരാമൃത്യും തേ പുനരേവാപി യന്തി || 7||
അവിദ്യായാമന്തരേ വർതമാനാഃ
സ്വയം ധീരാഃ പണ്ഡിതം മന്യമാനാഃ |
ജംഘന്യമാനാഃ പരിയന്തി മൂഢാ
അന്ധേനൈവ നീയമാനാ യഥാന്ധാഃ || 8||
അവിദ്യായം ബഹുധാ വർതമാനാ വയം
കൃതാർഥാ ഇത്യഭിമന്യന്തി ബാലാഃ |
യത് കർമിണോ ന പ്രവേദയന്തി രാഗാത്
തേനാതുരാഃ ക്ഷീണലോകാശ്ച്യവന്തേ || 9||
ഇഷ്ടാപൂർതം മന്യമാനാ വരിഷ്ഠം
നാന്യച്ഛ്രേയോ വേദയന്തേ പ്രമൂഢാഃ |
നാകസ്യ പൃഷ്ഠേ തേ സുകൃതേഽനുഭൂത്വേമം
ലോകം ഹീനതരം വാ വിശന്തി || 10||
തപഃശ്രദ്ധേ യേ ഹ്യുപവസന്ത്യരണ്യേ
ശാന്താ വിദ്വാംസോ ഭൈക്ഷ്യചര്യാം ചരന്തഃ |
സൂര്യദ്വാരേണ തേ വിരജാഃ പ്രയാന്തി
യത്രാമൃതഃ സ പുരുഷോ ഹ്യവ്യയാത്മാ || 11||
പരീക്ഷ്യ ലോകാൻ കർമചിതാൻ ബ്രഹ്മണോ
നിർവേദമായാന്നാസ്ത്യകൃതഃ കൃതേന |
തദ്വിജ്ഞാനാർഥം സ ഗുരുമേവാഭിഗച്ഛേത്
സമിത്പാണിഃ ശ്രോത്രിയം ബ്രഹ്മനിഷ്ഠം || 12||
തസ്മൈ സ വിദ്വാനുപസന്നായ സമ്യക്
പ്രശാന്തചിത്തായ ശമാന്വിതായ |
യേനാക്ഷരം പുരുഷം വേദ സത്യം പ്രോവാച
താം തത്ത്വതോ ബ്രഹ്മവിദ്യാം || 13||
|| ഇതി മുണ്ഡകോപനിഷദി പ്രഥമമുണ്ഡകേ ദ്വിതീയഃ ഖണ്ഡഃ ||
|| ദ്വിതീയ മുണ്ഡകേ പ്രഥമഃ ഖണ്ഡഃ ||
തദേതത് സത്യം
യഥാ സുദീപ്താത് പാവകാദ്വിസ്ഫുലിംഗാഃ
സഹസ്രശഃ പ്രഭവന്തേ സരൂപാഃ |
തഥാഽക്ഷരാദ്വിവിധാഃ സോമ്യ ഭാവാഃ
പ്രജായന്തേ തത്ര ചൈവാപി യന്തി || 1||
ദിവ്യോ ഹ്യമൂർതഃ പുരുഷഃ സ ബാഹ്യാഭ്യന്തരോ ഹ്യജഃ |
അപ്രാണോ ഹ്യമനാഃ ശുഭ്രോ ഹ്യക്ഷരാത് പരതഃ പരഃ || 2||
ഏതസ്മാജ്ജായതേ പ്രണോ മനഃ സർവേന്ദ്രിയാണി ച |
ഖം വായുർജ്യോതിരാപഃ പൃഥിവീ വിശ്വസ്യ ധാരിണീ || 3||
അഗ്നീർമൂർധാ ചക്ഷുഷീ ചന്ദ്രസൂര്യൗ
ദിശഃ ശ്രോത്രേ വാഗ് വിവൃതാശ്ച വേദാഃ |
വായുഃ പ്രണോ ഹൃദയം വിശ്വമസ്യ പദ്ഭ്യാം
പൃഥിവീ ഹ്യേഷ സർവഭൂതാന്തരാത്മാ || 4||
തസ്മാദഗ്നിഃ സമിധോ യസ്യ സൂര്യഃ
സോമാത് പർജന്യ ഓഷധയഃ പൃഥിവ്യാം |
പുമാൻ രേതഃ സിഞ്ചതി യോഷിതായാം
ബഹ്വീഃ പ്രജാഃ പുരുഷാത് സമ്പ്രസൂതാഃ || 5||
തസ്മാദൃചഃ സാമ യജൂംഷി ദീക്ഷാ
യജ്ഞാശ്ച സർവേ ക്രതവോ ദക്ഷിണാശ്ച |
സംവത്സരശ്ച യജമാനശ്ച ലോകാഃ
സോമോ യത്ര പവതേ യത്ര സൂര്യഃ || 6||
