മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം/അധ്യായം92

←അധ്യായം91

മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം രചന:വ്യാസൻ അധ്യായം92

അധ്യായം93→

1 [സ്]
     പുത്രം തു നിഹതം ശ്രുത്വാ ഇരാവന്തം ധനഞ്ജയഃ
     ദുഃഖേന മഹതാവിഷ്ടോ നിഃശ്വസൻ പന്നഗോ യഥാ
 2 അബ്രവീത് സമരേ രാജൻ വാസുദേവം ഇദം വചഃ
     ഇദം നൂനം മഹാപ്രാജ്ഞോ വിദുരോ ദൃഷ്ടവാൻ പുരാ
 3 കുരൂണാം പാണ്ഡവാനാം ച ക്ഷയം ഘോരം മഹാമതിഃ
     തതോ നിവാരയിതവാൻ ധൃതരാഷ്ട്രം ജനേശ്വരം
 4 അവധ്യാ ബഹവോ വീരാഃ സംഗ്രാമേ മധുസൂദന
     നിഹതാഃ കൗരവൈഃ സംഖ്യേ തഥാസ്മാഭിശ് ച തേ ഹതാഃ
 5 അർഥഹേതോർ നരശ്രേഷ്ഠ ക്രിയതേ കർമ കുത്സിതം
     ധിഗ് അർഥാൻ യത്കൃതേ ഹ്യ് ഏവം ക്രിയതേ ജ്ഞാതിസങ്ക്ഷയഃ
 6 അധനസ്യ മൃതം ശ്രേയോ ന ച ജ്ഞാതിവധാദ് ധനം
     കിം നു പ്രാപ്സ്യാമഹേ കൃഷ്ണ ഹത്വാ ജ്ഞാതീൻ സമാഗതാൻ
 7 ദുര്യോധനാപരാധേന ശകുനേഃ സൗബലസ്യ ച
     ക്ഷത്രിയാ നിധനം യാന്തി കർണ ദുർമന്ത്രിതേന ച
 8 ഇദാനീം ച വിജാനാമി സുകൃതം മധുസൂദന
     കൃതം രാജ്ഞാ മഹാബാഹോ യാചതാ സ്മ സുയോധനം
     രാജ്യാർധം പഞ്ച വാ ഗ്രാമാൻ നാകാർഷീത് സ ച ദുർമതിഃ
 9 ദൃഷ്ട്വാ ഹി ക്ഷത്രിയാഞ് ശൂരാഞ് ശയാനാൻ ധരണീതലേ
     നിന്ദാമി ഭൃശം ആത്മാനം ധിഗ് അസ്തു ക്ഷത്രജീവികാം
 10 അശക്തം ഇതി മാം ഏതേ ജ്ഞാസ്യന്തി ക്ഷത്രിയാ രണേ
    യുദ്ധം മമാഭിരുചിതം ജ്ഞാതിഭിർ മധുസൂദന
11 സഞ്ചോദയ ഹയാൻ ക്ഷിപ്രം ധാർതരാഷ്ട്രചമൂം പ്രതി
    പ്രതരിഷ്യ മഹാപാരം ഭുജാഭ്യാം സമരോദധിം
    നായം ക്ലീബയിതും കാലോ വിദ്യതേ മാധവ ക്വ ചിത്
12 ഏവം ഉക്തസ് തു പാർഥേന കേശവഃ പരവീരഹാ
    ചോദയാം ആസ താൻ അശ്വാൻ പാണ്ഡുരാൻ വാതരംഹസഃ
13 അഥ ശബ്ദോ മഹാൻ ആസീത് തവ സൈന്യസ്യ ഭാരത
    മാരുതോദ്ധൂത വേഗസ്യ സാഗരസ്യേവ പർവണി
14 അപരാഹ്ണേ മഹാരാജ സംഗ്രാമഃ സമപദ്യത
