ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 28

← സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 27

സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 29 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 28

ശ്രീഭഗവാനുവാച

പരസ്വഭാവകർമ്മാണി ന പ്രശംസേന്ന ഗർഹയേത് ।
വിശ്വമേകാത്മകം പശ്യൻ പ്രകൃത്യാ പുരുഷേണ ച ॥ 1 ॥

പരസ്വഭാവകർമ്മാണി യഃ പ്രശംസതി നിന്ദതി ।
സ ആശു ഭ്രശ്യതേ സ്വാർത്ഥാദസത്യഭിനിവേശതഃ ॥ 2 ॥

തൈജസേ നിദ്രയാപന്നേ പിണ്ഡസ്ഥോ നഷ്ടചേതനഃ ।
മായാം പ്രാപ്നോതി മൃത്യും വാ തദ്വന്നാനാർത്ഥദൃക് പുമാൻ ॥ 3 ॥

കിം ഭദ്രം കിമഭദ്രം വാ ദ്വൈതസ്യാവസ്തുനഃ കിയത് ।
വാചോദിതം തദനൃതം മനസാ ധ്യാതമേവ ച ॥ 4 ॥

ഛായാ പ്രത്യാഹ്വയാഭാസാ ഹ്യസന്തോഽപ്യർത്ഥകാരിണഃ ।
ഏവം ദേഹാദയോ ഭാവാ യച്ഛന്ത്യാമൃത്യുതോ ഭയം ॥ 5 ॥

ആത്മൈവ തദിദം വിശ്വം സൃജ്യതേ സൃജതി പ്രഭുഃ ।
ത്രായതേ ത്രാതി വിശ്വാത്മാ ഹ്രിയതേ ഹരതീശ്വരഃ ॥ 6 ॥

തസ്മാന്ന ഹ്യാത്മനോഽന്യസ്മാദന്യോ ഭാവോ നിരൂപിതഃ ।
നിരൂപിതേയം ത്രിവിധാ നിർമ്മൂലാ ഭാതിരാത്മനി ।
ഇദം ഗുണമയം വിദ്ധി ത്രിവിധം മായയാ കൃതം ॥ 7 ॥

ഏതദ്വിദ്വാൻ മദുദിതം ജ്ഞാനവിജ്ഞാനനൈപുണം ।
ന നിന്ദതി ന ച സ്തൌതി ലോകേ ചരതി സൂര്യവത് ॥ 8 ॥

പ്രത്യക്ഷേണാനുമാനേന നിഗമേനാത്മസംവിദാ ।
ആദ്യന്തവദസജ്ജ്ഞാത്വാ നിഃസങ്ഗോ വിചരേദിഹ ॥ 9 ॥

ഉദ്ധവ ഉവാച

നൈവാത്മനോ ന ദേഹസ്യ സംസൃതിർദ്രഷ്ടൃദൃശ്യയോഃ ।
അനാത്മസ്വദൃശോരീശ കസ്യ സ്യാദുപലഭ്യതേ ॥ 10 ॥

ആത്മാവ്യയോഽഗുണഃ ശുദ്ധഃ സ്വയംജ്യോതിരനാവൃതഃ ।
അഗ്നിവദ്ദാരുവദചിദ് ദേഹഃ കസ്യേഹ സംസൃതിഃ ॥ 11 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

യാവദ് ദേഹേന്ദ്രിയപ്രാണൈരാത്മനഃ സന്നികർഷണം ।
സംസാരഃ ഫലവാംസ്താവദപാർത്ഥോഽപ്യവിവേകിനഃ ॥ 12 ॥

അർത്ഥേ ഹ്യവിദ്യമാനേഽപി സംസൃതിർന്ന നിവർത്തതേ ।
ധ്യായതോ വിഷയാനസ്യ സ്വപ്നേഽനർത്ഥാഗമോ യഥാ ॥ 13 ॥

യഥാ ഹ്യപ്രതിബുദ്ധസ്യ പ്രസ്വാപോ ബഹ്വനർത്ഥഭൃത് ।
സ ഏവ പ്രതിബുദ്ധസ്യ ന വൈ മോഹായ കൽപതേ ॥ 14 ॥

ശോകഹർഷഭയക്രോധലോഭമോഹസ്പൃഹാദയഃ ।
അഹങ്കാരസ്യ ദൃശ്യന്തേ ജൻമമൃത്യുശ്ച നാത്മനഃ ॥ 15 ॥

     ദേഹേന്ദ്രിയപ്രാണമനോഽഭിമാനോ
          ജീവോഽന്തരാത്മാ ഗുണകർമ്മമൂർത്തിഃ ।
     സൂത്രം മഹാനിത്യുരുധേവ ഗീതഃ
          സംസാര ആധാവതി കാലതന്ത്രഃ ॥ 16 ॥