തസ്മാച്ച ദേവാ ബഹുധാ സമ്പ്രസൂതാഃ
സാധ്യാ മനുഷ്യാഃ പശവോ വയാംസി |
പ്രാണാപാനൗ വ്രീഹിയവൗ തപശ്ച
ശ്രദ്ധ സത്യം ബ്രഹ്മചര്യം വിധിശ്ച || 7||
സപ്ത പ്രാണാഃ പ്രഭവന്തി തസ്മാത്
സപ്താർചിഷഃ സമിധഃ സപ്ത ഹോമാഃ |
സപ്ത ഇമേ ലോകാ യേഷു ചരന്തി പ്രാണാ
ഗുഹാശയാ നിഹിതാഃ സപ്ത സപ്ത || 8||
അതഃ സമുദ്രാ ഗിരയശ്ച സർവേഽസ്മാത്
സ്യന്ദന്തേ സിന്ധവഃ സർവരൂപാഃ |
അതശ്ച സർവാ ഓഷധയോ രസശ്ച
യേനൈഷ ഭൂതൈസ്തിഷ്ഠതേ ഹ്യന്തരാത്മാ || 9||
പുരുഷ ഏവേദം വിശ്വം കർമ തപോ ബ്രഹ്മ പരാമൃതം |
ഏതദ്യോ വേദ നിഹിതം ഗുഹായാം
സോഽവിദ്യാഗ്രന്ഥിം വികിരതീഹ സോമ്യ || 10||
|| ഇതി മുണ്ഡകോപനിഷദി ദ്വിതീയമുണ്ഡകേ പ്രഥമഃ ഖണ്ഡഃ ||
|| ദ്വിതീയ മുണ്ഡകേ ദ്വിതീയഃ ഖണ്ഡഃ ||
ആവിഃ സംനിഹിതം ഗുഹാചരം നാമ
മഹത്പദമത്രൈതത് സമർപിതം |
ഏജത്പ്രാണന്നിമിഷച്ച യദേതജ്ജാനഥ
സദസദ്വരേണ്യം പരം വിജ്ഞാനാദ്യദ്വരിഷ്ഠം പ്രജാനാം || 1||
യദർചിമദ്യദണുഭ്യോഽണു ച
യസ്മിം ̐ല്ലോകാ നിഹിതാ ലോകിനശ്ച |
തദേതദക്ഷരം ബ്രഹ്മ സ പ്രാണസ്തദു വാങ്മനഃ
തദേതത്സത്യം തദമൃതം തദ്വേദ്ധവ്യം സോമ്യ വിദ്ധി || 2||
ധനുർ ഗൃഹീത്വൗപനിഷദം മഹാസ്ത്രം
ശരം ഹ്യുപാസാ നിശിതം സന്ധയീത |
ആയമ്യ തദ്ഭാവഗതേന ചേതസാ
ലക്ഷ്യം തദേവാക്ഷരം സോമ്യ വിദ്ധി || 3||
പ്രണവോ ധനുഃ ശാരോ ഹ്യാത്മാ ബ്രഹ്മ തല്ലക്ഷ്യമുച്യതേ |
അപ്രമത്തേന വേദ്ധവ്യം ശരവത് തന്മയോ ഭവേത് || 4||
യസ്മിൻ ദ്യൗഃ പൃഥിവീ ചാന്തരിക്ഷമോതം
മനഃ സഹ പ്രാണൈശ്ച സർവൈഃ |
തമേവൈകം ജാനഥ ആത്മാനമന്യാ വാചോ
വിമുഞ്ചഥാമൃതസ്യൈഷ സേതുഃ || 5||
അരാ ഇവ രഥനാഭൗ സംഹതാ യത്ര നാഡ്യഃ |
സ ഏഷോഽന്തശ്ചരതേ ബഹുധാ ജായമാനഃ |
ഓമിത്യേവം ധ്യായഥ ആത്മാനം സ്വസ്തി വഃ
പാരായ തമസഃ പരസ്താത് || 6||
യഃ സർവജ്ഞഃ സർവവിദ് യസ്യൈഷ മഹിമാ ഭുവി |
ദിവ്യേ ബ്രഹ്മപുരേ ഹ്യേഷ വ്യോമ്ന്യാത്മാ പ്രതിഷ്ഠിതഃ ||
മനോമയഃ പ്രാണശരീരനേതാ
പ്രതിഷ്ഠിതോഽന്നേ ഹൃദയം സന്നിധായ |
തദ് വിജ്ഞാനേന പരിപശ്യന്തി ധീരാ
ആനന്ദരൂപമമൃതം യദ് വിഭാതി || 7||
ഭിദ്യതേ ഹൃദയഗ്രന്ഥിശ്ഛിദ്യന്തേ സർവസംശയാഃ |
ക്ഷീയന്തേ ചാസ്യ കർമാണി തസ്മിൻ ദൃഷ്ടേ പരാവരേ || 8||
