ശതശ്ലോകി
| ശതശ്ലോകി രചന: |
അഥ ശതശ്ലോകീ
ദൃഷ്ടാന്തോ നൈവ ദൃഷ്ടസ്ത്രിഭുവനജഠരേ സദ്ഗുരോർജ്ഞാനദാതുഃ
സ്പർശശ്ചേത്തത്ര കൽപ്യഃ സ നയതി യദഹോ സ്വർണതാമശ്മസാരം
ന സ്പർശത്വം തഥാപി ശ്രിതചരണയുഗേ സദ്ഗുരുഃ സ്വീയശിഷ്യേ
സ്വീയം സാമ്യം വിധത്തേ ഭവതി നിരുപമസ്തേന വാലൗകികോƒപി 1
യദ്വച്ഛ്രീഖണ്ഡവൃക്ഷപ്രസൃതപരിമലേനാഭിതോƒന്യേƒപി വൃക്ഷാഃ
ശശ്വത്സൗഗന്ധ്യഭാജോƒപ്യതനുതനുഭൃതാം താപമുന്മൂലയന്തി
ആചാര്യാല്ലബ്ധബോധാ അപി വിധിവശതഃ സംനിധൗ സംസ്ഥിതാനാം
ത്രേധാ താപം ച പാപം സകരുണഹൃദയാഃ സ്വോക്തിഭിഃ ക്ഷാലയന്തി 2
ആത്മാനാത്മപ്രതീതിഃ പ്രഥമമഭിഹിതാ സത്യമിഥ്യാത്വയോഗാ-
ദ്ദ്വേധാ ബ്രഹ്മപ്രതീതിർനിഗമനിഗദിതാ സ്വാനുഭൂത്യോപപത്ത്യാ
ആദ്യാ ദേഹാനുബന്ധാദ്ഭവതി തദപരാ സാ ച സർവാത്മകത്വാ-
ദാദൗ ബ്രഹ്മാഹമസ്മീത്യനുഭവ ഉദിതേ ഖല്വിദം ബ്രഹ്മ പശ്ചാത് 3
ആത്മാ ചിദ്വിത്സുഖാത്മാനുഭവപരിചിതഃ സർവദേഹാദിയന്താ
സത്യേവം മൂഢബുദ്ധിർഭജതി നനു ജനോƒനിത്യദേഹാത്മബുദ്ധിം
ബാഹ്യോƒസ്ഥിസ്നായുമജ്ജാപലരുധിരവസാചർമമേദോയുഗന്ത-
ർവിണ്മൂത്രശ്ലേഷ്മപൂർണം സ്വപരവപുരഹോ സംവിദിത്വാപി ഭൂയഃ 4
ദേഹസ്ത്രീപുത്രമിത്രാനുചരഹയവൃഷാസ്തോഷഹേതുർമമേത്ഥം
സർവേ സ്വായുർനയന്തി പ്രഥിതമലമമീ മാംസമീമാംസയേഹ
ഏതേ ജീവന്തി യേന വ്യവഹൃതിപടവോ യേന സൗഭാഗ്യഭാജ-
സ്തം പ്രാണാധീശമന്തർഗതമമൃതമമും നൈവ മീമാംസയന്തി 5
കശ്ചിത്കീടഃ കഥഞ്ചിത്പടുമതിരഭിതഃ കണ്ടകാനാം കുടീരം
കുർവംസ്തേനൈവ സാകം വ്യവഹൃതിവിധയേ ചേഷ്ടതേ യാവദായുഃ
തദ്വജ്ജീവോƒപി നാനാചരിതസമുദിതൈഃ കർമഭിഃ സ്ഥൂലദേഹം
നിർമായാത്രൈവ തിഷ്ഠന്നനുദിനമമുനാ സാകമഭ്യേതി ഭൂമൗ 6
സ്വീകുർവന്വ്യാഘ്രവേഷം സ്വജഠരഭൃതയേ ഭീഷയന്യശ്ച മുഗ്ധാ-
ന്മത്വാ വ്യാഘ്രോƒഹമിത്ഥം സ നരപശുമുഖാൻബാധതേ കിം നു സത്ത്വാൻ
മത്വാ സ്ത്രീവേഷധാരീ സ്ത്ര്യഹമിതി കുരുതേ കി നടോ ഭർതുരിച്ഛാം
തദ്വച്ഛാരീര ആത്മാ പൃഥഗനുഭവതോ ദേഹതോ യത്സ സാക്ഷീ 7
സ്വം ബാലം രോദമാനം ചിരതരസമയം ശാന്തിമാനേതുമഗ്രേ
ദ്രാക്ഷം ഖാർജൂരമാമ്രം സുകദലമഥവാ യോജയത്യംബികാസ്യ
തദ്വച്ചേതോƒതിമൂഢം ബഹുജനനഭവാന്മൗഢ്യസംസ്കാരയോഗാ-
ദ്ബോധോപായൈരനേകൈരവശമുപനിഷദ്ബോധയാമാസ സമ്യക് 8
യത്പ്രീത്യാ പ്രീതിമാത്രം തനുയുവതിതനൂജാർഥമുഖ്യം സ തസ്മാ-
ത്പ്രേയാനാത്മാഥ ശോകാസ്പദമിതരദതഃ പ്രേയ ഏതത്കഥം സ്യാത്
ഭാര്യാദ്യം ജീവിതാർഥീ വിതരതി ച വപുഃ സ്വാത്മനഃ ശ്രേയ ഇച്ഛം-
സ്തസ്മാദാത്മാനമേവ പ്രിയമധികമുപാസീത വിദ്വാന്ന ചാന്യത് 9
യസ്മാദ്യാവത്പ്രിയം സ്യാദിഹ ഹി വിഷയതസ്താവദസ്മിൻപ്രിയത്വം
യാവദ്ദുഃഖം ച യസ്മാദ്ഭവതി ഖലു തതസ്താവദേവാപ്രിയത്വം
നൈകസ്മിൻസർവകാലേƒസ്ത്യുഭയമപി കദാപ്യപ്രിയോƒപി പ്രിയഃ സ്യാ-
ത്പ്രേയാനപ്യപ്രിയോ വാ സതതമപി തതഃ പ്രേയ ആത്മാഖ്യവസ്തു 10
ശ്രേയഃ പ്രേയശ്ച ലോകേ ദ്വിവിധമഭിഹിതം കാമ്യമാത്യന്തികം ച
കാമ്യം ദുഃഖൈകബീജം ക്ഷണലവവിരസം തച്ചികീർഷന്തി മന്ദാഃ
ബ്രഹ്മൈവാത്യന്തികം യന്നിരതിശയസുഖസ്യാസ്പദം സംശ്രയന്തേ
തത്ത്വജ്ഞാസ്തച്ച കാഠോപനിഷദഭിഹിതം ഷഡ്വിധായാം ച വല്ല്യാം 11
ആത്മാംഭോധേസ്തരംഗോƒസ്മ്യഹമിതി ഗമനേ ഭാവയന്നാസനസ്ഥഃ
സംവിത്സൂത്രാനുവിദ്ധോ മണിരഹമിതി വാസ്മീന്ദ്രിയാർഥപ്രതീതൗ
ദൃഷ്ടോƒസ്മ്യാത്മാവലോകാദിതി ശയനവിധൗ മഗ്ന ആനന്ദസിന്ധാ-
വന്തർനിഷ്ഠോ മുമുക്ഷുഃ സ ഖലു തനുഭൃതാ യോ നയത്യേവമായുഃ 12
വൈരാജവ്യഷ്ടിരൂപം ജഗദഖിലമിദം നാമരൂപാത്മകം സ്യാ-
ദന്തഃസ്ഥപ്രാണമുഖ്യാത്പ്രചലതി ച പുനർവേത്തി സർവാൻപദാർഥാൻ