    പർജന്യസമനിർഘോഷോ ഭീഷ്മസ്യ സഹ പാണ്ഡവൈഃ
15 തതോ രാജംസ് തവ സുതാ ഭീമസേനം ഉപാദ്രവൻ
    പരിവാര്യ രണേ ദ്രോണം വസവോ വാസവം യഥാ
16 തതഃ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മഃ കൃപശ് ച രഥിനാം വരഃ
    ഭഗദത്തഃ സുശർമാ ച ധനഞ്ജയം ഉപാദ്രവൻ
17 ഹാർദിക്യോ ബാഹ്ലികശ് ചൈവ സാത്യകിം സമഭിദ്രുതൗ
    അംബഷ്ഠകസ് തു നൃപതിർ അഭിമന്യും അവാരയത്
18 ശേഷാസ് ത്വ് അന്യേ മഹാരാജ ശേഷാൻ ഏവ മഹാരഥാൻ
    തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം ഘോരരൂപം ഭയാവഹം
19 ഭീമസേനസ് തു സമ്പ്രേക്ഷ്യ പുത്രാംസ് തവ ജനേശ്വര
    പ്രജജ്വാല രണേ ക്രുദ്ധോ ഹവിഷാ ഹവ്യവാഡ് ഇവ
20 പുത്രാസ് തു തവ കൗന്തേയം ഛാദയാം ചക്രിരേ ശരൈഃ
    പ്രാവൃഷീവ മഹാരാജ ജലദാഃ പർവതം യഥാ
21 സ ച്ഛാദ്യമാനോ ബഹുധാ പുത്രൈസ് തവ വിശാം പതേ
    സൃക്കിണീ വിലിഹൻ വീരഃ ശാർദൂല ഇവ ദർപിതഃ
22 വ്യൂഢോരസ്കം തതോ ഭീമഃ പാതയാം ആസ പാർഥിവ
    ക്ഷുരപ്രേണ സുതീക്ഷ്ണേന സോ ഽഭവദ് ഗതജീവിതഃ
23 അപരേണ തു ഭല്ലേന പീതേന നിശിതേന ച
    അപാതയത് കുണ്ഡലിനം സിംഹഃ ക്ഷുദ്രമൃഗം യഥാ
24 തതഃ സുനിശിതാൻ പീതാൻ സമാദത്ത ശിലീമുഖാൻ
    സ സപ്ത ത്വരയാ യുക്തഃ പുത്രാംസ് തേ പ്രാപ്യ മാരിഷ
25 പ്രേഷിതാ ഭീമസേനേന ശരാസ് തേ ദൃഢധന്വനാ
    അപാതയന്ത പുത്രാംസ് തേ രഥേഭ്യഃ സുമഹാരഥാൻ
26 അനാധൃഷ്ടിം കുണ്ഡ ഭേദം വൈരാടം ദീർഘലോചനം
    ദീർഘബാഹും സുബാഹും ച തഥൈവ കനകധ്വജം
27 പ്രപതന്ത സ്മ തേ വീരാ വിരേജുർ ഭരതർഷഭ
    വസന്തേ പുഷ്പശബലാശ് ചൂതാഃ പ്രപതിതാ ഇവ
28 തതഃ പ്രദുദ്രുവുഃ ശേഷാഃ പുത്രാസ് തവ വിശാം പതേ
    തം കാലം ഇവ മന്യന്തോ ഭീമസേനം മഹാബലം
29 ദ്രോണസ് തു സമരേ വീരം നിർദഹന്തം സുതാംസ് തവ
    യഥാദ്രിം വാരിധാരാഭിഃ സമന്താദ് വ്യകിരച് ഛരൈഃ
30 തത്രാദ്ഭുതം അപശ്യാമ കുന്തീപുത്രസ്യ പൗരുഷം
    ദ്രോണേന വാര്യമാണോ ഽപി നിജഘ്നേ യത് സുതാംസ് തവ
