തത്ത്വബോധം

തത്ത്വബോധം രചന:ശങ്കരാചാര്യർ

   തത്ത്വബോധം
വാസുദേവേന്ദ്രയോഗീന്ദ്രം നത്വാ ജ്ഞാനപ്രദം ഗുരും
മുമുക്ഷൂണാം ഹിതാർഥായ തത്ത്വബോധോഭിധീയതേ
സാധനചതുഷ്ടയസമ്പന്നാധികാരിണാം മോക്ഷസാധനഭൂതം
തത്ത്വവിവേകപ്രകാരം വക്ഷ്യാമഃ
സാധനചതുഷ്ടയ കിം ?
നിത്യാനിത്യവസ്തുവിവേകഃ
ഇഹാമുത്രാർഥഫലഭോഗവിരാഗഃ
ശമാദിഷട്കസമ്പത്തിഃ
മുമുക്ഷുത്വം ചേതി
നിത്യാനിത്യവസ്തുവിവേകഃ കഃ ?
നിത്യവസ്ത്വേകം ബ്രഹ്മ തദ്വ്യതിരിക്തം സർവമനിത്യം
അയമേവ നിത്യാനിത്യവസ്തുവിവേകഃ
വിരാഗഃ കഃ ?
ഇഹസ്വർഗഭോഗേഷു ഇച്ഛാരാഹിത്യം
ശമാദിസാധനസമ്പത്തിഃ കാ ?
ശമോ ദമ ഉപരമസ്തിതിക്ഷാ ശ്രദ്ധാ സമാധാനം ച ഇതി
ശമഃ കഃ ?
മനോ നിഗ്രഹഃ
ദമഃ കഃ ?
ചക്ഷുരാദിബാഹ്യേന്ദ്രിയനിഗ്രഹഃ
ഉപരമഃ കഃ ?
സ്വധർമാനുഷ്ഠാനമേവ
തിതിക്ഷാ കാ ?
ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖാദിസഹിഷ്ണുത്വം
ശ്രദ്ധാ കീദൃശീ ?
ഗുരുവേദാന്തവാക്യാദിഷു വിശ്വാസഃ ശ്രദ്ധാ
സമാധാനം കിം ?
ചിത്തൈകാഗ്രതാ
മുമുക്ഷുത്വം കിം ?
മോക്ഷോ മേ ഭൂയാദ് ഇതി ഇച്ഛാ
ഏതത് സാധനചതുഷ്ടയം
തതസ്തത്ത്വവിവേകസ്യാധികാരിണോ ഭവന്തി
തത്ത്വവിവേകഃ കഃ ?
ആത്മാ സത്യം തദന്യത് സർവം മിഥ്യേതി
ആത്മാ കഃ ?
സ്ഥൂലസൂക്ഷ്മകാരണശരീരാദ്വ്യതിരിക്തഃ പഞ്ചകോശാതീതഃ സൻ
അവസ്ഥാത്രയസാക്ഷീ സച്ചിദാനന്ദസ്വരൂപഃ സൻ
യസ്തിഷ്ഠതി സ ആത്മാ
സ്ഥൂലശരീരം കിം ?
പഞ്ചീകൃതപഞ്ചമഹാഭൂതൈഃ കൃതം സത്കർമജന്യം
സുഖദുഃഖാദിഭോഗായതനം ശരീരം
അസ്തി ജായതേ വർധതേ വിപരിണമതേ അപക്ഷീയതേ വിനശ്യതീതി
ഷഡ്വികാരവദേതത്സ്ഥൂലശരീരം
സൂക്ഷ്മശരീരം കിം ?
