മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം/അധ്യായം25

മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം25

കർമ്മയോഗം

1 അർജുന ഉവാച
     ജ്യായസീ ചേത് കർമണസ് തേ മതാ ബുദ്ധിർ ജനാർദന
     തത് കിം കർമണി ഘോരേ മാം നിയോജയസി കേശവ
2 വ്യാമിശ്രേണൈവ വാക്യേന ബുദ്ധിം മോഹയസീവ മേ
     തദ് ഏകം വദ നിശ്ചിത്യ യേന ശ്രേയോ ഽഹം ആപ്നുയാം
3 ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച
     ലോകേ ഽസ്മിൻ ദ്വിവിധാ നിഷ്ഠാ പുരാ പ്രോക്താ മയാനഘ
     ജ്ഞാനയോഗേന സാംഖ്യാനാം കർമയോഗേന യോഗിനാം
4 ന കർമണാം അനാരംഭാൻ നൈഷ്കർമ്യം പുരുഷോ ഽശ്നുതേ
     ന ച സംന്യസനാദ് ഏവ സിദ്ധിം സമധിഗച്ഛതി
5 ന ഹി കശ് ചിത് ക്ഷണം അപി ജാതു തിഷ്ഠത്യ് അകർമകൃത്
     കാര്യതേ ഹ്യ് അവശഃ കർമ സർവഃ പ്രകൃതിജൈർ ഗുണൈഃ
6 കർമേന്ദ്രിയാണി സംയമ്യ യ ആസ്തേ മനസാ സ്മരൻ
     ഇന്ദ്രിയാർഥാൻ വിമൂഢാത്മാ മിഥ്യാചാരഃ സ ഉച്യതേ
7 യസ് ത്വ് ഇന്ദ്രിയാണി മനസാ നിയമ്യാരഭതേ ഽർജുന
     കർമേന്ദ്രിയൈഃ കർമയോഗം അസക്തഃ സ വിശിഷ്യതേ
8 നിയതം കുരു കർമ ത്വം കർമ ജ്യായോ ഹ്യ് അകർമണഃ
     ശരീരയാത്രാപി ച തേ ന പ്രസിധ്യേദ് അകർമണഃ
9 യജ്ഞാർഥാത് കർമണോ ഽന്യത്ര ലോകോ ഽയം കർമബന്ധനഃ
     തദർഥം കർമ കൗന്തേയ മുക്തസംഗഃ സമാചര
10 സഹയജ്ഞാഃ പ്രജാഃ സൃഷ്ട്വാ പുരോവാച പ്രജാപതിഃ
    അനേന പ്രസവിഷ്യധ്വം ഏഷ വോ ഽസ്ത്വ് ഇഷ്ടകാമധുക്
11 ദേവാൻ ഭാവയതാനേന തേ ദേവാ ഭാവയന്തു വഃ
    പരസ്പരം ഭാവയന്തഃ ശ്രേയഃ പരം അവാപ്സ്യഥ
12 ഇഷ്ടാൻ ഭോഗാൻ ഹി വോ ദേവാ ദാസ്യന്തേ യജ്ഞഭാവിതാഃ
    തൈർ ദത്താൻ അപ്രദായൈഭ്യോ യോ ഭുങ്ക്തേ സ്തേന ഏവ സഃ
13 യജ്ഞശിഷ്ടാശിനഃ സന്തോ മുച്യന്തേ സർവകിൽബിഷൈഃ
    ഭുഞ്ജതേ തേ ത്വ് അഘം പാപാ യേ പചന്ത്യ് ആത്മകാരണാത്
14 അന്നാദ് ഭവന്തി ഭൂതാനി പർജന്യാദ് അന്നസംഭവഃ
    യജ്ഞാദ് ഭവതി പർജന്യോ യജ്ഞഃ കർമസമുദ്ഭവഃ
15 കർമ ബ്രഹ്മോദ്ഭവം വിദ്ധി ബ്രഹ്മാക്ഷരസമുദ്ഭവം
    തസ്മാത് സർവഗതം ബ്രഹ്മ നിത്യം യജ്ഞേ പ്രതിഷ്ഠിതം
16 ഏവം പ്രവർതിതം ചക്രം നാനുവർതയതീഹ യഃ
    അഘായുർ ഇന്ദ്രിയാരാമോ മോഘം പാർഥ സ ജീവതി
17 യസ് ത്വ് ആത്മരതിർ ഏവ സ്യാദ് ആത്മതൃപ്തശ് ച മാനവഃ
    ആത്മന്യ് ഏവ ച സന്തുഷ്ടസ് തസ്യ കാര്യം ന വിദ്യതേ
18 നൈവ തസ്യ കൃതേനാർഥോ നാകൃതേനേഹ കശ് ചന
    ന ചാസ്യ സർവഭൂതേഷു കശ് ചിദ് അർഥവ്യപാശ്രയഃ
19 തസ്മാദ് അസക്തഃ സതതം കാര്യം കർമ സമാചര
    അസക്തോ ഹ്യ് ആചരൻ കർമ പരം ആപ്നോതി പൂരുഷഃ
20 കർമണൈവ ഹി സംസിദ്ധിം ആസ്ഥിതാ ജനകാദയഃ
    ലോകസംഗ്രഹം ഏവാപി സമ്പശ്യൻ കർതും അർഹസി
21 യദ് യദ് ആചരതി ശ്രേഷ്ഠസ് തത് തദ് ഏവേതരോ ജനഃ