31 യഥാ ഹി ഗോവൃഷോ വർഷം സന്ധാരയതി ഖാത് പതത്
    ഭീമസ് തഥാ ദ്രോണ മുക്തം ശരവർഷം അദീധരത്
32 അദ്ഭുതം ച മഹാരാജ തത്ര ചക്രേ വൃകോദരഃ
    യത് പുത്രാംസ് തേ ഽവധീത് സംഖ്യേ ദ്രോണം ചൈവ ന്യയോധയത്
33 പുത്രേഷു തവ വീരേഷു ചിക്രീഡാർജുന പൂർവജഃ
    മൃഗേഷ്വ് ഇവ മഹാരാജ ചരൻ വ്യാഘ്രോ മഹാബലഃ
34 യഥാ വാ പശുമധ്യസ്ഥോ ദ്രാവയേത പശൂൻ വൃകഃ
    വൃകോദരസ് തവ സുതാംസ് തഥാ വ്യദ്രാവയദ് രണേ
35 ഗാംഗേയോ ഭഗദത്തശ് ച ഗൗതമശ് ച മഹാരഥഃ
    പാണ്ഡവം രഭസം യുദ്ധേ വാരയാം ആസുർ അർജുനം
36 അസ്ത്രൈർ അസ്ത്രാണി സംവാര്യ തേഷാം സോ ഽതിരഥോ രണേ
    പ്രവീരാംസ് തവ സൈന്യേഷു പ്രേഷയാം ആസ മൃത്യവേ
37 അഭിമന്യുശ് ച രാജാനം അംബഷ്ഠം ലോകവിശ്രുതം
    വിരഥം രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠം കാരയാം ആസ സായകൈഃ
38 വിരഥോ വധ്യമാനഃ സ സൗഭദ്രേണ യശസ്വിനാ
    അവപ്ലുത്യ രഥാത് തൂർണം സവ്രീഡോ മനുജാധിപഃ
39 അസിം ചിക്ഷേപ സമരേ സൗഭദ്രസ്യ മഹാത്മനഃ
    ആരുരോഹ രഥം ചൈവ ഹാർദിക്യസ്യ മഹാത്മനഃ
40 ആപതന്തം തു നിസ്ത്രിംശം യുദ്ധമാർഗ വിശാരദഃ
    ലാഘവാദ് വ്യംസയാം ആസ സൗഭദ്രഃ പരവീരഹാ
41 വ്യംസിതം വീക്ഷ്യ നിസ്ത്രിംശം സൗഭദ്രേണ രണേ തദാ
    സാധു സാധ്വ് ഇതി സൈന്യാനാം പ്രണാദോ ഽഭൂദ് വിശാം പതേ
42 ധൃഷ്ടദ്യുമ്നമുഖാസ് ത്വ് അന്യേ തവ സൈന്യം അയോധയൻ
    തഥൈവ താവകാഃ സർവേ പാണ്ഡുസൈന്യം അയോധയൻ
43 തത്രാക്രന്ദോ മഹാൻ ആസീത് തവ തേഷാം ച ഭാരത
    നിഘ്നതാം ഭൃശം അന്യോന്യം കുർവതാം കർമ ദുഷ്കരം
44 അന്യോന്യം ഹി രണേ ശൂരാഃ കേശേഷ്വ് ആക്ഷിപ്യ മാരിഷ
    നഖൈർ ദന്തൈർ അയുധ്യന്ത മുഷ്ടിഭിർ ജാനുഭിസ് തഥാ
45 ബാഹുഭിശ് ച തലൈശ് ചൈവ നിസ്ത്രിംശൈശ് ച സുസംശിതൈഃ
    വിവരം പ്രാപ്യ ചാന്യോന്യം അനയൻ യമസാദനം
46 ന്യഹനച് ച പിതാ പുത്രം പുത്രശ് ച പിതരം രണേ
    വ്യാകുലീകൃതസങ്കൽപാ യുയുധുസ് തത്ര മാനവാഃ