അപഞ്ചീകൃതപഞ്ചമഹാഭൂതൈഃ കൃതം സത്കർമജന്യം
സുഖദുഃഖാദിഭോഗസാധനം
പഞ്ചജ്ഞാനേന്ദ്രിയാണി പഞ്ചകർമേന്ദ്രിയാണി പഞ്ചപ്രാണാദയഃ
മനശ്ചൈകം ബുദ്ധിശ്ചൈകാ
ഏവം സപ്തദശാകലാഭിഃ സഹ യത്തിഷ്ഠതി തത്സൂക്ഷ്മശരീരം
ശ്രോത്രം ത്വക് ചക്ഷുഃ രസനാ ഘ്രാണം ഇതി പഞ്ച ജ്ഞാനേന്ദ്രിയാണി
ശ്രോത്രസ്യ ദിഗ്ദേവതാ
ത്വചോ വായുഃ
ചക്ഷുഷഃ സൂര്യഃ
രസനായാ വരുണഃ
ഘ്രാണസ്യ അശ്വിനൗ
ഇതി ജ്ഞാനേന്ദ്രിയദേവതാഃ
ശ്രോത്രസ്യ വിഷയഃ ശബ്ദഗ്രഹണം
ത്വചോ വിഷയഃ സ്പർശഗ്രഹണം
ചക്ഷുഷോ വിഷയഃ രൂപഗ്രഹണം
രസനായാ വിഷയഃ രസഗ്രഹണം
ഘ്രാണസ്യ വിഷയഃ ഗന്ധഗ്രഹണം ഇതി
വാക്പാണിപാദപായൂപസ്ഥാനീതി പഞ്ചകർമേന്ദ്രിയാണി
വാചോ ദേവതാ വഹ്നിഃ
ഹസ്തയോരിന്ദ്രഃ
പാദയോർവിഷ്ണുഃ
പായോർമൃത്യുഃ
ഉപസ്ഥസ്യ പ്രജാപതിഃ
ഇതി കർമേന്ദ്രിയദേവതാഃ
വാചോ വിഷയഃ ഭാഷണം
പാണ്യോർവിഷയഃ വസ്തുഗ്രഹണം
പാദയോർവിഷയഃ ഗമനം
പായോർവിഷയഃ മലത്യാഗഃ
ഉപസ്ഥസ്യ വിഷയഃ ആനന്ദ ഇതി
കാരണശരീരം കിം ?
അനിർവാച്യാനാദ്യവിദ്യാരൂപം ശരീരദ്വയസ്യ കാരണമാത്രം
സത്സ്വരൂപാƒജ്ഞാനം നിർവികൽപകരൂപം യദസ്തി തത്കാരണശരീരം
അവസ്ഥാത്രയം കിം ?
ജാഗ്രത്സ്വപ്നസുഷുപ്ത്യവസ്ഥാഃ
ജാഗ്രദവസ്ഥാ കാ ?
ശ്രോത്രാദിജ്ഞാനേന്ദ്രിയൈഃ ശബ്ദാദിവിഷയൈശ്ച ജ്ഞായതേ ഇതി യത്
സാ ജാഗ്രദാവസ്ഥാ
സ്ഥൂല ശരീരാഭിമാനീ ആത്മാ വിശ്വ ഇത്യുച്യതേ
സ്വപ്നാവസ്ഥാ കേതി ചേത് ജാഗ്രദവസ്ഥായാം യദ്ദൃഷ്ടം യദ് ശ്രുതം
തജ്ജനിതവാസനയാ നിദ്രാസമയേ യഃ പ്രപഞ്ചഃ പ്രതീയതേ സാ
സ്വപ്നാവസ്ഥാ
സൂക്ഷ്മശരീരാഭിമാനീ ആത്മാ തൈജസ ഇത്യുച്യതേ
അതഃ സുഷുപ്ത്യവസ്ഥാ കാ  ?
അഹം കിമപി ന ജാനാമി സുഖേന മയാ നിദ്രാƒനുഭൂയത ഇതി
സുഷുപ്ത്യവസ്ഥാ
കാരണശരീരാഭിമാനീ ആത്മാ പ്രാജ്ഞ ഇത്യുച്യതേ
പഞ്ച കോശാഃ കേ ?
അന്നമയഃ പ്രാണമയഃ മനോമയഃ വിജ്ഞാനമയഃ ആനന്ദമയശ്ചേതി
അന്നമയഃ കഃ ?
അന്നരസേനൈവ ഭൂത്വാ അന്നരസേനൈവ വൃദ്ധിം പ്രാപ്യ അന്നരൂപപൃഥിവ്യാം
യദ്വിലീയതേ തദന്നമയഃ കോശഃ സ്ഥൂലശരീരം
പ്രാണമയഃ കഃ ?
