ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / പഞ്ചമഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 5) / അദ്ധ്യായം 5

← സ്കന്ധം 5 : അദ്ധ്യായം 4

സ്കന്ധം 5 : അദ്ധ്യായം 6 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / പഞ്ചമഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 5) / അദ്ധ്യായം 5

ഋഷഭ ഉവാച

     നായം ദേഹോ ദേഹഭാജാം നൃലോകേ
          കഷ്ടാൻ കാമാനർഹതേ വിഡ്ഭുജാം യേ ।
     തപോ ദിവ്യം പുത്രകാ യേന സത്ത്വം
          ശുദ്ധ്യേദ്യസ്മാദ്ബ്രഹ്മസൌഖ്യം ത്വനന്തം ॥ 1 ॥

     മഹത്സേവാം ദ്വാരമാഹുർവ്വിമുക്തേ-
          സ്തമോദ്വാരം യോഷിതാം സംഗിസംഗം ।
     മഹാന്തസ്തേ സമചിത്താഃ പ്രശാന്താ
          വിമന്യവഃ സുഹൃദഃ സാധവോ യേ ॥ 2 ॥

     യേ വാ മയീശേ കൃതസൌഹൃദാർത്ഥാ
          ജനേഷു ദേഹംഭരവാർത്തികേഷു ।
     ഗൃഹേഷു ജായാഽഽത്മജരാതിമത്സു
          ന പ്രീതിയുക്താ യാവദർത്ഥാശ്ച ലോകേ ॥ 3 ॥

     നൂനം പ്രമത്തഃ കുരുതേ വികർമ്മ
          യദിന്ദ്രിയപ്രീതയ ആപൃണോതി ।
     ന സാധു മന്യേ യത ആത്മനോഽയ-
          മസന്നപി ക്ലേശദ ആസ ദേഹഃ ॥ 4 ॥

     പരാഭവസ്താവദബോധജാതോ
          യാവന്ന ജിജ്ഞാസത ആത്മതത്ത്വം ।
     യാവത്ക്രിയാസ്താവദിദം മനോ വൈ
          കർമ്മാത്മകം യേന ശരീരബന്ധഃ ॥ 5 ॥

     ഏവം മനഃ കർമ്മവശം പ്രയുങ്‌ക്തേ
          അവിദ്യയാഽഽത്മന്യുപധീയമാനേ ।
     പ്രീതിർന്ന യാവൻമയി വാസുദേവേ
          ന മുച്യതേ ദേഹയോഗേന താവത് ॥ 6 ॥

     യദാ ന പശ്യത്യയഥാ ഗുണേഹാം
          സ്വാർത്ഥേ പ്രമത്തഃ സഹസാ വിപശ്ചിത് ।
     ഗതസ്മൃതിർവ്വിന്ദതി തത്ര താപാ-
          നാസാദ്യ മൈഥുന്യമഗാരമജ്ഞഃ ॥ 7 ॥

     പുംസഃ സ്ത്രിയാ മിഥുനീഭാവമേതം
          തയോർമ്മിഥോ ഹൃദയഗ്രന്ഥിമാഹുഃ ।
     അതോ ഗൃഹക്ഷേത്രസുതാപ്തവിത്തൈർ-
          ജ്ജനസ്യ മോഹോഽയമഹം മമേതി ॥ 8 ॥

     യദാ മനോ ഹൃദയഗ്രന്ഥിരസ്യ
          കർമ്മാനുബദ്ധോ ദൃഢ ആശ്ലഥേത ।
     തദാ ജനഃ സമ്പരിവർത്തതേഽസ്മാ-
          ന്മുക്തഃ പരം യാത്യതിഹായ ഹേതും ॥ 9 ॥

     ഹംസേ ഗുരൌ മയി ഭക്ത്യാനുവൃത്ത്യാ
          വിതൃഷ്ണയാ ദ്വന്ദ്വതിതിക്ഷയാ ച ।
     സർവ്വത്ര ജന്തോർവ്യസനാവഗത്യാ
          ജിജ്ഞാസയാ തപസേഹാ നിവൃത്ത്യാ ॥ 10 ॥

