മഹാഭാരതം മൂലം/ശല്യപർവം/അധ്യായം28

←അധ്യായം27

മഹാഭാരതം മൂലം/ശല്യപർവം രചന:വ്യാസൻ അധ്യായം28

അധ്യായം29→

1 [സ്]
     തതഃ ക്രുദ്ധാ മഹാരാജ സൗബലസ്യാ പദാനുഗാഃ
     ത്യക്ത്വാ ജീവിതം ആക്രന്ദേ പാണ്ഡവാൻ പര്യവാരയൻ
 2 താൻ അർജുനഃ പ്രത്യഗൃഹ്ണാത് സഹദേവ ജയേ ധൃതഃ
     ഭീമസേനശ് ച തേജസ്വീ ക്രുദ്ധാശീവിഷദർശനഃ
 3 ശക്ത്യൃഷ്ടി പ്രാസഹസ്താനാം സഹസേവം ജിഘാംസതാം
     സങ്കൽപം അകരോൻ മോഘം ഗാണ്ഡീവേന ധനഞ്ജയഃ
 4 പ്രഗൃഹീതായുധാൻ ബാഹൂൻ യോധാനാം അഭിധാവതാം
     ഭല്ലൈശ് ചിച്ച്ഛേദ ബീഭത്സുഃ ശിരാംസ്യ് അപി ഹയാൻ അപി
 5 തേ ഹതാ രപ്ത്യപദ്യന്ത വസുധാം വിഗതാസവഃ
     ത്വരിതാ ലോകവീരേണ പ്രഹതാഃ സവ്യസാചിനാ
 6 തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ദൃഷ്ട്വാ സ്വബലസങ്ക്ഷയം
     ഹതശേഷാൻ സമാനീയ ക്രോദ്ധോ രഥശതാൻ വിഭോ
 7 കുഞ്ജരാംശ് ച ഹയാംശ് ചൈവ പാദാതംശ് ച പരന്തപ
     ഉവാച സഹിതാൻ സർവാൻ ധാർതരാഷ്ട്ര ഇദം വചഃ
 8 സമാസാദ്യ രണേ സർവാൻ പാണ്ഡവാൻ സസുഹൃദ് ഗണാൻ
     പാഞ്ചാല്യം ചാപി സബലം ഹത്വാ ശീഘ്രം നിവർതത
 9 തസ്യ തേ ശിരസാ ഗൃഹ്യ വചനം യുദ്ധദുർമദാഃ
     പ്രത്യുദ്യയൂ രണേ പാർഥാംസ് തവ പുത്രസ്യ ശാസനാത്
 10 താൻ അഭ്യാപതതഃ ശീഘ്രം ഹതശേഷാൻ മഹാരണേ
    ശരൈർ ആശീവിഷാകാരൈഃ പാണ്ഡവാഃ സമവാകിരൻ
11 തത് സൈന്യം ഭരതശ്രേഷ്ഠ മുഹൂർതേന മഹാത്മഭിഃ
    അവധ്യത രണം പ്രാപ്യ ത്രാതാരം നാഭ്യവിന്ദത
    പ്രതിഷ്ഠമാനം തു ഭയാൻ നാവതിഷ്ഠത ദംശിതം
12 അശ്വൈർ വിപരിധാവദ്ഭിഃ സൈന്യേന രജസാ വൃതേ
    ന പ്രാജ്ഞായന്ത സമരേ ദിശശ് ച പ്രദിശസ് തഥാ
13 തതസ് തു പാണ്ഡവാനീകാൻ നിഃസൃത്യ ബഹവോ ജനാഃ
    അഭ്യഘ്നംസ് താവകാൻ യുദ്ധേ മുഹൂർതാദ് ഇവ ഭാരത
    തതോ നിഃശേഷം അഭവത് തത് സൈന്യം തവ ഭാരത
14 അക്ഷൗഹിണ്യഃ സമേതാസ് തു തവ പുത്രസ്യ ഭാരത
    ഏകാദശ ഹതാ യുദ്ധേ താഃ പ്രഭോ പാണ്ഡുസൃഞ്ജയൈഃ
15 തേഷു രാജസഹസ്രേഷു താവകേഷു മഹാത്മസു