    സ യത് പ്രമാണം കുരുതേ ലോകസ് തദ് അനുവർതതേ
22 ന മേ പാർഥാസ്തി കർതവ്യം ത്രിഷു ലോകേഷു കിം ചന
    നാനവാപ്തം അവാപ്തവ്യം വർത ഏവ ച കർമണി
23 യദി ഹ്യ് അഹം ന വർതേയം ജാതു കർമണ്യ് അതന്ദ്രിതഃ
    മമ വർത്മാനുവർതന്തേ മനുഷ്യാഃ പാർഥ സർവശഃ
24 ഉത്സീദേയുർ ഇമേ ലോകാ ന കുര്യാം കർമ ചേദ് അഹം
    സങ്കരസ്യ ച കർതാ സ്യാം ഉപഹന്യാം ഇമാഃ പ്രജാഃ
25 സക്താഃ കർമണ്യ് അവിദ്വാംസോ യഥാ കുർവന്തി ഭാരത
    കുര്യാദ് വിദ്വാംസ് തഥാസക്തശ് ചികീർഷുർ ലോകസംഗ്രഹം
26 ന ബുദ്ധിഭേദം ജനയേദ് അജ്ഞാനാം കർമസംഗിനാം
    ജോഷയേത് സർവകർമാണി വിദ്വാൻ യുക്തഃ സമാചരൻ
27 പ്രകൃതേഃ ക്രിയമാണാനി ഗുണൈഃ കർമാണി സർവശഃ
    അഹങ്കാരവിമൂഢാത്മാ കർതാഹം ഇതി മന്യതേ
28 തത്ത്വവിത് തു മഹാബാഹോ ഗുണകർമവിഭാഗയോഃ
    ഗുണാ ഗുണേഷു വർതന്ത ഇതി മത്വാ ന സജ്ജതേ
29 പ്രകൃതേർ ഗുണസംമൂഢാഃ സജ്ജന്തേ ഗുണകർമസു
    താൻ അകൃത്സ്നവിദോ മന്ദാൻ കൃത്സ്നവിൻ ന വിചാലയേത്
30 മയി സർവാണി കർമാണി സംന്യസ്യാധ്യാത്മചേതസാ
    നിരാശീർ നിർമമോ ഭൂത്വാ യുധ്യസ്വ വിഗതജ്വരഃ
31 യേ മേ മതം ഇദം നിത്യം അനുതിഷ്ഠന്തി മാനവാഃ
    ശ്രദ്ധാവന്തോ ഽനസൂയന്തോ മുച്യന്തേ തേ ഽപി കർമഭിഃ
32 യേ ത്വ് ഏതദ് അഭ്യസൂയന്തോ നാനുതിഷ്ഠന്തി മേ മതം
    സർവജ്ഞാനവിമൂഢാംസ് താൻ വിദ്ധി നഷ്ടാൻ അചേതസഃ
33 സദൃശം ചേഷ്ടതേ സ്വസ്യാഃ പ്രകൃതേർ ജ്ഞാനവാൻ അപി
    പ്രകൃതിം യാന്തി ഭൂതാനി നിഗ്രഹഃ കിം കരിഷ്യതി
34 ഇന്ദ്രിയസ്യേന്ദ്രിയസ്യാർഥേ രാഗദ്വേഷൗ വ്യവസ്ഥിതൗ
    തയോർ ന വശം ആഗച്ഛേത് തൗ ഹ്യ് അസ്യ പരിപന്ഥിനൗ
35 ശ്രേയാൻ സ്വധർമോ വിഗുണഃ പരധർമാത് സ്വനുഷ്ഠിതാത്
    സ്വധർമേ നിധനം ശ്രേയഃ പരധർമോ ഭയാവഹഃ
36 അർജുന ഉവാച
    അഥ കേന പ്രയുക്തോ ഽയം പാപം ചരതി പൂരുഷഃ
    അനിച്ഛന്ന് അപി വാർഷ്ണേയ ബലാദ് ഇവ നിയോജിതഃ
37 ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച
    കാമ ഏഷ ക്രോധ ഏഷ രജോഗുണസമുദ്ഭവഃ
    മഹാശനോ മഹാപാപ്മാ വിദ്ധ്യ് ഏനം ഇഹ വൈരിണം
38 ധൂമേനാവ്രിയതേ വഹ്നിർ യഥാദർശോ മലേന ച
    യഥോൽബേനാവൃതോ ഗർഭസ് തഥാ തേനേദം ആവൃതം
39 ആവൃതം ജ്ഞാനം ഏതേന ജ്ഞാനിനോ നിത്യവൈരിണാ
    കാമരൂപേണ കൗന്തേയ ദുഷ്പൂരേണാനലേന ച
40 ഇന്ദ്രിയാണി മനോ ബുദ്ധിർ അസ്യാധിഷ്ഠാനം ഉച്യതേ
    ഏതൈർ വിമോഹയത്യ് ഏഷ ജ്ഞാനം ആവൃത്യ ദേഹിനം
41 തസ്മാത് ത്വം ഇന്ദ്രിയാണ്യ് ആദൗ നിയമ്യ ഭരതർഷഭ
    പാപ്മാനം പ്രജഹി ഹ്യ് ഏനം ജ്ഞാനവിജ്ഞാനനാശനം
42 ഇന്ദ്രിയാണി പരാണ്യ് ആഹുർ ഇന്ദ്രിയേഭ്യഃ പരം മനഃ
    മനസസ് തു പരാ ബുദ്ധിർ യോ ബുദ്ധേഃ പരതസ് തു സഃ
43 ഏവം ബുദ്ധേഃ പരം ബുദ്ധ്വാ സംസ്തഭ്യാത്മാനം ആത്മനാ
    ജഹി ശത്രും മഹാബാഹോ കാമരൂപം ദുരാസദം