     മത്കർമ്മഭിർമ്മത്കഥയാ ച നിത്യം
          മദ്ദേവസംഗാദ്ഗുണകീർത്തനാൻമേ ।
     നിർവ്വൈരസാമ്യോപശമേന പുത്രാ
          ജിഹാസയാ ദേഹഗേഹാത്മബുദ്ധേഃ ॥ 11 ॥

     അധ്യാത്മയോഗേന വിവിക്തസേവയാ
          പ്രാണേന്ദ്രിയാത്മാഭിജയേന സധ്ര്യക് ।
     സച്ഛ്രദ്ധയാ ബ്രഹ്മചര്യേണ ശശ്വ-
          ദസമ്പ്രമാദേന യമേന വാചാം ॥ 12 ॥

     സർവ്വത്ര മദ്ഭാവവിചക്ഷണേന
          ജ്ഞാനേന വിജ്ഞാനവിരാജിതേന ।
     യോഗേന ധൃത്യുദ്യമസത്ത്വയുക്തോ
          ലിംഗം വ്യപോഹേത്കുശലോഽഹമാഖ്യം ॥ 13 ॥

     കർമ്മാശയം ഹൃദയഗ്രന്ഥിബന്ധ-
          മവിദ്യയാസാദിതമപ്രമത്തഃ ।
     അനേന യോഗേന യഥോപദേശം
          സമ്യഗ് വ്യപോഹ്യോപരമേത യോഗാത് ॥ 14 ॥

     പുത്രാംശ്ച ശിഷ്യാംശ്ച നൃപോ ഗുരുർവ്വാ
          മല്ലോകകാമോ മദനുഗ്രഹാർത്ഥഃ ।
     ഇത്ഥം വിമന്യുരനുശിഷ്യാദതജ്ജ്ഞാൻ
          ന യോജയേത്കർമ്മസു കർമ്മമൂഢാൻ ।
     കം യോജയൻ മനുജോഽർത്ഥം ലഭേത
          നിപാതയൻ നഷ്ടദൃശം ഹി ഗർത്തേ ॥ 15 ॥

     ലോകഃ സ്വയം ശ്രേയസി നഷ്ടദൃഷ്ടിർ-
          യോഽർത്ഥാൻ സമീഹേത നികാമകാമഃ ।
     അന്യോന്യവൈരഃ സുഖലേശഹേതോ-
          രനന്തദുഃഖം ച ന വേദ മൂഢഃ ॥ 16 ॥

     കസ്തം സ്വയം തദഭിജ്ഞോ വിപശ്ചി-
          ദവിദ്യായാമന്തരേ വർത്തമാനം ।
     ദൃഷ്ട്വാ പുനസ്തം സഘൃണഃ കുബുദ്ധിം
          പ്രയോജയേദുത്പഥഗം യഥാന്ധം ॥ 17 ॥

     ഗുരുർന്ന സ സ്യാത്സ്വജനോ ന സ സ്യാത്-
          പിതാ ന സ സ്യാജ്ജനനീ ന സാ സ്യാത് ।
     ദൈവം ന തത് സ്യാന്ന പതിശ്ച സ സ്യാ-
          ന്ന മോചയേദ്യഃ സമുപേതമൃത്യും ॥ 18 ॥

     ഇദം ശരീരം മമ ദുർവ്വിഭാവ്യം
          സത്ത്വം ഹി മേ ഹൃദയം യത്ര ധർമ്മഃ ।
     പൃഷ്ഠേ കൃതോ മേ യദധർമ്മ ആരാ-
          ദതോ ഹി മാമൃഷഭം പ്രാഹുരാര്യാഃ ॥ 19 ॥

     തസ്മാദ്ഭവന്തോ ഹൃദയേന ജാതാഃ
          സർവ്വേഃ മഹീയാംസമമും സനാഭം ।
     അക്ലിഷ്ടബുദ്ധ്യാ ഭരതം ഭജധ്വം
          ശുശ്രൂഷണം തദ്ഭരണം പ്രജാനാം ॥ 20 ॥