    ഏകോ ദുര്യോധനോ രാജന്ന് അദൃശ്യത ഭൃശം ക്ഷതഃ
16 തതോ വീക്ഷ്യ ദിശഃ സർവാ ദൃഷ്ട്വാ ശൂന്യാം ച മേദിനീം
    വിഹീനഃ സർവയോധൈശ് ച പാണ്ഡവാൻ വീക്ഷ്യ സംയുഗേ
17 മുദിതാൻ സർവസിദ്ധാർഥാൻ നർദമാനാൻ സമന്തതഃ
    ബാണശബ്ദരവാംശ് ചൈവ ശ്രുത്വാ തേഷാം മഹാത്മനാം
18 ദുര്യോധനോ മഹാരാജ കശ്മലേനാഭിസംവൃതഃ
    അപയാനേ മനശ് ചക്രേ വിഹീനബലവാഹനഃ
19 [ധൃ]
    നിഹതേ മാമകേ സൈന്യേ നിഃശേഷേ ശിബിരേ കൃതേ
    പാണ്ഡവാനാം ബലം സൂത കിം നു ശേഷം അഭൂത് തദാ
    ഏതൻ മേ പൃച്ഛതോ ബ്രൂഹി കുശലോ ഹ്യ് അസി സഞ്ജയ
20 യച് ച ദുര്യോധനോ മന്ദഃ കൃതവാംസ് തനയോ മമ
    ബലക്ഷയം തഥാ ദൃഷ്ട്വാ സ ഏകഃ പൃഥിവീപതിഃ
21 [സ്]
    രഥാനാം ദ്വേ സഹസ്രേ തു സപ്ത നാഗശതാനി ച
    പഞ്ച ചാശ്വസഹസ്രാണി പത്തീനാം ച ശതം ശതാഃ
22 ഏതച് ഛേഷം അഭൂദ് രാജൻ പാണ്ഡവാനാം മഹദ് ബലം
    പരിഗൃഹ്യ ഹി യദ് യുദ്ധേ ധൃഷ്ടദ്യുമ്നോ വ്യവസ്ഥിതഃ
23 ഏകാകീ ഭരതശ്രേഷ്ഠ തതോ ദുര്യോധനോ നൃപഃ
    നാപശ്യത് സമരേ കം ചിത് സഹായം രഥിനാം വരഃ
24 നർദമാനാൻ പരാംശ് ചൈവ സ്വബലസ്യ ച സങ്ക്ഷയം
    ഹതം സ്വഹയം ഉത്സൃജ്യ പ്രാങ്മുഖഃ പ്രാദ്രവദ് ഭയാത്
25 ഏകാദശ ചമൂ ഭർതാ പുത്രോ ദുര്യോധനസ് തവ
    ഗദാം ആദായ തേജസ്വീ പദാതിഃ പ്രഥിതോ ഹ്രദം
26 നാതിദൂരം തതോ ഗത്വാ പദ്ഭ്യാം ഏവ നരാധിപഃ
    സസ്മാര വചനം ക്ഷത്തുർ ധർമശീലസ്യ ധീമതഃ
27 ഇദം നൂനം മഹാപ്രാജ്ഞോ വിദുരോ ദൃഷ്ടവാൻ പുരാ
    മഹദ് വൈശസം അസ്മാകം ക്ഷത്രിയാണാം ച സംയുഗേ
28 ഏവം വിചിന്തയാനസ് തു പ്രവിവിക്ഷുർ ഹ്രദം നൃപഃ
    ദുഃഖസന്തപ്ത ഹൃദയോ ദൃഷ്ട്വാ രാജൻ ബലക്ഷയം
29 പാണ്ഡവാശ് ച മഹാരാജ ധൃഷ്ടദ്യുമ്നപുരോഗമാഃ
    അഭ്യധാവന്ത സങ്ക്രുദ്ധാസ് തവ രാജൻ ബലം പ്രതി
30 ശക്ത്യൃഷ്ടി പ്രാസഹസ്താനാം ബലാനാം അഭിഗർജതാം
    സങ്കൽപം അകരോൻ മോഘം ഗാണ്ഡീവേന ധനഞ്ജയഃ
31 താൻ ഹത്വ നിശിതൈർ ബാണൈഃ സാമാത്യാൻ സഹ ബന്ധുഭിഃ