47 രണേ ചാരൂണി ചാപാനി ഹേമപൃഷ്ഠാനി ഭാരത
    ഹതാനാം അപവിദ്ധാനി കലാപാശ് ച മഹാധനാഃ
48 ജാതരൂപമയൈഃ പുംഖൈ രാജതൈശ് ച ശിതാഃ ശരാഃ
    തൈലധൗതാ വ്യരാജന്ത നിർമുക്തഭുജഗോപമാഃ
49 ഹസ്തിദന്ത ത്സരൂൻ ഖഡ്ഗാഞ് ജാതരൂപപരിഷ്കൃതാൻ
    ചർമാണി ചാപവിദ്ധാനി രുക്മപൃഷ്ഠാനി ധന്വിനാം
50 സുവർണവികൃതപ്രാസാൻ പട്ടിശാൻ ഹേമഭൂഷിതാൻ
    ജാതരൂപമയാശ് ചർഷ്ടീഃ ശക്ത്യശ് ച കനകോജ്ജ്വലാഃ
51 അപകൃത്താശ് ച പതിതാ മുസലാനി ഗുരൂണി ച
    പരിഘാൻ പട്ടിശാംശ് ചൈവ ഭിണ്ഡിപാലാംശ് ച മാരിഷ
52 പതിതാംസ് തോമരാംശ് ചാപി ചിത്രാ ഹേമപരിഷ്കൃതാഃ
    കുഥാശ് ച ബഹുധാകാരാശ് ചാമരവ്യജനാനി ച
53 നാനാവിധാനി ശസ്ത്രാണി വിസൃജ്യ പതിതാ നരാഃ
    ജീവന്ത ഇവ ദൃശ്യന്തേ ഗതസത്ത്വാ മഹാരഥാഃ
54 ഗദാ വിമഥിതൈർ ഗാത്രൈർ മുസലൈർ ഭിന്നമസ്തകാഃ
    ഗജവാജിരഥക്ഷുണ്ണാഃ ശേരതേ സ്മ നരാഃ ക്ഷിതൗ
55 തഥൈവാശ്വനൃനാഗാനാം ശരീരൈർ ആബഭൗ തദാ
    സഞ്ഛന്നാ വസുധാ രാജൻ പർവതൈർ ഇവ സർവതഃ
56 സമരേ പതിതൈശ് ചൈവ ശക്ത്യൃഷ്ടി ശരതോമരൈഃ
    നിസ്ത്രിംശൈഃ പട്ടിശൈഃ പ്രാസൈർ അയഃ കുന്തൈഃ പരശ്വധൈഃ
57 പരിഘൈർ ഭിണ്ഡിപാലൈശ് ച ശതഘ്നീഭിസ് തഥൈവ ച
    ശരീരൈഃ ശസ്ത്രഭിന്നൈശ് ച സമാസ്തീര്യത മേദിനീ
58 നിഃശബ്ദൈർ അൽപശബ്ദൈശ് ച ശോണിതൗഘപരിപ്ലുതൈഃ
    ഗതാസുഭിർ അമിത്രഘ്ന വിബഭൗ സംവൃതാ മഹീ
59 സ തലത്രൈഃ സ കേയൂരൈർ ബാഹുഭിശ് ചന്ദനോക്ഷിതൈഃ
    ഹസ്തിഹസ്തോപമൈശ് ഛിന്നൈർ ഊരുഭിശ് ച തരസ്വിനാം
60 ബദ്ധചൂഡാ മണിധരൈഃ ശിരോഭിശ് ച സകുണ്ഡലൈഃ
    പതിതൈർ വൃഷഭാക്ഷാണാം ബഭൗ ഭാരത മേദിനീ
61 കവചൈഃ ശോണിതാദിഗ്ധൈർ വിപ്രകീർണൈശ് ച കാഞ്ചനൈഃ
    രരാജ സുഭൃശം ഭൂമിഃ ശാന്താർചിഭിർ ഇവാനലൈഃ
62 വിപ്രവിദ്ധൈഃ കലാപൈശ് ച പതിതൈശ് ച ശരാസനൈഃ
    വിപ്രകീർണൈഃ ശരൈശ് ചാപി രുക്മപുംഖൈഃ സമന്തതഃ
63 രഥൈശ് ച ബഹുഭിർ ഭഗ്നൈഃ കിങ്കിണീജാലമാലിഭിഃ
    വാജിഭിശ് ച ഹതൈഃ കീർണൈഃ സ്രസ്തജിഹ്വൈഃ സ ശോണിതൈഃ