നായം കർതാ ന ഭോക്താ സവിതൃവദിതി യോ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനപൂർണഃ
സാക്ഷാദിത്ഥം വിജാനന്വ്യഹരതി പരാത്മാനുസന്ധാനപൂർവം 13
നൈർവേദ്യം ജ്ഞാനഗർഭ ദ്വിവിധമഭിഹിതം തത്ര വൈരാഗ്യമാദ്യം
പ്രായോ ദുഃഖാവലോകാദ്ഭവതി ഗൃഹസുഹൃത്പുത്രവിത്തൈഷണാദേഃ
അന്യജ്ജ്ഞാനോപദേശാദ്യദുദിതവിഷയേ വാന്തവദ്ധേയതാ സ്യാ-
ത്പ്രവ്രജ്യാപി ദ്വിധാ സ്യാന്നിയമിതമനസാ ദേഹതോ ഗേഹതശ്ച 14
യഃ കശ്ചിത്സൗഖ്യഹേതോസ്ത്രിജഗതി യതതേ നൈവ ദുഃഖസ്യ ഹേതോ-
ർദേഹേƒഹതാ തദുത്ഥാ സ്വവിഷയമമതാ ചേതി ദുഃഖാസ്പദേ ദ്വേ
ജാനന്രോഗാഭിഘാതാദ്യനുഭവതി യതോ നിത്യദേഹാത്മബുദ്ധി-
ർഭാര്യാപുത്രാർഥനാശേ വിപദമഥ പരാമേതി നാരാതിനാശേ 15
തിഷ്ഠൻഗേഹേ ഗൃഹേശോƒപ്യതിഥിരിവ നിജം ധാമ ഗന്തും ചികീർഷു-
ർദേഹസ്ഥം ദുഃഖസൗഖ്യം ന ഭജതി സഹസാ നിർമമത്വാഭിമാനഃ
ആയാത്രായാസ്യതീദം ജലദപടലവദ്യാതൃ യാസ്യത്യവശ്യം
ദേഹാദ്യം സർവമേവം പ്രവിദിതവിശയോ യശ്ച തിഷ്ഠത്യയത്നഃ 16
ശക്ത്യാ നിർമോകതഃ സ്വാദ്ബഹിരഹിരിവ യഃ പ്രവ്രജൻസ്വീയഗേഹാ-
ച്ഛായാം മാർഗദ്രുമോത്ഥാം പഥിക ഇവ മനാക് സംശ്രയേദ്ദേഹസംസ്ഥാം
ക്ഷുത്പര്യാപ്തം തരുഭ്യഃ പതിതഫലമയം പ്രാർഥയേദ്ഭൈക്ഷമന്നം
സ്വാത്മാരാമം പ്രവേഷ്ടും സ ഖലു സുഖമയം പ്രവ്രജേദ്ദേഹതോƒപി 17
കാമോ ബുദ്ധാവുദേതി പ്രഥമമിഹ മനസ്യുദ്ദിശത്യർഥജാതം
തദ്ഗൃഹ്ണാതീന്ദ്രിയാസ്യൈസ്തദനധിഗമതഃ ക്രോധ ആവിർഭവേച്ച
പ്രാപ്താവർഥസ്യ സംരക്ഷണമതിരുദിതോ ലോഭ ഏതത്ത്രയം സ്യാ-
ത്സർവേഷാം പാതഹേതുസ്തദിഹ മതിമതാ ത്യാജ്യമധ്യാത്മയോഗാത് 18
ദാനം ബ്രഹ്മാർപണം യത്ക്രിയത ഇഹ നൃഭിഃ സ്യാത്ക്ഷമാക്രോധസഞ്ജ്ഞാ
ശ്രദ്ധാസ്തിക്യം ച സത്യം സദിതി പരമതഃ സേതുസഞ്ജ്ഞം ചതുഷ്കം
തത്സ്യാദ്ബന്ധായ ജന്തോരിതി ചതുര ഇമാന്ദാനപൂർവൈശ്ചതുർഭി-
സ്തീർത്വാ ശ്രേയോƒമൃതം ച ശ്രയത ഇഹ നരഃ സ്വർഗതിം ജ്യോതിരാപ്തിം 19
അന്നം ദേവാതിഥിഭ്യോƒർപിതമമൃതമിദം ചാന്യഥാ മോഘമന്നം
യശ്ചാത്മാർഥം വിധത്തേ തദിഹ നിഗദിതം മൃത്യുരൂപം ഹി തസ്യ
ലോകേƒസൗ കേവലാഘോ ഭവതി തനുഭൃതാം കേവലാദീ ച യഃ സ്യാ-
ത്ത്യക്ത്വാ പ്രാണാഗ്നിഹോത്രം വിധിവദനുദിനം യോƒശ്നുതേ സോƒപി മർത്യഃ 20
ലോകേ ഭോജഃ സ ഏവാർപയതി ഗൃഹഗതായാർഥിനേƒന്നം കൃശായ
യസ്തസ്മൈ പൂർണമന്നം ഭവതി മഖവിധൗ ജായതേƒജാതശത്രുഃ
സഖ്യേ നാന്നാർഥിനേ യോƒർപയതി ന സ സഖാ സേവമാനായ നിത്യം
സംസക്തായാന്നമസ്മാദ്വിമുഖ ഇവ പരാവൃത്തിമിച്ഛേത്കദര്യാത് 21
സ്വാജ്ഞാനജ്ഞാനഹേതൂ ജഗദുദയലയൗ സർവസാധാരണൗ സ്തോ
ജീവേഷ്വാസ്വർണഗർഭം ശ്രുതയ ഇതി ജഗുർഹൂയതേ സ്വപ്രബോധേ
വിശ്വം ബ്രഹ്മണ്യബോധേ ജഗതി പുനരിദം ഹൂയതേ ബ്രഹ്മ യദ്വ-
ച്ഛുക്തോ രൗപ്യം ച രൗപ്യേƒധികരണമഥവാ ഹൂയതേƒന്യോന്യമോഹാത് 22
തുച്ഛത്വാന്നാസദാസീദ്ഗഗനകുസുമവദ്ഭേദകം നോ സദാസീ-
ത്കിം ത്വാഭ്യാമന്യദാസീദ്വ്യവഹൃതിഗതിസന്നാസ ലോകസ്തദാനീം
കിം ത്വർവാഗേവ ശുക്തൗ രജതവദപരോ നോ വിരാഡ് വ്യോമപൂർവഃ
ശർമണ്യാത്മന്യഥൈതത്കുഹകസലിലവത്കിം ഭവേദാവരീവഃ 23
ബന്ധോ ജന്മാത്യയാത്മാ യദി ന പുനരഭൂത്തർഹി മോക്ഷോƒപി നാസീ-
ദ്യദ്വദ്രാത്രിർദിനം വാ ന ഭവതി തരണൗ കിം തു ദൃഗ്ദോഷ ഏഷഃ
അപ്രാണം ശുദ്ധമേകം സമഭവദഥ തന്മായയാ കർതൃസഞ്ജ്ഞം
തസ്മാദന്യച്ച നാസീത്പരിവൃതമജയാ ജീവഭൂതം തദേവ 24
പ്രാഗാസീദ്ഭാവരൂപം തമ ഇതി തമസാ ഗൂഢമസ്മാദതർക്യം
ക്ഷീരാന്തര്യദ്വദംഭോ ജനിരിഹ ജഗതോ നാമരൂപാത്മകസ്യ
കാമാദ്ധാതുഃ സിസൃക്ഷോരനുഗതജഗതഃ കർമഭിഃ സമ്പ്രവൃത്താ-
ദ്രേതോരൂപൈർമനോഭിഃ പ്രഥമമനുഗതൈഃ സന്തതൈഃ കാര്യമാണൈഃ 25