     ഭൂതേഷു വീരുദ്ഭ്യ ഉദുത്തമാ യേ
          സരീസൃപാസ്തേഷു സബോധനിഷ്ഠാഃ ।
     തതോ മനുഷ്യാഃ പ്രമഥാസ്തതോഽപി
          ഗന്ധർവ്വസിദ്ധാ വിബുധാനുഗാ യേ ॥ 21 ॥

     ദേവാസുരേഭ്യോ മഘവത്പ്രധാനാ
          ദക്ഷാദയോ ബ്രഹ്മസുതാസ്തു തേഷാം ।
     ഭവഃ പരഃ സോഽഥ വിരിഞ്ചവീര്യഃ
          സ മത്പരോഽഹം ദ്വിജദേവദേവഃ ॥ 22 ॥

     ന ബ്രാഹ്മണൈസ്തുലയേ ഭൂതമന്യത്-
          പശ്യാമി വിപ്രാഃ കിമതഃ പരം തു ।
     യസ്മിൻ നൃഭിഃ പ്രഹുതം ശ്രദ്ധയാഹ-
          മശ്നാമി കാമം ന തഥാഗ്നിഹോത്രേ ॥ 23 ॥

     ധൃതാ തനൂരുശതീ മേ പുരാണീ
          യേനേഹ സത്ത്വം പരമം പവിത്രം ।
     ശമോ ദമഃ സത്യമനുഗ്രഹശ്ച
          തപസ്തിതിക്ഷാനുഭവശ്ച യത്ര ॥ 24 ॥

     മത്തോഽപ്യനന്താത്പരതഃ പരസ്മാത്-
          സ്വർഗ്ഗാപവർഗ്ഗാധിപതേർന്ന കിഞ്ചിത് ।
     യേഷാം കിമു സ്യാദിതരേണ തേഷാ-
          മകിഞ്ചനാനാം മയി ഭക്തിഭാജാം ॥ 25 ॥

     സർവ്വാണി മദ്ധിഷ്ണ്യതയാ ഭവദ്ഭി-
          ശ്ചരാണി ഭൂതാനി സുതാധ്രുവാണി ।
     സംഭാവിതവ്യാനി പദേ പദേ വോ
          വിവിക്തദൃഗ്ഭിസ്തദു ഹാർഹണം മേ ॥ 26 ॥

     മനോ വചോ ദൃക്കരണേഹിതസ്യ
          സാക്ഷാത്കൃതം മേ പരിബർഹണം ഹി ।
     വിനാ പുമാൻ യേന മഹാവിമോഹാത്-
          കൃതാന്തപാശാന്ന വിമോക്തുമീശേത് ॥ 27 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

ഏവമനുശാസ്യാത്മജാൻ സ്വയമനുശിഷ്ടാനപി ലോകാനുശാസനാർത്ഥം മഹാനുഭാവഃ പരമസുഹൃദ്ഭഗവാൻ ഋഷഭാപദേശ ഉപശമശീലാനാമുപരതകർമ്മാണാം മഹാമുനീനാം ഭക്തിജ്ഞാനവൈരാഗ്യലക്ഷണം പാരമഹംസ്യധർമ്മമുപശിക്ഷമാണഃ സ്വതനയശതജ്യേഷ്ഠം പരമഭാഗവതം ഭഗവജ്ജനപരായണം ഭരതം ധരണിപാലനായാഭിഷിച്യ സ്വയം ഭവന ഏവോർവ്വരിതശരീരമാത്രപരിഗ്രഹ ഉൻമത്ത ഇവ ഗഗനപരിധാനഃ പ്രകീർണ്ണകേശ ആത്മന്യാരോപിതാഹവനീയോ ബ്രഹ്മാവർത്താത്പ്രവവ്രാജ ॥ 28 ॥