    രഥേ ശ്വേതഹയേ തിഷ്ഠന്ന് അർജുനോ ബഹ്വ് അശോഭത
32 സുബലസ്യാ ഹതേ പുത്രേ സവാജിരഥകുഞ്ജരേ
    മഹാവനം ഇവ ഛിന്നം അഭവത് താവകം ബലം
33 അനേകശതസാഹസ്രേ ബലേ ദുര്യോധനസ്യ ഹ
    നാന്യോ മഹാരഥോ രാജഞ് ജീവമാനോ വ്യദൃശ്യത
34 ദ്രോണപുത്രാദ് ഋതേ വീരാത് തഥൈവ കൃതവർമണഃ
    കൃപാച് ച ഗൗതമാദ് രാജൻ പാർഥിവാച് ച തവാത്മജാത്
35 ധൃഷ്ടദ്യുമ്നസ് തു മാം ദൃഷ്ട്വാ ഹസൻ സാത്യകിം അബ്രവീത്
    കിം അനേന ഗൃഹീതേന നാനേനാർഥോ ഽസ്തി ജീവതാ
36 ധൃഷ്ടദ്യുമ്ന വചഃ ശ്രുത്വാ ശിനേർ നപ്താ മഹാരഥഃ
    ഉദ്യമ്യ നിശിതം ഖഡ്ഗം ഹന്തും മാമുദ്യതസ് തദാ
37 തം ആഗമ്യ മഹാപ്രാജ്ഞഃ കൃഷ്ണദ്വൈപായനോ ഽബ്രവീത്
    മുച്യതാം സഞ്ജയോ ജീവൻ ന ഹന്തവ്യഃ കഥം ചന
38 ദ്വൈപായന വചഃ ശ്രുത്വാ ശിനേർ നപ്താ കൃതാഞ്ജലിഃ
    തതോ മാം അബ്രവീൻ മുക്ത്വാ സ്വസ്തി സഞ്ജയ സാധയ
39 അനുജ്ഞാതസ് ത്വ് അഹം തേന ന്യസ്തവർമാ നിരായുധഃ
    പ്രാതിഷ്ഠം യേന നഗരം സായാഹ്നേ രുധിരോക്ഷിതഃ
40 ക്രോശമാത്രം അപക്രാന്തം ഗദാപാണിം അവസ്ഥിതം
    ഏകം ദുര്യോധനം രാജന്ന് അപശ്യം ഭൃശവിക്ഷതം
41 സ തു മാം അശ്രുപൂർണാക്ഷോ നാശക്നോദ് അഭിവീക്ഷിതും
    ഉപപ്രൈക്ഷത മാം ദൃഷ്ട്വാ തദാ ദീനം അവസ്ഥിതം
42 തം ചാഹം അപി ശോചന്തം ദൃഷ്ട്വൈകാകിനം ആഹവേ
    മുഹൂർതം നാശകം വക്തും കിം ചിദ് ദുഃഖപരിപ്ലുതഃ
43 തതോ ഽസ്മൈ തദ് അഹം സർവം ഉക്തവാൻ ഗ്രഹണം തദാ
    ദ്വൈപായന പ്രസാദാച് ച ജീവതോ മോക്ഷം ആഹവേ
44 മുഹൂർതം ഇവ ച ധ്യാത്വാ പ്രതിലഭ്യ ച ചേതനാം
    ഭ്രാതൄംശ് ച സർവസൈന്യാനി പര്യപൃച്ഛത മാം തതഃ
45 തസ്മൈ തദ് അഹം ആചക്ഷം സർവം പ്രത്യക്ഷദർശിവാൻ
    ഭ്രാതൄംശ് ച നിഹതാൻ സർവാൻ സൈന്യം ച വിനിപാതിതം
46 ത്രയഃ കില രഥാഃ ശിഷ്ടാസ് താവകാനാം നരാധിപ
    ഇതി പ്രസ്ഥാന കാലേ മാം കൃഷ്ണദ്വൈപായനോ ഽബ്രവീത്
47 സ ദീർഘം ഇവ നിഃശ്വസ്യ വിപ്രേക്ഷ്യ ച പുനഃ പുനഃ
    അംസേ മാം പാണിനാ സ്പൃഷ്ട്വാ പുത്രസ് തേ പര്യഭാഷത