ചത്വാരോƒസ്യാഃ കപർദാ യുവതിരഥ ഭവേന്നൂതനാ നിത്യമേഷാ
മായാ വാ പേശലാ സ്യാദഘടനഘടനാപാടവം യാതി യസ്മാത്
സ്യാദാരംഭേ ഘൃതാസ്യാ ശ്രുതിഭവവയുനാന്യേവമാച്ഛാദയന്തീ
തസ്യാമേതൗ സുപർണാവിവ പരപുരുഷൗ തിഷ്ഠതോƒർഥപ്രതീത്യാ 26
ഏകസ്തത്രാസ്ത്യസംഗസ്തദനു തദപരോƒജ്ഞാനസിന്ധും പ്രവിഷ്ടോ
വിസ്മൃത്യാത്മസ്വരൂപം സ വിവിധജഗദാകാരമാഭാസമൈക്ഷത്
ബുദ്ധ്യാന്തര്യാവദൈക്ഷദ്വിസൃജതി തമജാ സോƒപി താമേവമേക-
സ്താവദ്വിപ്രാസ്തമേകം കഥമപി ബഹുധാ കൽപയന്തി സ്വവാഗ്ഭിഃ 27
നായാതി പ്രത്യഗാത്മാ പ്രജനനസമയേ നൈവ യാത്യന്തകാലേ
യത്സോƒഖണ്ഡോƒസ്തി ലൈംഗം മന ഇഹ വിശതി പ്രവ്രജത്യൂർധ്വമർവാക്
തത്കാർശ്യം സ്ഥൂലതാം വാ ന ഭജതി വപുഷഃ കിന്തു സംസ്കാരജാതേ
തേജോമാത്രാ ഗൃഹീത്വാ വ്രജതി പുനരിഹായാതി തൈസ്തൈഃ സഹൈവ 28
ആസീത്പൂർവം സുബന്ധുർഭൃശമവനിസുരോ യഃ പുരോധാഃ സനാതേ-
ർബ്രാഹ്മ്യാത്കൂടാഭിചാരാത്സ ഖലു മൃതിമിതസ്തന്മനോƒഗാത്കൃതാന്തം
തദ്ഭ്രാതാ ശ്രൗതമന്ത്രൈഃ പുനരനയദിതി പ്രാഹ സൂക്തേന വേദ-
സ്തസ്മാദാത്മാഭിയുക്തം വ്രജതി നനു മനഃ കർഹിചിന്നാന്തരാത്മാ 29
ഏകോ നിഷ്കമ്പ ആത്മാ പ്രചലതി മനസാ ധാവമാനേന തസ്മിം-
സ്തിഷ്ഠന്നഗ്രേƒഥ പശ്ചാന്ന ഹി തമനുഗതം ജാനതേ ചക്ഷുരാദ്യാഃ
യദ്വത്പാഥസ്തരംഗൈഃ പ്രചലതി പരിതോ ധാവമാനൈസ്തദന്തഃ
പ്രാക്പശ്ചാദസ്തി തേഷാം പവനസമുദിതൈസ്തൈഃ പ്രശാന്തൈര്യഥാവത് 30
ഏകാക്യാസീത്സ പൂർവം മൃഗയതി വിഷയാനാനുപൂർവ്യാന്തരാത്മാ
ജായാ മേ സ്യാത്പ്രജാ വാ ധനമുപകരണ കർമ കുർവസ്തദർഥം
ക്ലേശൈഃ പ്രാണാവശേഷൈർമഹദപി മനുതേ നാന്യദസ്മാദ്ഗരീയ-
സ്ത്വേകാലാഭേƒപ്യകൃത്സ്നോ മൃത ഇവ വിരമത്യേകഹാന്യാകൃതാർഥഃ 31
നാസീത്പൂർവം ന പശ്ചാദതനുദിനകരാച്ഛാദകോ വാരിവാഹോ
ദൃശ്യഃ കിം ത്വന്തരാസൗ സ്ഥഗയതി സ ദൃശം പശ്യതോ നാർകബിംബം
നോ ചേദേവം വിനാർകം ജലധരപടലം ഭാസതേ തർഹി കസ്മാ-
ത്തദ്വദ്വിശ്വം പിധത്തേ ദൃശമഥ ന പരം ഭാസകം ചാലകം സ്വം 32
ഭുഞ്ജാനഃ സ്വപ്നരാജ്യം സസകലവിഭവോ ജാഗരം പ്രാപ്യ ഭൂയോ
രാജ്യഭ്രഷ്ടോƒഹമിത്ഥം ന ഭജതി വിഷമം തന്മൃഷാ മന്യമാനഃ
സ്വപ്നേ കുർവന്നഗമ്യാഗമനമുഖമഘം തേന ന പ്രത്യവായീ
തദ്വജ്ജാഗ്രദ്ദശായാം വ്യവഹൃതിമഖിലാം സ്വപ്നവദ്വിസ്മരേച്ചേത് 33
സ്വപ്നാവസ്ഥാനുഭൂതം ശുഭമഥ വിഷമം തന്മൃഷാ ജാഗരേ സ്യാ-
ജ്ജാഗ്രത്യാം സ്ഥൂലദേഹവ്യവഹൃതിവിഷയം തന്മൃഷാ സ്വാപകാലേ
ഇത്ഥം മിഥ്യാത്വസിദ്ധാവനിശമുഭയഥാ സജ്ജതേ തത്ര മൂഢഃ
സത്യേ തദ്ഭാസകേƒസ്മിന്നിഹ ഹി കുത ഇദം തന്ന വിദ്മോ വയം ഹി 34
ജീവന്തം ജാഗ്രതീഹ സ്വജനമഥ മൃതം സ്വപ്നകാലേ നിരീക്ഷ്യ
നിർവേദം യാത്യകസ്മാന്മൃതമമൃതമമും വീക്ഷ്യ ഹർഷം പ്രയാതി
സ്മൃത്വാപ്യേതസ്യ ജന്തോർനിധനമസുയുതിം ഭാഷതേ തേന സാകം
സത്യേവം ഭാതി ഭൂയോƒൽപകസമയവശാത്സത്യതാ വാ മൃഷാത്വം 35
സ്വാപ്നസ്ത്രീസംഗസൗഖ്യാദപി ഭൃശമസതോ യാ ച രേതശ്ച്യുതിഃ സ്യാ-
ത്സാ ദൃശ്യാ തദ്വദേതത്സ്ഫുരതി ജഗദസത്കാരണം സത്യകൽപം
സ്വപ്നേ സത്യഃ പുമാൻസ്യാദ്യുവതിരിഹ മൃഷൈവാനയോഃ സംയുതിശ്ച
പ്രാതഃ ശുക്രേണ വസ്ത്രോപഹതിരിതി യതഃ കൽപനാമൂലമേതത് 36
പശ്യന്ത്യാരാമമസ്യ പ്രതിദിവസമമീ ജന്തവഃ സ്വാപകാലേ
പശ്യത്യേനം ന കശ്ചിത്കരണഗണമൃതേ മായയാ ക്രീഡമാനം
ജാഗ്രത്യർഥവ്രജാനാമഥ ച തനുഭൃതാം ഭാസകം ചാലകം വാ
നോ ജാനീതേ സുഷുപ്തൗ പരമസുഖമയം കശ്ചിദാശ്ചര്യമേതത് 37
സ്വപ്നേ മന്ത്രോപദേശഃ ശ്രവണപരിചിതഃ സത്യ ഏഷ പ്രബോധേ
സ്വാപ്നാദേവ പ്രസാദാദഭിലഷിതഫലം സത്യതാം പ്രാതരേതി
സത്യപ്രാപ്തിസ്ത്വസത്യാദപി ഭവതി തഥാ കിം ച തത്സ്വപ്രകാശം