ഹിരണ്മയേ പരേ കോശേ വിരജം ബ്രഹ്മ നിഷ്കലം |
തച്ഛുഭ്രം ജ്യോതിഷം ജ്യോതിസ്തദ് യദാത്മവിദോ വിദുഃ || 9||
ന തത്ര സൂര്യോ ഭാതി ന ചന്ദ്രതാരകം
നേമാ വിദ്യുതോ ഭാന്തി കുതോഽയമഗ്നിഃ |
തമേവ ഭാന്തമനുഭാതി സർവം
തസ്യ ഭാസാ സർവമിദം വിഭാതി || 10||
ബ്രഹ്മൈവേദമമൃതം പുരസ്താദ് ബ്രഹ്മ പശ്ചാദ് ബ്രഹ്മ ദക്ഷിണതശ്ചോത്തരേണ |
അധശ്ചോർധ്വം ച പ്രസൃതം ബ്രഹ്മൈവേദം വിശ്വമിദം വരിഷ്ഠം || 11||
|| ഇതി മുണ്ഡകോപനിഷദി ദ്വിതീയമുണ്ഡകേ ദ്വിതീയഃ ഖണ്ഡഃ ||
|| തൃതീയ മുണ്ഡകേ പ്രഥമഃ ഖണ്ഡഃ ||
ദ്വാ സുപർണാ സയുജാ സഖായാ സമാനം വൃക്ഷം പരിഷസ്വജാതേ |
തയോരന്യഃ പിപ്പലം സ്വാദ്വത്ത്യനശ്നന്നന്യോ അഭിചാകശീതി || 1||
സമാനേ വൃക്ഷേ പുരുഷോ നിമഗ്നോഽനിശയാ ശോചതി മുഹ്യമാനഃ |
ജുഷ്ടം യദാ പശ്യത്യന്യമീശമസ്യ
മഹിമാനമിതി വീതശോകഃ || 2||
യദാ പശ്യഃ പശ്യതേ രുക്മവർണം
കർതാരമീശം പുരുഷം ബ്രഹ്മയോനിം |
തദാ വിദ്വാൻ പുണ്യപാപേ വിധൂയ
നിരഞ്ജനഃ പരമം സാമ്യമുപൈതി || 3||
പ്രണോ ഹ്യേഷ യഃ സർവഭൂതൈർവിഭാതി
വിജാനൻ വിദ്വാൻ ഭവതേ നാതിവാദീ |
ആത്മക്രീഡ ആത്മരതിഃ ക്രിയാവാ-
നേഷ ബ്രഹ്മവിദാം വരിഷ്ഠഃ || 4||
സത്യേന ലഭ്യസ്തപസാ ഹ്യേഷ ആത്മാ
സമ്യഗ്ജ്ഞാനേന ബ്രഹ്മചര്യേണ നിത്യം |
അന്തഃശരീരേ ജ്യോതിർമയോ ഹി ശുഭ്രോ
യം പശ്യന്തി യതയഃ ക്ഷീണദോഷാഃ || 5||
സത്യമേവ ജയതേ നാനൃതം
സത്യേന പന്ഥാ വിതതോ ദേവയാനഃ |
യേനാഽഽക്രമന്ത്യൃഷയോ ഹ്യാപ്തകാമാ
യത്ര തത് സത്യസ്യ പരമം നിധാനം || 6||
ബൃഹച്ച തദ് ദിവ്യമചിന്ത്യരൂപം
സൂക്ഷ്മാച്ച തത് സൂക്ഷ്മതരം വിഭാതി |
ദൂരാത് സുദൂരേ തദിഹാന്തികേ ച
പശ്യന്ത്വിഹൈവ നിഹിതം ഗുഹായാം || 7||
ന ചക്ഷുഷാ ഗൃഹ്യതേ നാപി വാചാ
നാന്യൈർദേവൈസ്തപസാ കർമണ വാ |
ജ്ഞാനപ്രസാദേന വിശുദ്ധസത്ത്വ-
സ്തതസ്തു തം പശ്യതേ നിഷ്കലം
ധ്യായമാനഃ || 8||
ഏഷോഽണുരാത്മാ ചേതസാ വേദിതവ്യോ
യസ്മിൻ പ്രാണഃ പഞ്ചധാ സംവിവേശ |
പ്രാണൈശ്ചിത്തം സർവമോതം പ്രജാനാം
യസ്മിൻ വിശുദ്ധേ വിഭവത്യേഷ ആത്മാ || 9||
യം യം ലോകം മനസാ സംവിഭാതി
വിശുദ്ധസത്ത്വഃ കാമയതേ യാംശ്ച കാമാൻ |
തം തം ലോകം ജയതേ താംശ്ച കാമാം-
സ്തസ്മാദാത്മജ്ഞം ഹ്യർചയേത് ഭൂതികാമഃ || 10||