പ്രാണാദ്യാഃ പഞ്ചവായവഃ വാഗാദീന്ദ്രിയപഞ്ചകം പ്രാണമയഃ കോശഃ
മനോമയഃ കോശഃ കഃ ?
മനശ്ച ജ്ഞാനേന്ദ്രിയപഞ്ചകം മിലിത്വാ യോ ഭവതി സ മനോമയഃ കോശഃ
വിജ്ഞാനമയഃ കഃ ?
ബുദ്ധിജ്ഞാനേന്ദ്രിയപഞ്ചകം മിലിത്വാ യോ ഭവതി സ വിജ്ഞാനമയഃ കോശഃ
ആനന്ദമയഃ കഃ ?
ഏവമേവ കാരണശരീരഭൂതാവിദ്യാസ്ഥമലിനസത്ത്വം
പ്രിയാദിവൃത്തിസഹിതം സത് ആനന്ദമയഃ കോശഃ
ഏതത്കോശപഞ്ചകം
മദീയം ശരീരം മദീയാഃ പ്രാണാഃ മദീയം മനശ്ച
മദീയാ ബുദ്ധിർമദീയം അജ്ഞാനമിതി സ്വേനൈവ ജ്ഞായതേ
തദ്യഥാ മദീയത്വേന ജ്ഞാതം കടകകുണ്ഡല ഗൃഹാദികം
സ്വസ്മദ്ഭിന്നം തഥാ പഞ്ചകോശാദികം സ്വസ്മദ്ഭിന്നം
മദീയത്വേന ജ്ഞാതമാത്മാ ന ഭവതി
ആത്മാ തർഹി കഃ ?
സച്ചിദാനന്ദസ്വരൂപഃ
സത്കിം ?
കാലത്രയേƒപി തിഷ്ഠതീതി സത്
ചിത്കിം ?
ജ്ഞാനസ്വരൂപഃ
ആനന്ദഃ കഃ ?
സുഖസ്വരൂപഃ
ഏവം സച്ചിദാനന്ദസ്വരൂപം സ്വാത്മാനം വിജാനീയാത്
അഥ ചതുർവിംശതിതത്ത്വോത്പത്തിപ്രകാരം വക്ഷ്യാമഃ
ബ്രഹ്മാശ്രയാ സത്ത്വരജസ്തമോഗുണാത്മികാ മായാ അസ്തി
തതഃ ആകാശഃ സംഭൂതഃ
ആകാശാദ് വായുഃ
വായോസ്തേജഃ
തേജസ ആപഃ
അഭ്ധയഃ പൃഥിവീ
ഏതേഷാം പഞ്ചതത്ത്വാനാം മധ്യേ
ആകാശസ്യ സാത്വികാംശാത് ശ്രോത്രേന്ദ്രിയം സംഭൂതം
വായോഃ സാത്വികാംശാത് ത്വഗിന്ദ്രിയം സംഭൂതം
അഗ്നേഃ സാത്വികാംശാത് ചക്ഷുരിന്ദ്രിയം സംഭൂതം
ജലസ്യ സാത്വികാംശാത് രസനേന്ദ്രിയം സംഭൂതം
പൃഥിവ്യാഃ സാത്വികാംശാത് ഘ്രാണേന്ദ്രിയം സംഭൂതം
ഏതേഷാം പഞ്ചതത്ത്വാനാം സമഷ്ടിസാത്വികാംശാത്
മനോബുദ്ധ്യഹങ്കാര ചിത്താന്തഃകരണാനി സംഭൂതാനി
സങ്കൽപവികൽപാത്മകം മനഃ
നിശ്ചയാത്മികാ ബുദ്ധിഃ
അഹങ്കർതാ അഹങ്കാരഃ
ചിന്തനകർതൃ ചിത്തം
മനസോ ദേവതാ ചന്ദ്രമാഃ
ബുദ്ധേ ബ്രഹ്മാ
അഹങ്കാരസ്യ രുദ്രഃ
ചിത്തസ്യ വാസുദേവഃ
ഏതേഷാം പഞ്ചതത്ത്വാനാം മധ്യേ
ആകാശസ്യ രാജസാംശാത് വാഗിന്ദ്രിയം സംഭൂതം