യേനേദം ഭാതി സർവം ചരമചരമഥോച്ചാവചം ദൃശ്യജാതം 38
മധ്യപ്രാണം സുഷുപ്തൗ സ്വജനിമനുവിശന്ത്യഗ്നിസൂര്യാദയോƒമീ
വാഗാദ്യാഃ പ്രാണവായും തദിഹ നിഗദിതാ ഗ്ലാനിരേഷാം ന വായോഃ
തേഭ്യോ ദൃശ്യാവഭാസോ ഭ്രമ ഇതി വിദിതഃ ശുക്തികാരൗപ്യകൽപഃ
പ്രാണായാമവ്രതം തച്ഛ്രുതിശിരസി മതം സ്വാത്മലബ്ധൗ ന ചാന്യത് 39
നോƒകസ്മാദാർദ്രമേധഃ സ്പൃശതി ച ദഹനഃ കിം തു ശുഷ്കം നിദാഘാ-
ദാർദ്രം ചേതോƒനുബന്ധൈഃ കൃതസുകൃതമപി സ്വോക്തകർമപ്രജാർഥൈഃ
തദ്വജ്ജ്ഞാനാഗ്നിരേതത്സ്പൃശതി ന സഹസാ കിം തു വൈരാഗ്യശുഷ്കം
തസ്മാച്ഛുദ്ധോ വിരാഗഃ പ്രഥമമഭിഹിതസ്തേന വിജ്ഞാനസിദ്ധിഃ 40
യത്കിഞ്ചിന്നാമരൂപാത്മകമിദമസദേവോദിതം ഭാതി ഭൂമൗ
യേനാനേകപ്രകാരൈർവ്യവഹരതി ജഗദ്യേന തേനേശ്വരേണ
തദ്വത്പ്രച്ഛാദനീയം നിഭൃതരശനയാ യദ്വദേഷ ദ്വിജിഹ്വ-
സ്തേന ത്യക്തേന ഭോജ്യം സുഖമനതിശയം മാ ഗൃധോƒന്യദ്ധനാദ്യം 41
ജീവന്മുക്തിർമുമുക്ഷോഃ പ്രഥമമഥ തതോ മുക്തിരാത്യന്തികീ ച
തേƒഭ്യാസജ്ഞാനയോഗാദ്ഗുരുചരണകൃപാപാംഗസംഗേന ലബ്ധാത്
അഭ്യാസോƒപി ദ്വിധാ സ്യാദധികരണവശാദ്ദൈഹികോ മാനസശ്ച
ശാരീരസ്ത്വാസനാദ്യോ ഹ്യുപരതിരപരോ ജ്ഞാനയോഗഃ പുരോക്തഃ 42
സർവാനുന്മൂല്യ കാമാൻഹൃദി കൃതനിലയാൻക്ഷിപ്തശങ്കൂനിവോച്ചൈ-
ർദീര്യദ്ദേഹാഭിമാനസ്ത്യജതി ചപലതാമാത്മദത്താവധാനഃ
യാത്യൂർധ്വസ്ഥാനമുച്ചൈഃ കൃതസുകൃതഭരോ നാഡികാഭിർവിചിത്രം
നീലശ്വേതാരുണാഭിഃ സ്രവദമൃതഭരം ഗൃഹ്യമാണാത്മസൗഖ്യഃ 43
പ്രാപശ്യദ്വിശ്വമാത്മേത്യയമിഹ പുരുഷഃ ശോകമോഹാദ്യതീതഃ
ശുക്രം ബ്രഹ്മാധ്യഗച്ഛത്സ ഖലു സകലവിത്സർവസിദ്ധ്യാസ്പദം ഹി
വിസ്മൃത്യ സ്ഥൂലസൂക്ഷ്മപ്രഭൃതിവപുരസൗ സർവസങ്കൽപശൂന്യോ
ജീവന്മുക്തസ്തുരീയം പദമധിഗതവാൻപുണ്യപാപൈർവിഹീനഃ 44
യഃ സത്ത്വാകാരവൃത്തൗ പ്രതിഫലതി യുവാ ദേഹമാത്രാവൃതോƒപി
തദ്ധർമൈർബാല്യവാദ്ധ്ര്യാദിഭിരനുപഹതഃ പ്രാണ ആവിർബഭൂവ
ശ്രേയാൻസാധ്യസ്തമേതം സുനിപുണമതയഃ സത്യസങ്കൽപഭാജോ
ഹ്യഭ്യാസാദ്ദേവയന്തഃ പരിണതമനസാ സാകമൂർധ്വം നയന്തി 45
പ്രായോƒകാമോƒസ്തകാമോ നിരതിശയസുഖായാത്മകാമസ്തദാസൗ
തത്പ്രാപ്താവാപ്തകാമഃ സ്ഥിതചരമദശസ്തസ്യ ദേഹാവസാനേ
പ്രാണാ നൈവോത്ക്രമന്തി ക്രമവിരതിമിതാഃ സ്വസ്വഹേതൗ തദാനീം
ക്വായം ജീവോ വിലീനോ ലവണമിവ ജലേƒഖണ്ഡ ആത്മൈവ പശ്ചാത് 46
പിണ്ഡീഭൂതം യദന്തർജലനിധിസലിലം യാതി തത്സൈന്ധവാഖ്യം
ഭൂയഃ പ്രക്ഷിപ്തമസ്മിന്വിലയമുപഗതം നാമരൂപേ ജഹാതി
പ്രാജ്ഞസ്തദ്വത്പരാത്മന്യഥ ഭജതി ലയം തസ്യ ചേതോ ഹിമാംശൗ
വാഗഗ്നൗ ചക്ഷുരർകേ പയസി പുനരസൃഗ്രേതസീ ദിക്ഷു കർണൗ 47
ക്ഷീരാന്തര്യദ്വദാജ്യം മധുരിമവിദിതം തത്പൃഥഗ്ഭൂതമസ്മാ-
ദ്ഭൂതേഷു ബ്രഹ്മ തദ്വദ്വ്യവഹൃതിവിദിതം ശ്രാന്തവിശ്രാന്തിബീജം
യം ലബ്ധ്വാ ലാഭമന്യം തൃണമിവ മനുതേ യത്ര നോദേതി ഭീതിഃ
സാന്ദ്രാനന്ദം യദന്തഃ സ്ഫുരതി തദമൃതം വിദ്ധ്യതോ ഹ്യന്യദാർതം 48
ഓതഃ പ്രോതശ്ച തന്തുഷ്വിഹ വിതതപടശ്ചിത്രവർണേഷു ചിത്ര-
സ്തസ്മിഞ്ജിജ്ഞാസ്യമാനേ നനു ഭവതി പടഃ സൂത്രമാത്രാവശേഷഃ
തദ്വദ്വിശ്വം വിചിത്രം നഗനഗരനരഗ്രാമപശ്വാദിരൂപം
പ്രോതം വൈരാജരൂപേ സ വിയതി തദപി ബ്രഹ്മണി പ്രോതമോതം 49
രൂപം രൂപം പ്രതീദം പ്രതിഫലനവശാത്പ്രാതിരൂപ്യം പ്രപേദേ
ഹ്യേകോ ദ്രഷ്ടാ ദ്വിതീയോ ഭവതി ച സലിലേ സർവതോƒനന്തരൂപഃ
ഇന്ദ്രോ മായാഭിരാസ്തേ ശ്രുതിരിതി വദതി വ്യാപകം ബ്രഹ്മ തസ്മാ-
ജ്ജീവത്വം യാത്യകസ്മാദതിവിമലതരേ ബിംബിതം ബുദ്ധ്യുപാധൗ 50
തജ്ജ്ഞാഃ പശ്യന്തി ബുദ്ധ്യാ പരമബലവതോ മായയാക്തം പതംഗം