|| ഇതി മുണ്ഡകോപനിഷദി തൃതീയമുണ്ഡകേ പ്രഥമഃ ഖണ്ഡഃ ||
|| തൃതീയമുണ്ഡകേ ദ്വിതീയഃ ഖണ്ഡഃ ||
സ വേദൈതത് പരമം ബ്രഹ്മ ധാമ
യത്ര വിശ്വം നിഹിതം ഭാതി ശുഭ്രം |
ഉപാസതേ പുരുഷം യേ ഹ്യകാമാസ്തേ
ശുക്രമേതദതിവർതന്തി ധീരാഃ || 1||
കാമാൻ യഃ കാമയതേ മന്യമാനഃ
സ കാമഭിർജായതേ തത്ര തത്ര |
പര്യാപ്തകാമസ്യ കൃതാത്മനസ്തു
ഇഹൈവ സർവേ പ്രവിലീയന്തി കാമാഃ || 2||
നായമാത്മാ പ്രവചനേന ലഭ്യോ
ന മേധയാ ന ബഹുനാ ശ്രുതേന |
യമേവൈഷ വൃണുതേ തേന ലഭ്യ-
സ്തസ്യൈഷ ആത്മാ വിവൃണുതേ തനൂം സ്വാം || 3||
നായമാത്മാ ബലഹീനേന ലഭ്യോ
ന ച പ്രമാദാത് തപസോ വാപ്യലിംഗാത് |
ഏതൈരുപായൈര്യതതേ യസ്തു വിദ്വാം-
സ്തസ്യൈഷ ആത്മാ വിശതേ ബ്രഹ്മധാമ || 4||
സമ്പ്രാപ്യൈനമൃഷയോ ജ്ഞാനതൃപ്താഃ
കൃതാത്മാനോ വീതരാഗാഃ പ്രശാന്താഃ
തേ സർവഗം സർവതഃ പ്രാപ്യ ധീരാ
യുക്താത്മാനഃ സർവമേവാവിശന്തി || 5||
വേദാന്തവിജ്ഞാനസുനിശ്ചിതാർഥാഃ
സംന്യാസയോഗാദ് യതയഃ ശുദ്ധസത്ത്വാഃ |
തേ ബ്രഹ്മലോകേഷു പരാന്തകാലേ
പരാമൃതാഃ പരിമുച്യന്തി സർവേ || 6||
ഗതാഃ കലാഃ പഞ്ചദശ പ്രതിഷ്ഠാ
ദേവാശ്ച സർവേ പ്രതിദേവതാസു |
കർമാണി വിജ്ഞാനമയശ്ച ആത്മാ
പരേഽവ്യയേ സർവേ ഏകീഭവന്തി || 7||
യഥാ നദ്യഃ സ്യന്ദമാനാഃ സമുദ്രേഽ
സ്തം ഗച്ഛന്തി നാമരൂപേ വിഹായ |
തഥാ വിദ്വാൻ നാമരൂപാദ്വിമുക്തഃ
പരാത്പരം പുരുഷമുപൈതി ദിവ്യം || 8||
സ യോ ഹ വൈ തത് പരമം ബ്രഹ്മ വേദ
ബ്രഹ്മൈവ ഭവതി നാസ്യാബ്രഹ്മവിത്കുലേ ഭവതി |
തരതി ശോകം തരതി പാപ്മാനം ഗുഹാഗ്രന്ഥിഭ്യോ
വിമുക്തോഽമൃതോ ഭവതി || 9||
തദേതദൃചാഽഭ്യുക്തം |
ക്രിയാവന്തഃ ശ്രോത്രിയാ ബ്രഹ്മനിഷ്ഠാഃ
സ്വയം ജുഹ്വത ഏകർഷിം ശ്രദ്ധയന്തഃ |
തേഷാമേവൈതാം ബ്രഹ്മവിദ്യാം വദേത
ശിരോവ്രതം വിധിവദ് യൈസ്തു ചീർണം || 10||
തദേതത് സത്യമൃഷിരംഗിരാഃ
പുരോവാച നൈതദചീർണവ്രതോഽധീതേ |
നമഃ പരമഋഷിഭ്യോ നമഃ പരമഋഷിഭ്യഃ || 11||
|| ഇതി മുണ്ഡകോപനിഷദി തൃതീയമുണ്ഡകേ ദ്വിതീയഃ ഖണ്ഡഃ ||
|| ഇത്യഥർവവേദീയ മുണ്ഡകോപനിഷത്സമാപ്താ ||
ഓം ഭദ്രം കർണേഭിഃ|| || ശാന്തിഃ ||
|| ഓം ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ശാന്തിഃ ||