     അമൂലമേതദ്ബഹുരൂപരൂപിതം
          മനോവചഃപ്രാണശരീരകർമ്മ ।
     ജ്ഞാനാസിനോപാസനയാ ശിതേന-
          ച്ഛിത്ത്വാ മുനിർഗ്ഗാം വിചരത്യതൃഷ്ണഃ ॥ 17 ॥

     ജ്ഞാനം വിവേകോ നിഗമസ്തപശ്ച
          പ്രത്യക്ഷമൈതിഹ്യമഥാനുമാനം ।
     ആദ്യന്തയോരസ്യ യദേവ കേവലം
          കാലശ്ച ഹേതുശ്ച തദേവ മധ്യേ ॥ 18 ॥

     യഥാ ഹിരണ്യം സ്വകൃതം പുരസ്താത്-
          പശ്ചാച്ച സർവ്വസ്യ ഹിരൺമയസ്യ ।
     തദേവ മധ്യേ വ്യവഹാര്യമാണം
          നാനാപദേശൈരഹമസ്യ തദ്വത് ॥ 19 ॥

     വിജ്ഞാനമേതത്ത്രിയവസ്ഥമംഗ
          ഗുണത്രയം കാരണകാര്യകർത്തൃ ।
     സമന്വയേന വ്യതിരേകതശ്ച
          യേനൈവ തുര്യേണ തദേവ സത്യം ॥ 20 ॥

     ന യത്പുരസ്താദുത യന്ന പശ്ചാൻ-
          മധ്യേ ച തന്ന വ്യപദേശമാത്രം ।
     ഭൂതം പ്രസിദ്ധം ച പരേണ യദ് യത്-
          തദേവ തത് സ്യാദിതി മേ മനീഷാ ॥ 21 ॥

     അവിദ്യമാനോഽപ്യവഭാസതേ യോ
          വൈകാരികോ രാജസസർഗ്ഗ ഏഷഃ ।
     ബ്രഹ്മ സ്വയംജ്യോതിരതോ വിഭാതി
          ബ്രഹ്മേന്ദ്രിയാർത്ഥാത്മവികാരചിത്രം ॥ 22 ॥

     ഏവം സ്ഫുടം ബ്രഹ്മവിവേകഹേതുഭിഃ
          പരാപവാദേന വിശാരദേന ।
     ഛിത്ത്വാത്മസന്ദേഹമുപാരമേത
          സ്വാനന്ദതുഷ്ടോഽഖിലകാമുകേഭ്യഃ ॥ 23 ॥

     നാത്മാ വപുഃ പാർത്ഥിവമിന്ദ്രിയാണി
          ദേവാ ഹ്യസുർവ്വായുജലം ഹുതാശഃ ।
     മനോഽന്നമാത്രം ധിഷണാ ച സത്വ-
          മഹങ്കൃതിഃ ഖം ക്ഷിതിരർത്ഥസാമ്യം ॥ 24 ॥

     സമാഹിതൈഃ കഃ കരണൈർഗുണാത്മഭിർ-
          ഗുണോ ഭവേൻമത്സുവിവിക്തധാമ്നഃ ।
     വിക്ഷിപ്യമാണൈരുത കിം നു ദൂഷണം
          ഘനൈരുപേതൈർവ്വിഗതൈ രവേഃ കിം ॥ 25 ॥

     യഥാ നഭോ വായ്വനലാംബുഭൂഗുണൈർ-
          ഗതാഗതൈർവർത്തുഗുണൈർന്ന സജ്ജതേ ।
     തഥാക്ഷരം സത്ത്വരജസ്തമോമലൈ-
          രഹമ്മതേഃ സംസൃതിഹേതുഭിഃ പരം ॥ 26 ॥

     തഥാപി സംഗഃ പരിവർജ്ജനീയോ
          ഗുണേഷു മായാരചിതേഷു താവത് ।
     മദ്ഭക്തിയോഗേന ദൃഢേന യാവദ്-
          രജോ നിരസ്യേത മനഃ കഷായഃ ॥ 27 ॥

     യഥാഽമയോഽസാധുചികിത്സിതോ നൃണാം
          പുനഃ പുനഃ സന്തുദതി പ്രരോഹൻ ।
     ഏവം മനോപക്വകഷായകർമ്മ
          കുയോഗിനം വിധ്യതി സർവ്വസംഗം ॥ 28 ॥

     കുയോഗിനോ യേ വിഹിതാന്തരായൈർ-
          മനുഷ്യഭൂതൈസ്ത്രിദശോപസൃഷ്ടൈഃ ।
     തേ പ്രാക്തനാഭ്യാസബലേന ഭൂയോ
          യുഞ്ജന്തി യോഗം ന തു കർമ്മതന്ത്രം ॥ 29 ॥