ബുദ്ധാവന്തഃസമുദ്രേ പ്രതിഫലിതമരീച്യാസ്പദം വേധസസ്തം
യാദൃഗ്യാവാനുപാധിഃ പ്രതിഫലതി തഥാ ബ്രഹ്മ തസ്മിന്യഥാസ്യം
പ്രാപ്താദർശാനുരൂപം പ്രതിഫലതി യഥാവസ്ഥിതം സത്സദൈവ 51
ഏകോ ഭാനുസ്തദസ്ഥഃ പ്രതിഫലനവശാദ്യസ്ത്വനേകോദകാന്ത-
ർനാനാത്വം യാത്യുപാധിസ്ഥിതിഗതിസമതാം ചാപി തദ്വത്പരാത്മാ
ഭൂതേഷൂച്ചാവചേഷു പ്രതിഫലിത ഇവാഭാതി താവത്സ്വഭാവാ-
വച്ഛിന്നോ യഃ പരം തു സ്ഫുടമനുപഹതോ ഭാതി താവത്സ്വഭാവൈഃ 52
യദ്വത്പീയൂഷരശ്മൗ ദിനകരകിരണൈർബിംബിതൈരേതി സാന്ദ്രം
നാശം നൈശം തമിസ്രം ഗൃഹഗതമഥവാ മൂർഛിതൈഃ കാംസ്യപാത്രേ
തദ്വദ്ബുദ്ധൗ പരാത്മദ്യുതിഭിരനുപദം ബിംബിതാഭിഃ സമന്താ-
ദ്ഭാസന്തേ ഹീന്ദ്രിയാസ്യപ്രസൃതിഭിരനിശം രൂപമുഖ്യാഃ പദാർഥാഃ 53
പൂർണാത്മാനാത്മഭേദാത്ത്രിവിധമിഹ പരം ബുദ്ധ്യവച്ഛിന്നമന്യ-
ത്തത്രൈവാഭാസമാത്രം ഗഗനമിവ ജലേ ത്രിപ്രകാരം വിഭാതി
അംഭോവച്ഛിന്നമസ്മിൻപ്രതിഫലിതമതഃ പാഥസോന്തർബഹിശ്ച
പൂർണാവച്ഛിന്നയോഗേ വ്രജതി ലയമവിദ്യാ സ്വകാര്യൈഃ സഹൈവ 54
ദൃശ്യന്തേ ദാരുനാര്യോ യുഗപദഗണിതാഃ സ്തംഭസൂത്രപ്രയുക്താഃ
സംഗീതം ദർശയന്ത്യോ വ്യവഹൃതിമപരാം ലോകസിദ്ധാം ച സർവാം
സർവത്രാനുപ്രവിഷ്ടാദഭിനവവിഭവാദ്യാവദർഥാനുബന്ധാ-
ത്തദ്വത്സൂത്രാത്മസഞ്ജ്ഞാദ്വ്യവഹരതി ജഗദ്ഭൂർഭുവഃസ്വർമഹാന്തം 55
തത്സത്യം യത്ത്രികാലേഷ്വനുപഹതമദഃ പ്രാണദിഗ്വ്യോമമുഖ്യം
യസ്മിന്വിശ്രാന്തമാസ്തേ തദിഹ നിഗദിതം ബ്രഹ്മ സത്യസ്യ സത്യം
നാസ്ത്യന്യത്കിഞ്ച യദ്വത്പരമധികമതോ നാമ സത്യസ്യ സത്യം
സച്ച ത്യച്ചേതി മൂർതാദ്യുപഹിതമവരം സത്യമസ്യാപി സത്യം 56
യത്കിഞ്ചിദ്ഭാത്യസത്യം വ്യവഹൃതിവിഷയേ രൗപ്യസർപാംബുമുഖ്യം
തദ്വൈ സത്യാശ്രയേണേത്യയമിഹ നിയമഃ സാവധിർലോകസിദ്ധഃ
തദ്വൈ സത്യസ്യ സത്യേ ജഗദഖിലമിദം ബ്രഹ്മണി പ്രാവിരാസീ-
ന്മിഥ്യാഭൂതം പ്രതീതം ഭവതി ഖലു യതസ്തച്ച സത്യം വദന്തി 57
യത്രാകാശാവകാശഃ കലയതി ച കലാമാത്രതാ യത്ര കാലോ
യത്രൈവാശാവസാനം ബൃഹദിഹ ഹി വിരാട് പൂർവമർവാഗിവാസ്തേ
സൂത്രം യത്രാവിരാസീന്മഹദപി മഹതസ്തദ്ധി പൂർണാച്ച പൂർണം
സമ്പൂർണാദർണവാദേരപി ഭവതി യഥാ പൂർണമേകാർണവാംഭഃ 58
അന്തഃ സർവൗഷധീനാം പൃഥഗമിതരസൈർഗന്ധവീര്യൈർവിപാകൈ-
രേകം പാഥോദപാഥഃ പരിണമതി യഥാ തദ്വദേവാന്തരാത്മാ
നാനാഭൂതസ്വഭാവൈർവഹതി വസുമതീ യേന വിശ്വം പയോദോ
വർഷത്യുച്ചൈർഹുതാശഃ പചതി ദഹതി വാ യേന സർവാന്തരോƒസൗ 59
ഭൂതേഷ്വാത്മാനമാത്മന്യനുഗതമഖിലം ഭൂതജാതം പ്രപശ്യേ-
ത്പ്രായഃ പാഥസ്തരംഗാന്വയവദഥ ചിരം സർവമാത്മൈവ പശ്യേത്
ഏകം ബ്രഹ്മാദ്വിതീയം ശ്രുതിശിരസി മതം നേഹ നാനാസ്തി കിം ചി-
ന്മൃത്യോരാപ്നോതി മൃത്യും സ ഇഹ ജഗദിദം യസ്തു നാനേവ പശ്യേത് 60
പ്രാക്പശ്ചാദസ്തി കുംഭാദ്ഗഗനമിദമിതി പ്രത്യയേ സത്യപീദം
കുംഭോത്പത്താവുദേതി പ്രലയമുപഗതേ നശ്യതീത്യന്യദേശം
നീതേ കുംഭേന സാകം വ്രജതി ഭജതി വാ തത്പ്രമാണാനുകാരാ-
വിത്ഥം മിഥ്യാപ്രതീതിഃ സ്ഫുരതി തനുഭൃതാം വിശ്വതസ്തദ്വദാത്മാ 61
യാവാൻപിണ്ഡോ ഗുഡസ്യ സ്ഫുരതി മധുരിമൈവാസ്തി സർവോƒപി താവാ-
ന്യാവാൻകർപൂരപിണ്ഡഃ പരിണമതി സദാമോദ ഏവാത്ര താവാൻ
വിശ്വം യാവദ്വിഭാതി ദ്രുമനഗനഗരാരാമചൈത്യാഭിരാമം
താവച്ചൈതന്യമേകം പ്രവികസതി യതോƒന്തേ തദാത്മാവശേഷം 62
വാദ്യാന്നാദാനുഭൂതിര്യദപി തദപി സാ നൂനമാഘാതഗമ്യാ
വാദ്യാഘാതധ്വനീനാം ന പൃഥഗനുഭവഃ കിം തു തത്സാഹചര്യാത്
മായോപാദാനമേതത്സഹചരിതമിവ ബ്രഹ്മണാഭാതി തദ്വ-
ത്തസ്മിൻപ്രത്യക്പ്രതീതേ ന കിമപി വിഷയീഭാവമാപ്നോതി യസ്മാത് 63
ദൃഷ്ടഃ സാക്ഷാദിദാനീമിഹ ഖലു ജഗതാമീശ്വരഃ സംവിദാത്മാ