48 ത്വദന്യോ നേഹ സംഗ്രാമേ കശ് ചിജ് ജീവതി സഞ്ജയ
    ദ്വിതീയം നേഹ പശ്യാമി സസഹായാശ് ച പാണ്ഡവാഃ
49 ബ്രൂയാഃ സഞ്ജയ രാജാനം പ്രജ്ഞാ ചക്ഷുഷം ഈശ്വരം
    ദുര്യോധനസ് തവ സുതഃ പ്രവിഷ്ടോ ഹ്രദം ഇത്യ് ഉത
50 സുഹൃദ്ഭിസ് താദൃശൈർ ഹീനഃ പുത്രൈർ ഭ്രാതൃഭിർ ഏവ ച
    പാണ്ഡവൈശ് ച ഹൃതേ രാജ്യേ കോ നു ജീവതി മാദൃശഃ
51 ആചക്ഷേഥാഃ സർവം ഇദം മാം ച മുക്തം മഹാഹവാത്
    അസ്മിംസ് തോയഹ്രദേ സുപ്തം ജീവന്തം ഭൃശവിക്ഷതം
52 ഏവം ഉക്ത്വാ മഹാരാജ പ്രാവിശത് തം ഹ്രദം നൃപഃ
    അസ്തംഭയത തോയം ച മായയാ മനുജാധിപഃ
53 തസ്മിൻ ഹ്രദം പ്രവിഷ്ടേ തു ത്രീൻ രഥാഞ് ശ്രാന്തവാഹനാൻ
    അപശ്യം സഹിതാൻ ഏകസ് തം ദേശം സമുപേയുഷഃ
54 കൃപം ശാരദ്വതം വീരം ദ്രൗണിം ച രഥിനാം വരം
    ഭോജം ച കൃതവർമാണം സഹിതാഞ് ശരവിക്ഷതാൻ
55 തേ സർവേ മാം അഭിപ്രേക്ഷ്യ തൂർണം അശ്വാൻ അചോദയൻ
    ഉപയായ ച മാം ഊചുർ ദിഷ്ട്യാ ജീവസി സഞ്ജയ
56 അപൃച്ഛംശ് ചൈവ മാം സർവേ പുത്രം തവ ജനാധിപം
    കച് ചിദ് ദുര്യോധനോ രാജാ സ നോ ജീവതി സഞ്ജയ
57 ആഖ്യാതവാൻ അഹം തേഭ്യസ് തദാ കുശലിനം നൃപം
    തച് ചൈവ സർവം ആചക്ഷം യൻ മാം ദുര്യോധനോ ഽബ്രവീത്
    ഹ്രദം ചൈവാഹം ആചഷ്ട യം പ്രവിഷ്ടോ നരാധിപഃ
58 അശ്വത്താമാ തു തദ് രാജൻ നിശമ്യ വചനം മമ
    തം ഹ്രദം വിപുലം പ്രേക്ഷ്യ കരുണം പര്യദേവയത്
59 അഹോ ധിൻ ന സ ജാനാതി ജീവതോ ഽസ്മാൻ നരാധിപഃ
    പര്യാപ്താ ഹി വയം തേന സഹ യോധയിതും പരാൻ
60 തേ തു തത്ര ചിരം കാലം വിലപ്യ ച മഹാരഥാഃ
    പ്രാദ്രവൻ രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠാ ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡുസുതാൻ രണേ
61 തേ തു മാം രഥം ആരോപ്യ കൃപസ്യ സുപരിഷ്കൃതം
    സേനാനിവേശം ആജഗ്മുർ ഹതശേഷാസ് ത്രയോ രഥാഃ
62 തത്ര ഗുൽമാഃ പരിത്രസ്താഃ സൂര്യേ ചാസ്തം ഇതേ സതി
    സർവേ വിചുക്രുശുഃ ശ്രുത്വാ പുത്രാണാം തവ സങ്ക്ഷയം