     കരോതി കർമ്മ ക്രിയതേ ച ജന്തുഃ
          കേനാപ്യസൌ ചോദിത ആനിപതാത് ।
     ന തത്ര വിദ്വാൻ പ്രകൃതൌ സ്ഥിതോഽപി
          നിവൃത്തതൃഷ്ണഃ സ്വസുഖാനുഭൂത്യാ ॥ 30 ॥

     തിഷ്ഠന്തമാസീനമുത വ്രജന്തം
          ശയാനമുക്ഷന്തമദന്തമന്നം ।
     സ്വഭാവമന്യത്കിമപീഹമാന-
          മാത്മാനമാത്മസ്ഥമതിർന്ന വേദ ॥ 31 ॥

     യദി സ്മ പശ്യത്യസദിന്ദ്രിയാർത്ഥം
          നാനാനുമാനേന വിരുദ്ധമന്യത് ।
     ന മന്യതേ വസ്തുതയാ മനീഷീ
          സ്വാപ്നം യഥോത്ഥായ തിരോദധാനം ॥ 32 ॥

     പൂർവ്വം ഗൃഹീതം ഗുണകർമ്മചിത്ര-
          മജ്ഞാനമാത്മന്യവിവിക്തമംഗ ।
     നിവർത്തതേ തത്പുനരീക്ഷയൈവ
          ന ഗൃഹ്യതേ നാപി വിസൃജ്യ ആത്മാ ॥ 33 ॥

     യഥാ ഹി ഭാനോരുദയോ നൃചക്ഷുഷാം
          തമോ നിഹന്യാന്ന തു സദ് വിധത്തേ ।
     ഏവം സമീക്ഷാ നിപുണാ സതീ മേ
          ഹന്യാത്തമിസ്രം പുരുഷസ്യ ബുദ്ധേഃ ॥ 34 ॥

     ഏഷ സ്വയംജ്യോതിരജോഽപ്രമേയോ
          മഹാനുഭൂതിഃ സകലാനുഭൂതിഃ ।
     ഏകോഽദ്വിതീയോ വചസാം വിരാമേ
          യേനേഷിതാ വാഗസവശ്ചരന്തി ॥ 35 ॥

ഏതാവാനാത്മസമ്മോഹോ യദ്വികൽപസ്തു കേവലേ ।
ആത്മന്നൃതേ സ്വമാത്മാനമവലംബോ ന യസ്യ ഹി ॥ 36 ॥

യന്നാമാകൃതിഭിർഗ്രാഹ്യം പഞ്ചവർണ്ണമബാധിതം ।
വ്യർത്ഥേനാപ്യർത്ഥവാദോഽയം ദ്വയം പണ്ഡിതമാനിനാം ॥ 37 ॥

യോഗിനോഽപക്വയോഗസ്യ യുഞ്ജതഃ കായ ഉത്ഥിതൈഃ ।
ഉപസർഗൈർവ്വിഹന്യേത തത്രായം വിഹിതോ വിധിഃ ॥ 38 ॥

യോഗധാരണയാ കാംശ്ചിദാസനൈർദ്ധാരണാന്വിതൈഃ ।
തപോമന്ത്രൌഷധൈഃ കാംശ്ചിദുപസർഗ്ഗാൻ വിനിർദ്ദഹേത് ॥ 39 ॥

കാംശ്ചിൻമമാനുധ്യാനേന നാമസങ്കീർത്തനാദിഭിഃ ।
യോഗേശ്വരാനുവൃത്ത്യാ വാ ഹന്യാദശുഭദാൻ ശനൈഃ ॥ 40 ॥

കേചിദ്ദേഹമിമം ധീരാഃ സുകൽപം വയസി സ്ഥിരം ।
വിധായ വിവിധോപായൈരഥ യുഞ്ജന്തി സിദ്ധയേ ॥ 41 ॥

ന ഹി തത്കുശലാദൃത്യം തദായാസോ ഹ്യപാർത്ഥകഃ ।
അന്തവത്ത്വാച്ഛരീരസ്യ ഫലസ്യേവ വനസ്പതേഃ ॥ 42 ॥

യോഗം നിഷേവതോ നിത്യം കായശ്ചേത്കൽപതാമിയാത് ।
തച്ഛ്രദ്ദധ്യാന്ന മതിമാൻ യോഗമുത്സൃജ്യ മത്പരഃ ॥ 43 ॥

യോഗചര്യാമിമാം യോഗീ വിചരൻ മദപാശ്രയഃ ।
നാന്തരായൈർവ്വിഹന്യേത നിഃസ്പൃഹഃ സ്വസുഖാനുഭൂഃ ॥ 44 ॥