വിജ്ഞാതഃ സ്ഥാണുരേകോ ഗഗനവദഭിതഃ സർവഭൂതാന്തരാത്മാ
ദൃഷ്ടം ബ്രഹ്മാതിരിക്തം സകലമിദമസദ്രൂപമാഭാസമാത്രം
ശുദ്ധം ബ്രഹ്മാഹമസ്മീത്യവിരതമധുനാത്രൈവ തിഷ്ഠേദനീഹഃ 64
ഇന്ദ്രേന്ദ്രാണ്യോഃ പ്രകാമം സുരതസുഖജുഷോഃ സ്യാദ്രതാന്തഃ സുഷുപ്തി-
സ്തസ്യാമാനന്ദസാന്ദ്രം പദമതിഗഹനം യത്സ ആനന്ദകോശഃ
തസ്മിന്നോ വേദ കിഞ്ചിന്നിരതിശയസുഖാഭ്യന്തരേ ലീയമാനോ
ദുഃഖീ സ്യാദ്ബോധിതഃ സന്നിതി കുശലമതിർബോധയേന്നൈവ സുപ്തം 65
സർവേ നന്ദന്തി ജീവാ അധിഗതയശസാ ഗൃഹ്ണതാ ചക്ഷുരാദീ-
നന്തഃ സർവോപകർത്രാ ബഹിരപി ച സുഷുപ്തൗ യഥാ തുല്യസംസ്ഥാഃ
ഏതേഷാം കിൽബിഷസ്പൃഗ്ജഠരഭൃതികൃതേ യോ ബഹിർവൃത്തിരാസ്തേ
ത്വക്ചക്ഷുഃശ്രോത്രനാസാരസനവശമിതോ യാതി ശോകം ച മോഹം 66
ജാഗ്രത്യാമന്തരാത്മാ വിഷയസുഖകൃതേƒനേകയത്നാന്വിധാസ്യ-
ഞ്ശ്രാമ്യത്സർവേന്ദ്രിയൗഘോƒധിഗതമപി സുഖം വിസ്മരന്യാതി നിദ്രാം
വിശ്രാമായ സ്വരൂപേ ത്വതിതരസുലഭം തേന ചാതീന്ദ്രിയം ഹി
സുഖം സർവോത്തമം സ്യാത് പരിണതിവിരസാദിന്ദ്രിയോത്ഥാത്സുഖാച്ച 67
പക്ഷാവഭ്യസ്യ പക്ഷീ ജനയതി മരുതം തേന യാത്യുച്ചദേശം
ലബ്ധ്വാ വായും മഹാന്തം ശ്രമമപനയതി സ്വീയപക്ഷൗ പ്രസാര്യ
ദുഃസങ്കൽപൈർവികൽപൈർവിഷയമനു കദർഥീകൃതം ചിത്തമേത-
ത്ഖിന്നം വിശ്രാമഹേതോഃ സ്വപിതി ചിരമഹോ ഹസ്തപാദാൻപ്രസാര്യ 68
ആശ്ലിഷ്യാത്മാനമാത്മാ ന കിമപി സഹസൈവാന്തരം വേദ ബാഹ്യം
യദ്വത്കാമീ വിദേശാത്സദനമുപഗതോ ഗാഢമാശ്ലിഷ്യ കാന്താം
യാത്യസ്തം തത്ര ലോകവ്യവഹൃതിരഖിലാ പുണ്യപാപാനുബന്ധഃ
ശോകോ മോഹോ ഭയം വാ സമവിഷമമിദം ന സ്മരത്യേവ കിഞ്ചിത് 69
അൽപാനൽപപ്രപഞ്ചപ്രലയ ഉപരതിശ്ചേന്ദ്രിയാണാം സുഖാപ്തി-
ർജീവന്മുക്തൗ സുഷുപ്തൗ ത്രിതയമപി സമം കിം തു തത്രാസ്തി ഭേദഃ
പ്രാക്സംസ്കാരാത്പ്രസുപ്തഃ പുനരപി ച പരാവൃത്തിമേതി പ്രബുദ്ധോ
നശ്യത്സംസ്കാരജാതോ ന സ കില പുനരാവർതതേ യശ്ച മുക്തഃ 70
ആനന്ദാന്യശ്ച സർവാനനുഭവതി നൃപഃ സർവസമ്പത്സമൃദ്ധ
സ്തസ്യാനന്ദഃ സ ഏകഃ സ ഖലു ശതഗുണഃ സൻപ്രദിഷ്ടഃ പിതൃറീണാം
ആദേവബ്രഹ്മലോകം ശതശതഗുണിതാസ്തേ യദന്തർഗതാഃ സ്യു-
ർബ്രഹ്മാനന്ദഃ സ ഏകോƒസ്ത്യഥ വിഷയസുഖാന്യസ്യ മാത്രാ ഭവന്തി 71
യത്രാനന്ദാശ്ച മോദാഃ പ്രമുദ ഇതി മുദശ്ചാസതേ സർവ ഏതേ
യത്രാപ്താഃ സർവകാമാഃ സ്യുരഖിലവിരമാത്കേവലീഭാവ ആസ്തേ
മാം തത്രാനന്ദസാന്ദ്രേ കൃധി ചിരമമൃതം സോമപീയൂഷപൂർണാം
ധാരാമിന്ദ്രായ ദേഹീത്യപി നിഗമഗിരോ ഭ്രൂയുഗാന്തർഗതായ 72
ആത്മാകമ്പഃ സുഖാത്മാ സ്ഫുരതി തദപരാ ത്വന്യഥൈവ സ്ഫുരന്തീ
സ്ഥൈര്യം വാ ചഞ്ചലത്വം മനസി പരിണതിം യാതി തത്രത്യമസ്മിൻ
ചാഞ്ചല്യം ദുഃഖഹേതുർമനസ ഇദമഹോ യാവദിഷ്ടാർഥലബ്ധി-
സ്തസ്യാം യാവത്സ്ഥിരത്വം മനസി വിഷയജം സ്യാത്സുഖം താവദേവ 73
യദ്വത്സൗഖ്യം രതാന്തേ നിമിഷമിഹ മനസ്യേകതാനേ രസേ സ്യാ-
ത്സ്ഥൈര്യം യാവത്സുഷുപ്തൗ സുഖമനതിശയം താവദേവാഥ മുക്തൗ
നിത്യാനന്ദഃ പ്രശാന്തേ ഹൃദി തദിഹ സുഖസ്ഥൈര്യയോഃ സാഹചര്യം
നിത്യാനന്ദസ്യ മാത്രാ വിഷയസുഖമിദം യുജ്യതേ തേന വക്തും 74
ശ്രാന്തം സ്വാന്തം സ ബാഹ്യവ്യവഹൃതിഭിരിദം താഃ സമാകൃഷ്യ സർവാ-
സ്തത്തത്സംസ്കാരയുക്തം ഹ്യുപരമതി പരാവൃത്തമിച്ഛന്നിദാനം
സ്വാപ്നാൻസംസ്കാരജാതപ്രജനിതവിഷയാൻസ്വാപ്നദേഹേƒനുഭൂതാ-
ൻപ്രോജ്ഝ്യാന്തഃ പ്രത്യഗാത്മപ്രവണമിദമഗാദ്ഭൂരി വിശ്രാമമസ്മിൻ 75
സ്വപ്നേ ഭോഗഃ സുഖാദേർഭവതി നനു കുതഃ സാധനേ മൂർഛമാനേ
സ്വാപ്നം ദേഹാന്തരം തദ്വ്യവഹൃതികുശലം നവ്യമുത്പദ്യതേ ചേത്
തത്സാമഗ്ര്യാ അഭാവാത്കുത ഇദമുദിതം തദ്ധി സാങ്കൽപികം ചേ-