ജഡാന്ധമൂകബധിരപിശാചോൻമാദകവദവധൂതവേഷോഽഭിഭാഷ്യമാണോഽപി ജനാനാം ഗൃഹീതമൌനവ്രതസ്തൂഷ്ണീം ബഭൂവ ॥ 29 ॥

തത്ര തത്ര പുരഗ്രാമാകരഖേടവാടഖർവ്വടശിബിരവ്രജഘോഷസാർത്ഥഗിരിവനാശ്രമാദിഷ്വനുപഥമവനിചരാപസദൈഃ പരിഭൂയമാനോ മക്ഷികാഭിരിവ വനഗജസ്തർജ്ജനതാഡനാവമേഹനഷ്ഠീവനഗ്രാവശകൃദ്രജഃ പ്രക്ഷേപപൂതിവാതദുരുക്തൈസ്തദവിഗണയന്നേവാസത്സംസ്ഥാന ഏതസ്മിൻ ദേഹോപലക്ഷണേ സദപദേശ ഉഭയാനുഭവസ്വരൂപേണ സ്വമഹിമാവസ്ഥാനേനാസമാരോപിതാഹംമമാഭിമാനത്വാദവിഖണ്ഡിതമനാഃ പൃഥിവീമേകചരഃ പരിബഭ്രാമ ॥ 30 ॥

അതിസുകുമാരകരചരണോരഃ സ്ഥലവിപുലബാഹ്വംസഗളവദനാദ്യവയവവിന്യാസഃ പ്രകൃതിസുന്ദരസ്വഭാവഹാസസുമുഖോ നവനളിനദളായമാനശിശിരതാരാരുണായതനയനരുചിരഃ സദൃശസുഭഗകപോലകർണ്ണകണ്ഠനാസോ വിഗൂഢസ്മിതവദനമഹോത്സവേന പുരവനിതാനാം മനസി കുസുമശരാസനമുപദധാനഃ പരാഗവലംബമാനകുടിലജടിലകപിശകേശഭൂരിഭാരോഽവധൂതമലിനനിജശരീരേണ ഗ്രഹഗൃഹീത ഇവാദൃശ്യത ॥ 31 ॥

യർഹി വാവ സ ഭഗവാൻ ലോകമിമം യോഗസ്യാദ്ധാ പ്രതീപമിവാചക്ഷാണസ്തത്പ്രതിക്രിയാകർമ്മ ബീഭത്സിതമിതി വ്രതമാജഗരമാസ്ഥിതഃ ശയാന ഏവാശ്നാതി പിബതി ഖാദത്യവമേഹതി ഹദതി സ്മ ചേഷ്ടമാന ഉച്ചരിത ആദിഗ്ധോദ്ദേശഃ ॥ 32 ॥

തസ്യ ഹ യഃ പുരീഷസുരഭിസൌഗന്ധ്യവായുസ്തം ദേശം ദശയോജനം സമന്താത്സുരഭിം ചകാര ॥ 33 ॥

ഏവം ഗോമൃഗകാകചര്യയാ വ്രജംസ്തിഷ്ഠന്നാസീനഃ ശയാനഃ കാകമൃഗഗോചരിതഃ പിബതി ഖാദത്യവമേഹതി സ്മ ॥ 34 ॥

ഇതി നാനായോഗചര്യാചരണോ ഭഗവാൻ കൈവല്യപതിരൃഷഭോഽവിരതപരമമഹാനന്ദാനുഭവ ആത്മനി സർവ്വേഷാം ഭൂതാനാമാത്മഭൂതേ ഭഗവതി വാസുദേവ ആത്മനോഽവ്യവധാനാനന്തരോദരഭാവേന സിദ്ധസമസ്താർത്ഥപരിപൂർണ്ണോ യോഗൈശ്വര്യാണി വൈഹായസമനോജവാന്തർധാനപരകായപ്രവേശദൂരഗ്രഹണാദീനി യദൃച്ഛയോപഗതാനി നാഞ്ജസാ നൃപഹൃദയേനാഭ്യനന്ദത് ॥ 35 ॥