വായോഃ രാജസാംശാത് പാണീന്ദ്രിയം സംഭൂതം
വൻഹേഃ രാജസാംശാത് പാദേന്ദ്രിയം സംഭൂതം
ജലസ്യ രാജസാംശാത് ഉപസ്ഥേന്ദ്രിയം സംഭൂതം
പൃഥിവ്യാ രാജസാംശാത് ഗുദേന്ദ്രിയം സംഭൂതം
ഏതേഷാം സമഷ്ടിരാജസാംശാത് പഞ്ചപ്രാണാഃ സംഭൂതാഃ
ഏതേഷാം പഞ്ചതത്ത്വാനാം താമസാംശാത്
പഞ്ചീകൃതപഞ്ചതത്ത്വാനി ഭവന്തി
പഞ്ചീകരണം കഥം ഇതി ചേത്
ഏതേഷാം പഞ്ചമഹാഭൂതാനാം താമസാംശസ്വരൂപം
ഏകമേകം ഭൂതം ദ്വിധാ വിഭജ്യ ഏകമേകമർധം പൃഥക്
തൂഷ്ണീം വ്യവസ്ഥാപ്യ അപരമപരമർധം ചതുർധാം വിഭജ്യ
സ്വാർധമന്യേഷു അർധേഷു സ്വഭാഗചതുഷ്ടയസംയോജനം കാര്യം
തദാ പഞ്ചീകരണം ഭവതി
ഏതേഭ്യഃ പഞ്ചീകൃതപഞ്ചമഹാഭൂതേഭ്യഃ സ്ഥൂലശരീരം ഭവതി
ഏവം പിണ്ഡബ്രഹ്മാണ്ഡയോരൈക്യം സംഭൂതം
സ്ഥൂലശരീരാഭിമാനി ജീവനാമകം ബ്രഹ്മപ്രതിബിംബം ഭവതി
സ ഏവ ജീവഃ പ്രകൃത്യാ സ്വസ്മാത് ഈശ്വരം ഭിന്നത്വേന ജാനാതി
അവിദ്യോപാധിഃ സൻ ആത്മാ ജീവ ഇത്യുച്യതേ
മായോപാധിഃ സൻ ഈശ്വര ഇത്യുച്യതേ
ഏവം ഉപാധിഭേദാത് ജീവേശ്വരഭേദദൃഷ്ടിഃ യാവത്പര്യന്തം തിഷ്ഠതി
താവത്പര്യന്തം ജന്മമരണാദിരൂപസംസാരോ ന നിവർതതേ
തസ്മാത്കാരണാന്ന ജീവേശ്വരയോർഭേദബുദ്ധിഃ സ്വീകാര്യാ
നനു സാഹങ്കാരസ്യ കിഞ്ചിജ്ജ്ഞസ്യ ജീവസ്യ നിരഹങ്കാരസ്യ സർവജ്ഞസ്യ
ഈശ്വരസ്യ തത്ത്വമസീതി മഹാവാക്യാത് കഥമഭേദബുദ്ധിഃ സ്യാദുഭയോഃ
വിരുദ്ധധർമാക്രാന്തത്വാത്
ഇതി ചേന്ന സ്ഥൂലസൂക്ഷ്മശരീരാഭിമാനീ ത്വമ്പദവാച്യാർഥഃ
ഉപാധിവിനിർമുക്തം സമാധിദശാസമ്പന്നം ശുദ്ധം ചൈതന്യം
ത്വമ്പദലക്ഷ്യാർഥഃ
ഏവം സർവജ്ഞത്വാദിവിശിഷ്ട ഈശ്വരഃ തത്പദവാച്യാർഥഃ
ഉപാധിശൂന്യം ശുദ്ധചൈതന്യം തത്പദലക്ഷ്യാർഥഃ
ഏവം ച ജീവേശ്വരയോ ചൈതന്യരൂപേണാƒഭേദേ ബാധകാഭാവഃ
ഏവം ച വേദാന്തവാക്യൈഃ സദ്ഗുരൂപദേശേന ച സർവേഷ്വപി
ഭൂതേഷു യേഷാം
ബ്രഹ്മബുദ്ധിരുത്പന്നാ തേ ജീവന്മുക്താഃ ഇത്യർഥഃ
നനു ജീവന്മുക്തഃ കഃ ?