ത്തത്കിം സ്വാപ്നേ രതാന്തേ വപുഷി നിപതിതേ ദൃശ്യതേ ശുക്രമോക്ഷഃ 76
ഭീത്യാ രോദിത്യനേന പ്രവദതി ഹസതി ശ്ലാഘതേ നൂനമസ്മാ-
ത്സ്വപ്നേƒപ്യംഗേƒനുബന്ധം ത്യജതി ന സഹസാ മൂർഛിതേƒപ്യന്തരാത്മാ
പൂർവം യേ യേƒനുഭൂതാസ്തനുയുവതിഹയവ്യാഘ്രദേശാദയോƒർഥാ-
സ്തത്സംസ്കാരസ്വരൂപാൻസൃജതി പുനരമൂഞ്ശ്രിത്യ സംസ്കാരദേഹം 77
സന്ധൗ ജാഗ്രത്സുഷുപ്ത്യോരനുഭവവിദിതാ സ്വാപ്ന്യവസ്ഥാ ദ്വിതീയാ
തത്രാത്മജ്യോതിരാസ്തേ പുരുഷ ഇഹ സമാകൃഷ്യ സർവേന്ദ്രിയാണി
സംവേഷ്യ സ്ഥൂലദേഹം സമുചിതശയനേ സ്വീയഭാസാന്തരാത്മാ
പശ്യൻസംസ്കാരരൂപാനഭിമതവിഷയാന്യാതി കുത്രാപി തദ്വത് 78
രക്ഷൻപ്രാണൈഃ കുലായം നിജശയനഗതം ശ്വാസമാത്രാവശേഷൈ-
ർമാ ഭൂത്തത്പ്രേതകൽപാകൃതികമിതി പുനഃ സാരമേയാദിഭക്ഷ്യം
സ്വപ്നേ സ്വീയപ്രഭാവാത്സൃജതി ഹയരഥാന്നിമഗ്നഗാഃ പല്വലാനി
ക്രീഡാസ്ഥാനാന്യനേകാന്യപി സുഹൃദബലാപുത്രമിത്രാനുകാരാൻ 79
മാതംഗവ്യാഘ്രദസ്യുദ്വിഷദുരഗകപീൻകുത്രചിത്പ്രേയസീഭിഃ
ക്രീഡന്നാസ്തേ ഹസന്വാ വിഹരതി കുഹചിന്മൃഷ്ടമശ്നാതി ചാന്നം
മ്ലേച്ഛത്വം പ്രാപ്തവാനസ്മ്യഹമിതി കുഹചിച്ഛങ്കിതഃ സ്വീയലോകാ-
ദാസ്തേ വ്യാഘ്രാദിഭീത്യാ പ്രചലതി കുഹചിദ്രോദിതി ഗ്രസ്യമാനഃ 80
യോ യോ ദൃഗ്ഗോചരോƒർഥോ ഭവതി സ സ തദാ തദ്ഗതാത്മസ്വരൂപാ-
വിജ്ഞാനോത്പദ്യമാനഃ സ്ഫുരതി നനു യഥാ ശുക്തികാജ്ഞാനഹേതുഃ
രൗപ്യാഭാസോ മൃഷൈവ സ്ഫുരതി ച കിരണജ്ഞാനതോƒംഭോ ഭുജംഗോ
രജ്ജ്വജ്ഞാനാന്നിമേഷം സുഖഭയകൃദതോ ദൃഷ്ടിസൃഷ്ടം കിലേദം 81
മായാധ്യാസാശ്രയേണ പ്രവിതതമഖിലം യന്മയാ തേന മത്സ്ഥാ-
ന്യേതാന്യേതേഷു നാഹം യദപി ഹി രജതം ഭാതി ശുക്തൗ ന രൗപ്യേ
ശുക്ത്യംശസ്തേന ഭൂതാന്യപി മയി ന വസന്തീതി വിഷ്വഗ്വിനേതാ
പ്രാഹാസ്മാദ്ദൃശ്യജാതം സകലമപി മൃഷൈവേന്ദ്രജാലോപമേയം 82
ഹേതുഃ കർമൈവ ലോകേ സുഖതദിതരയോരേവമജ്ഞോƒവിദിത്വാ
മിത്രം വാ ശത്രുരിത്ഥം വ്യവഹരതി മൃഷാ യാജ്ഞവൽക്യാർതഭാഗൗ
യത്കർമൈവോചതുഃ പ്രാഗ്ജനകനൃപഗൃഹേ ചക്രതുസ്തത്പ്രശംസാം
വംശോത്തംസോ യദൂനാമിതി വദതി ന കോƒപ്യത്ര തിഷ്ഠത്യകർമാ 83
വൃക്ഷച്ഛേദേ കുഠാരഃ പ്രഭവതി യദപി പ്രാണിനോദ്യസ്തഥാപി
പ്രായോƒന്നം തൃപ്തിഹേതുസ്തദപി നിഗദിതം കാരണം ഭോക്തൃയത്നഃ
പ്രാചീനം കർമ തദ്വദ്വിഷമസമഫലപ്രാപ്തിഹേതുസ്തഥാപി
സ്വാതന്ത്ര്യം നശ്വരേƒസ്മിന്ന ഹി ഖലു ഘടതേ പ്രേരകോƒസ്യാന്തരാത്മാ 84
സ്മൃത്യാ ലോകേഷു വർണാശ്രമവിഹിതമദോ നിത്യകാമ്യാദി കർമ
സർവം ബ്രഹ്മാർപണം സ്യാദിതി നിഗമഗിരഃ സംഗിരന്തേƒതിരമ്യം
യന്നാസാനേത്രജിഹ്വാകരചരണശിരഃശ്രോത്രസന്തർപണേന
തുഷ്യേദംഗീവ സാക്ഷാത്തരുരിവ സകലോ മൂലസന്തർപണേന 85
യഃ പ്രൈത്യാത്മാനഭിജ്ഞഃ ശ്രുതിവിദപി തഥാകർമകൃത്കർമണോƒസ്യ
നാശഃ സ്യാദൽപഭോഗാത്പുനരവതരണേ ദുഃഖഭോഗോ മഹീയാൻ
ആത്മാഭിജ്ഞസ്യ ലിപ്സോരപി ഭവതി മഹാഞ്ശാശ്വതഃ സിദ്ധിഭോഗോ
ഹ്യാത്മാ തസ്മാദുപാസ്യഃ ഖലു തദധിഗമേ സർവസൗഖ്യാന്യലിപ്സോഃ 86
സൂര്യാദ്യൈരർഥഭാനം ന ഹി ഭവതി പുനഃ കേവലൈർനാത്ര ചിത്രം
സൂര്യാത്സൂര്യപ്രതീതിർന ഭവതി സഹസാ നാപി ചന്ദ്രസ്യ ചന്ദ്രാത്
അഗ്നേരഗ്നേശ്ച കിം തു സ്ഫുരതി രവിമുഖം ചക്ഷുഷശ്ചിത്പ്രയുക്താ-
ദാത്മജ്യോതിസ്തതോƒയം പുരുഷ ഇഹ മഹോ ദേവതാനാം ച ചിത്രം 87
പ്രാണേനാംഭാംസി ഭൂയഃ പിബതി പുനരസാവന്നമശ്നാതി തത്ര
തത്പാകം ജാഠരോƒഗ്നിസ്തദുപഹിതബലോ ദ്രാക്ഛനൈർവാ കരോതി
വ്യാനഃ സർവാംഗനാഡീഷ്വഥ നയതി രസം പ്രാണസന്തർപണാർഥം
നിഃസാരം പൂതിഗന്ധം ത്യജതി ബഹിരയം ദേഹതോƒപാനസഞ്ജ്ഞഃ 88