63 തതോ വൃദ്ധാ മഹാരാജ യോഷിതാം രക്ഷണോ നരാഃ
    രാജദാരാൻ ഉപാദായ പ്രയയുർ നഗരം പ്രതി
64 തത്ര വിക്രോശതീനാം ച രുദതീനാം ച സർവശഃ
    പ്രാദുരാസീൻ മഹാഞ് ശബ്ദഃ ശ്രുത്വാ തദ് ബലസങ്ക്ഷയം
65 തതസ് താ യോഷിതോ രാജൻ ക്രന്ദന്ത്യോ വൈ മുഹുർ മുഹുഃ
    കുരര്യ ഇവ ശബ്ദേന നാദയന്ത്യോ മഹീതലം
66 ആജഘ്നുഃ കരജൈശ് ചാപി പാണിഭിശ് ച ശിരാംസ്യ് ഉത
    ലുലുവുശ് ച തദാ കേശാൻ ക്രോശന്ത്യസ് തത്ര തത്ര ഹ
67 ഹാഹാകാരവിനാദിന്യോ വിനിഘ്നന്ത്യ ഉരാംസി ച
    ക്രോശന്ത്യസ് തത്ര രുരുദുഃ ക്രന്ദമാനാ വിശാം പതേ
68 തതോ ദുര്യോധനാമാത്യാഃ സാശ്രുകണ്ഠാ ഹൃശാതുരാഃ
    രാജദാരാൻ ഉപാദായ പ്രയയുർ നഗരം പ്രതി
69 വേത്രജർഝര ഹസ്താശ് ച ദ്വാരാധ്യക്ഷാ വിശാം പതേ
    ശയനീയാനി ശുഭ്രാണി സ്പർധ്യാസ്തരണവന്തി ച
    സമാദായ യയുസ് തൂർണം നഗരം ദാരരക്ഷിണഃ
70 ആസ്ഥായാശ്വതരീ യുക്താൻ സ്യന്ദനാൻ അപരേ ജനാഃ
    സ്വാൻ സ്വാൻ ദാരാൻ ഉപാദായ പ്രയയുർ നഗരം പ്രതി
71 അദൃഷ്ടപൂർവാ യാ നാര്യോ ഭാസ്കരേണാപി വേശ്മസു
    ദാദൃശുസ് താ മഹാരാജ ജനാ യാന്തീഃ പുരം പ്രതി
72 താഃ സ്ത്രിയോ ഭരതശ്രേഷ്ഠ സൗകുമാര്യ സമന്വിതാഃ
    പ്രയയുർ നഗരം തൂർണം ഹതസ്വജനബാന്ധവാഃ
73 ആ ഗോപാലാവി പാലേഭ്യോ ദ്രവന്തോ നഗരം പ്രതി
    യയുർ മനുഷ്യാഃ സംഭ്രാന്താ ഭീമസേനഭയാർദിതാഃ
74 അപി ചൈഷാം ഭയം തീവ്രം പാർഥേഭ്യോ ഽഭൂത് സുദാരുണം
    പ്രേക്ഷമാണാസ് തദാന്യോന്യം ആധാവൻ നഗരം പ്രതി
75 തസ്മിംസ് തദാ വർതമാനേ വിദ്രവേ ഭൃശദാരുണേ
    യുയുത്സുഃ ശോകസംമൂഢഃ പ്രാപ്തകാലം അചിന്തയത്
76 ജിതോ ദുര്യോധനഃ സംഖ്യേ പാണ്ഡവൈർ ഭീമവിക്രമൈഃ
    ഏകാദശ ചമൂ ഭർതാ ഭ്രാതരശ് ചാസ്യ സൂദിതാഃ
    ഹതാശ് ച കുരവഃ സർവേ ഭീഷ്മദ്രോണപുരഃ സരാഃ
77 അഹം ഏകോ വിമുക്തസ് തു ഭാഗ്യയോഗാദ് യദൃച്ഛയാ
    വിദ്രുതാനി ച സർവാണി ശിബിരാണി സമന്തതഃ
78 ദുര്യോധനസ്യ സചിവാ യേ കേ ചിദ് അവശേഷിതാഃ