യഥാ ദേഹോƒഹം പുരുഷോƒഹം ബ്രാഹ്മണോƒഹം ശൂദ്രോƒഹമസ്മീതി
ദൃഢനിശ്ചയസ്തഥാ നാഹം ബ്രാഹ്മണഃ ന ശൂദ്രഃ ന പുരുഷഃ
കിന്തു അസംഗഃ സച്ചിദാനന്ദ സ്വരൂപഃ പ്രകാശരൂപഃ സർവാന്തര്യാമീ
ചിദാകാശരൂപോƒസ്മീതി ദൃഢനിശ്ചയ
രൂപോƒപരോക്ഷജ്ഞാനവാൻ ജീവന്മുക്തഃ
ബ്രഹ്മൈവാഹമസ്മീത്യപരോക്ഷജ്ഞാനേന നിഖിലകർമബന്ധവിനിർമുക്തഃ
സ്യാത്
കർമാണി കതിവിധാനി സന്തീതി ചേത്
ആഗാമിസഞ്ചിതപ്രാരബ്ധഭേദേന ത്രിവിധാനി സന്തി
ജ്ഞാനോത്പത്ത്യനന്തരം ജ്ഞാനിദേഹകൃതം പുണ്യപാപരൂപം കർമ
യദസ്തി തദാഗാമീത്യഭിധീയതേ
സഞ്ചിതം കർമ കിം ?
അനന്തകോടിജന്മനാം ബീജഭൂതം സത് യത്കർമജാതം പൂർവാർജിതം
തിഷ്ഠതി തത് സഞ്ചിതം ജ്ഞേയം
പ്രാരബ്ധം കർമ കിമിതി ചേത്
ഇദം ശരീരമുത്പാദ്യ ഇഹ ലോകേ ഏവം സുഖദുഃഖാദിപ്രദം യത്കർമ
തത്പ്രാരബ്ധം
ഭോഗേന നഷ്ടം ഭവതി പ്രാരബ്ധകർമണാം ഭോഗാദേവ ക്ഷയ ഇതി
സഞ്ചിതം കർമ ബ്രഹ്മൈവാഹമിതി നിശ്ചയാത്മകജ്ഞാനേന നശ്യതി
ആഗാമി കർമ അപി ജ്ഞാനേന നശ്യതി കിഞ്ച ആഗാമി കർമണാം
നലിനീദലഗതജലവത് ജ്ഞാനിനാം സംബന്ധോ നാസ്തി
കിഞ്ച യേ ജ്ഞാനിനം സ്തുവന്തി ഭജന്തി അർചയന്തി താൻപ്രതി
ജ്ഞാനികൃതം ആഗാമി പുണ്യം ഗച്ഛതി
യേ ജ്ഞാനിനം നിന്ദന്തി ദ്വിഷന്തി ദുഃഖപ്രദാനം കുർവന്തി താൻപ്രതി
ജ്ഞാനികൃതം സർവമാഗാമി ക്രിയമാണം യദവാച്യം കർമ
പാപാത്മകം തദ്ഗച്ഛതി
തഥാ ചാത്മവിത്സംസാരം തീർത്വാ ബ്രഹ്മാനന്ദമിഹൈവ പ്രാപ്നോതി
തരതി ശോകമാത്മവിത് ഇതി ശ്രുതേഃ
തനും ത്യജതു വാ കാശ്യാം ശ്വപചസ്യ ഗൃഹേƒഥ വാ
ജ്ഞാനസമ്പ്രാപ്തിസമയേ മുക്താƒസൗ വിഗതാശയഃ ഇതി സ്മൃതേശ്ച
ഇതി തത്ത്വബോധപ്രകരണം സമാപ്തം