64 അനുകർഷൈഃ പതാകാഭിർ ഉപാസംഗൈർ ധ്വജൈർ അപി
    പ്രവീരാണാം മഹാശംഖൈർ വിപ്രകീർണൈശ് ച പാണ്ഡുരൈഃ
65 സ്രസ്തഹസ്തൈശ് ച മാതംഗൈഃ ശയാനൈർ വിബഭൗ മഹീ
    നാനാരൂപൈർ അലങ്കാരൈഃ പ്രമദേവാഭ്യലങ്കൃതാ
66 ദന്തിഭിശ് ചാപരൈസ് തത്ര സ പ്രാസൈർ ഗാഢവേദനൈഃ
    കരൈഃ ശബ്ദം വിമുഞ്ചദ്ഭിഃ ശീകരം ച മുഹുർ മുഹുഃ
    വിബഭൗ തദ് രണസ്ഥാനം ധമ്യമാനൈർ ഇവാചലൈഃ
67 നാനാ രാഗൈഃ കംബലൈശ് ച പരിസ്തോമൈശ് ച ദന്തിനാം
    വൈഡൂയ മണിദണ്ഡൈശ് ച പതിതൈർ അങ്കുശൈഃ ശുഭൈഃ
68 ഘണ്ടാഭിശ് ച ഗജേന്ദ്രാണാം പതിതാഭിഃ സമന്തതഃ
    വിഘാടിത വിചിത്രാഭിഃ കുഥാഭീ രാങ്കവൈസ് തഥാ
69 ഗ്രൈവേയൈശ് ചിത്രരൂപൈശ് ച രുക്മകക്ഷ്യാഭിർ ഏവ ച
    യന്ത്രൈശ് ച ബഹുധാ ഛിന്നൈസ് തോമരൈശ് ച സ കമ്പനൈഃ
70 അശ്വാനാം രേണുകപിലൈ രുക്മച് ഛന്നൈർ ഉരശ് ഛദൈഃ
    സാദിനാം ച ഭുജൈശ് ഛിന്നൈഃ പതിതൈഃ സാംഗദൈസ് തഥാ
71 പ്രാസൈശ് ച വിമലൈസ് തീക്ഷ്ണൈർ വിമലാഭിസ് തഥർഷ്ടിഭിഃ
    ഉഷ്ണീഷൈശ് ച തഥാ ഛിന്നൈഃ പ്രവിദ്ധൈശ് ച തതസ് തതഃ
72 വിചിത്രൈർ അർധചന്ദ്രൈശ് ച ജാതരൂപപരിഷ്കൃതൈഃ
    അശ്വാസ്തര പരിസ്തോമൈ രാങ്കവൈർ മൃദിതൈസ് തഥാ
73 നരേന്ദ്ര ചൂഡാമണിഭിർ വിചിത്രൈശ് ച മഹാധനൈഃ
    ഛത്രൈസ് തഥാപവിദ്ധൈശ് ച ചാമരവ്യജനൈർ അപി
74 പദ്മേന്ദു ദ്യുതിഭിശ് ചൈവ വദനൈശ് ചാരുകുണ്ഡലൈഃ
    കൢപ്ത ശ്മശ്രുഭിർ അത്യർഥം വീരാണാം സമലങ്കൃതൈഃ
75 അപവിദ്ധൈർ മഹാരാജ സുവർണോജ്ജ്വല കുണ്ഡലൈഃ
    ഗ്രഹനക്ഷത്രശബലാ ദ്യൗർ ഇവാസീദ് വസുന്ധരാഃ
76 ഏവം ഏതേ മഹാസേനേ മൃദിതേ തത്ര ഭാരത
    പരസ്പരം സമാസാദ്യ തവ തേഷാം ച സംയുഗേ
77 തേഷു ശ്രാന്തേഷു ഭഗ്നേഷു മൃദിതേഷു ച ഭാരത
    രാത്രിഃ സമഭവദ് ഘോരാ നാപശ്യാമ തതോ രണം
78 തതോ ഽവഹാരം സൈന്യാനാം പ്രചക്രുഃ കുരുപാണ്ഡവാഃ
    ഘോരേ നിശാമുഖേ രൗദ്രേ വർതമാനേ സുദാരുണേ
79 അവഹാരം തതഃ കൃത്വാ സഹിതാഃ കുരുപാണ്ഡവാഃ
    ന്യവിശന്ത യഥാകാലം ഗത്വാ സ്വശിബിരം തദാ