വ്യാപാരം ദേഹസംസ്ഥഃ പ്രതിവപുരഖിലം പഞ്ചവൃത്ത്യാത്മകോƒസൗ
പ്രാണഃ സർവേന്ദ്രിയാണാമധിപതിരനിശം സത്തയാ നിർവിവാദം
യസ്യേത്ഥം ചിദ്ഘനസ്യ സ്ഫുടമിഹ കുരുതേ സോƒസ്മി സർവസ്യ സാക്ഷീ
പ്രാണസ്യ പ്രാണ ഏഷോƒപ്യഖിലതനുഭൃതാം ചക്ഷുഷശ്ചക്ഷുരേഷഃ 89
യം ഭാന്തം ചിദ്ഘനൈകം ക്ഷിതിജലപവനാദിത്യചന്ദ്രാദയോ യേ
ഭാസാ തസ്യൈവ ചാനു പ്രവിരലഗതയോ ഭാന്തി തസ്മിന്വസന്തി
വിദ്യുത്പുഞ്ജോƒഗ്നിസംഘോƒപ്യുഡുഗണവിതതിർഭാസയേത്കിം പരേശം
ജ്യോതിഃ ശാന്തം ഹ്യനന്തം കവിമജമമരം ശാശ്വതം ജന്മശൂന്യം 90
തദ്ബ്രഹ്മൈവാഹമസ്മീത്യനുഭവ ഉദിതോ യസ്യ കസ്യാപി ചേദ്വൈ
പുംസഃ ശ്രീസദ്ഗുരൂണാമതുലിതകരുണാപൂർണപീയൂഷദൃഷ്ട്യാ
ജീവന്മുക്തഃ സ ഏവ ഭ്രമവിധുരമനാ നിർഗതേƒനാദ്യുപാധൗ
നിത്യാനന്ദൈകധാമ പ്രവിശതി പരമം നഷ്ടസന്ദേഹവൃത്തിഃ 91
നോ ദേഹോ നേന്ദ്രിയാണി ക്ഷരമതിചപലം നോ മനോ നൈവ ബുദ്ധിഃ
പ്രാണോ നൈവാഹമസ്മീത്യഖിലജഡമിദം വസ്തുജാതം കഥം സ്യാം
നാഹങ്കാരോ ന ദാരാ ഗൃഹസുതസുജനക്ഷേത്രവിത്താദി ദൂരം
സാക്ഷീ ചിത്പ്രത്യഗാത്മാ നിഖിലജഗദധിഷ്ഠാനഭൂതഃ ശിവോƒഹം 92
ദൃശ്യം യദ്രൂപമേതദ്ഭവതി ച വിശദം നീലപീതാദ്യനേകം
സർവസ്യൈതസ്യ ദൃഗ്വൈ സ്ഫുരദനുഭവതോ ലോചനം ചൈകരൂപം
തദ്ദൃശ്യം മാനസം ദൃക്പരിണതവിഷയാകാരധീവൃത്തയോƒപി
ദൃശ്യാ ദൃഗ്രൂപ ഏവ പ്രഭുരിഹ സ തഥാ ദൃശ്യതേ നൈവ സാക്ഷീ 93
രജ്ജ്വജ്ഞാനാദ്ഭുജംഗസ്തദുപരി സഹസാ ഭാതി മന്ദാന്ധകാരേ
സ്വാത്മാജ്ഞാനാത്തഥാസൗ ഭൃശമസുഖമഭൂദാത്മനോ ജീവഭാവഃ
ആപ്തോക്ത്യാഹിഭ്രമാന്തേ സ ച ഖലു വിദിതാ രജ്ജുരേകാ തഥാഹം
കൂടസ്ഥോ നൈവ ജീവോ നിജഗുരുവചസാ സാക്ഷിഭൂതഃ ശിവോƒഹം 94
കിം ജ്യോതിസ്തേ വദസ്വാഹനി രവിരിഹ മേ ചന്ദ്രദീപാദി രാത്രൗ
സ്യാദേവം ഭാനുദീപാദികപരികലനേ കിം തവ ജ്യോതിരസ്തി
ചക്ഷുസ്തന്മീലനേ കിം ഭവതി ച സുതരാം ധീർധിയഃ കിം പ്രകാശേ
തത്രൈവാഹം തതസ്ത്വം തദസി പരമകം ജ്യോതിരസ്മി പ്രഭോƒഹം 95
കഞ്ചിത്കാലം സ്ഥിതഃ കൗ പുനരിഹ ഭജതേ നൈവ ദേഹാദിസംഘം
യാവത്പ്രാരബ്ധഭോഗം കഥമപി സ സുഖം ചേഷ്ടതേƒസംഗബുദ്ധ്യാ
നിർദ്വന്ദ്വോ നിത്യശുദ്ധോ വിഗലിതമമതാഹങ്കൃതിർനിത്യതൃപ്തോ
ബ്രഹ്മാനന്ദസ്വരൂപഃ സ്ഥിരമതിരചലോ നിർഗതാശേഷമോഹഃ 96
ജീവാത്മബ്രഹ്മഭേദം ദലയതി സഹസാ യത്പ്രകാശൈകരൂപം
വിജ്ഞാനം തച്ച ബുദ്ധൗ സമുദിതമതുലം യസ്യ പുംസഃ പവിത്രം
മായാ തേനൈവ തസ്യ ക്ഷയമുപഗമിതാ സംസൃതേഃ കാരണം യാ
നഷ്ടാ സാ കായകർത്രീ പുനരപി ഭവിതാ നൈവ വിജ്ഞാനമാത്രാത് 97
വിശ്വം നേതി പ്രമാണാദ്വിഗലിതജഗദാകാരഭാനസ്ത്യജേദ്വൈ
പീത്വാ യദ്വത്ഫലാംഭസ്ത്യജതി ച സുതരാം തത്ഫലം സൗരഭാഢ്യം
സമ്യക്സച്ചിദ്ഘനൈകാമൃതസുഖകബലാസ്വാദപൂർണോ ഹൃദാസൗ
ജ്ഞാത്വാ നിഃസാരമേവം ജഗദഖിലമിദം സ്വപ്രഭഃ ശാന്തചിത്തഃ 98
ക്ഷീയന്തേ ചാസ്യ കർമാണ്യപി ഖലു ഹൃദയഗ്രന്ഥിരുദ്ഭിദ്യതേ വൈ
ച്ഛിദ്യന്തേ സംശയാ യേ ജനിമൃതിഫലദാ ദൃഷ്ടമാത്രേ പരേശേ
തസ്മിംശ്ചിന്മാത്രരൂപേ ഗുണമലരഹിതേ തത്ത്വമസ്യാദിലക്ഷ്യേ
കൂടസ്ഥേ പ്രത്യഗാത്മന്യഖിലവിധിമനോഗോചരേ ബ്രഹ്മണീശേ 99
ആദൗ മധ്യേ തഥാന്തേ ജനിമൃതിഫലദം കർമമൂലം വിശാലം
ജ്ഞാത്വാ സംസാരവൃക്ഷം ഭ്രമമദമുദിതാശോകതാനേകപത്രം
കാമക്രോധാദിശാഖം സുതപശുവനിതാകന്യകാപക്ഷിസംഘം
ഛിത്വാസംഗാസിനൈനം പടുമതിരഭിതശ്ചിന്തയേദ്വാസുദേവം 100
ജാതം മയ്യേവ സർവ പുനരപി മയി തത്സംസ്ഥിതം ചൈവ വിശ്വം
സർവം മയ്യേവ യാതി പ്രവിലയമിതി തദ്ബ്രഹ്മ ചൈവാഹമസ്മി
യസ്യ സ്മൃത്യാ ച യജ്ഞാദ്യഖിലശുഭവിധൗ സുപ്രയാതീഹ കാര്യം
ന്യൂനം സമ്പൂർണതാം വൈ തമഹമതിമുദൈവാച്യുതം സംനതോƒസ്മി 101