    രാജദാരാൻ ഉപാദായ വ്യധാവൻ നഗരം പ്രതി
79 പ്രാപ്തകാലം അഹം മന്യേ പ്രവേശം തൈഃ സഹാഭിഭോ
    യുധിഷ്ഠിരം അനുജ്ഞാപ്യ ഭീമസേനം തഥൈവ ച
80 ഏതം അർഥം മഹാബാഹുർ ഉഭയോഃ സ ന്യവേദയത്
    തസ്യ പ്രീതോ ഽഭവദ് രാജാ നിത്യം കരുണവേദിതാ
    പരിഷ്വജ്യ മഹാബാഹുർ വൈശ്യാപുത്രം വ്യസർജയത്
81 തതഃ സ രഥം ആസ്ഥായ ദ്രുതം അശ്വാൻ അചോദയത്
    അസംഭാവിതവാംശ് ചാപി രാജദാരാൻ പുരം പ്രതി
82 തൈശ് ചൈവ സഹിതഃ ക്ഷിപ്രം അസ്തം ഗച്ഛതി ഭാസ്കരേ
    പ്രവിഷ്ടോ ഹാസ്തിനപുരം ബാഷ്പ കണ്ഠോ ഽശ്രുലോചനഃ
83 അപശ്യത മഹാപ്രാജ്ഞം വിദുരം സാശ്രുലോചനം
    രാജ്ഞഃ സമീപാൻ നിഷ്ക്രാന്തം ശോകോപഹതചേതസം
84 തം അബ്രവീത് സത്യധൃതിഃ പ്രണതം ത്വ് അഗ്രതഃ സ്ഥിതം
    അസ്മിൻ കുരു ക്ഷയേ വൃത്തേ ദിഷ്ട്യാ ത്വം പുത്ര ജീവസി
85 വിനാ രാജ്ഞഃ പ്രവേശാദ് വൈ കിം അസി ത്വം ഇഹാഗതഃ
    ഏതൻ മേ കാരണം സർവം വിസ്തരേണ നിവേദയ
86 [യു]
    നിഹതേ ശകുനൗ താത സജ്ഞാതി സുതബാന്ധവേ
    ഹതശേഷ പരീവാരോ രാജാ ദുര്യോധനസ് തതഃ
    സ്വകം സഹയം ഉത്സൃജ്യ പ്രാങ്മുഖഃ പ്രാദ്രവദ് ഭയാത്
87 അപക്രാന്തേ തു നൃപതൗ സ്കന്ധാവാരനിവേശനാത്
    ഭയവ്യാകുലിതം സർവം പ്രാദ്രവൻ നഗരം പ്രതി
88 തതോ രാജ്ഞഃ കലത്രാണി ഭ്രാതൄണാം ചാസ്യ സർവശഃ
    വാഹനേഷു സമാരോപ്യ സ്ത്ര്യധ്യക്ഷാഃ പ്രാദ്രവൻ ഭയാത്
89 തതോ ഽഹം സമനുജ്ഞാപ്യ രാജാനം സഹകേശവം
    പ്രവിഷ്ടോ ഹാസ്തിനപുരം രക്ഷംൽ ലോകാദ് ധി വാച്യതാം
90 ഏതച് ഛ്രുത്വാ തു വചനം വൈശ്യാപുത്രേണ ഭാഷിതം
    പ്രാപ്തകാലം ഇതി ജ്ഞാത്വാ വിദുരഃ സർവധർമവിത്
    അപൂജയദ് അമേയാത്മാ യുയുത്സും വാക്യകോവിദം
91 പ്രാപ്തകാലം ഇദം സർവം ഭവതോ ഭരതക്ഷയേ
    അദ്യ ത്വം ഇഹ വിശ്രാന്തഃ ശ്വോ ഽഭിഗന്താ യുധിഷ്ഠിരം
92 ഏതാവദ് ഉക്ത്വാ വചനം വിദുരഃ സർവധർമവിത്
    യുയുത്സും സമനുജ്ഞാപ്യ പ്രവിവേശ നൃപ ക്ഷയം
    യുയുത്സുർ അപി താം രാത്രിം സ്വഗൃഹേ ന്യവസത് തദാ