ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / പഞ്ചമഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 5) / അദ്ധ്യായം 20

← സ്കന്ധം 5 : അദ്ധ്യായം 19

സ്കന്ധം 5 : അദ്ധ്യായം 21 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / പഞ്ചമഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 5) / അദ്ധ്യായം 20

ശ്രീശുക ഉവാച

അതഃ പരം പ്ലക്ഷാദീനാം പ്രമാണലക്ഷണസംസ്ഥാനതോ വർഷവിഭാഗ ഉപവർണ്ണ്യതേ ॥ 1 ॥

ജംബൂദ്വീപോഽയം യാവത്പ്രമാണവിസ്താരസ്താവതാ ക്ഷാരോദധിനാ പരിവേഷ്ടിതോ യഥാ മേരുർജ്ജംബ്വാഖ്യേന ലവണോദധിരപി തതോ ദ്വിഗുണവിശാലേന പ്ലക്ഷാഖ്യേന പരിക്ഷിപ്തോ യഥാ പരിഖാ ബാഹ്യോപവനേന പ്ലക്ഷോ ജംബൂപ്രമാണോ ദ്വീപാഖ്യാകരോ ഹിരൺമയ ഉത്ഥിതോ യത്രാഗ്നിരുപാസ്തേ സപ്തജിഹ്വസ്തസ്യാധിപതിഃ പ്രിയവ്രതാത്മജ ഇധ്മജിഹ്വഃ സ്വം ദ്വീപം സപ്തവർഷാണി വിഭജ്യ സപ്തവർഷനാമഭ്യ ആത്മജേഭ്യ ആകലയ്യ സ്വയമാത്മയോഗേനോപരരാമ ॥ 2 ॥

ശിവം യവസം സുഭദ്രം ശാന്തം ക്ഷേമമമൃതമഭയമിതി വർഷാണി തേഷു ഗിരയോ നദ്യശ്ച സപ്തൈവാഭിജ്ഞാതാഃ ॥ 3 ॥

മണികൂടോ വജ്രകൂട ഇന്ദ്രസേനോ ജ്യോതിഷ്മാൻ സുപർണ്ണോ ഹിരണ്യഷ്ഠീവോ മേഘമാല ഇതി സേതുശൈലാഃ । അരുണാ നൃമ്‌ണാ ങ്ഗീരസീ സാവിത്രീ സുപ്രഭാതാ ഋതംഭരാ സത്യംഭരാ ഇതി മഹാനദ്യഃ യാസാം ജലോപസ്പർശനവിധൂതരജസ്തമസോ ഹംസപതങ്ഗോർധ്വായനസത്യാങ്ഗസംജ്ഞാശ്ചത്വാരോ വർണ്ണാഃ സഹസ്രായുഷോ വിബുധോപമസന്ദർശനപ്രജനനാഃ സ്വർഗ്ഗദ്വാരം ത്രയ്യാ വിദ്യയാ ഭഗവന്തം ത്രയീമയം സൂര്യമാത്മാനം യജന്തേ ॥ 4 ॥

പ്രത്നസ്യ വിഷ്ണോ രൂപം യത് സത്യസ്യർത്തസ്യ ബ്രഹ്മണഃ ।
അമൃതസ്യ ച മൃത്യോശ്ച സൂര്യമാത്മാനമീമഹീതി ॥ 5 ॥

പ്ലക്ഷാദിഷു പഞ്ചസു പുരുഷാണാമായുരിന്ദ്രിയമോജഃ സഹോ ബലം ബുദ്ധിർവ്വിക്രമ ഇതി ച സർവ്വേഷാമൌത്പത്തികീ സിദ്ധിരവിശേഷേണ വർത്തതേ ॥ 6 ॥

പ്ലക്ഷഃ സ്വസമാനേനേക്ഷുരസോദേനാവൃതോ യഥാ തഥാ ദ്വീപോഽപി ശാൽമലോ ദ്വിഗുണവിശാലഃ സമാനേന സുരോദേനാവൃതഃ പരിവൃങ്‌ക്തേ ॥ 7 ॥

യത്ര ഹ വൈ ശാൽമലീ പ്ലക്ഷായാമാ യസ്യാം വാവ കില നിലയമാഹുർഭഗവതശ്ഛന്ദഃ സ്തുതഃ പതത്ത്രിരാജസ്യ സാ ദ്വീപഹൂതയേ ഉപലക്ഷ്യതേ ॥ 8 ॥

തദ്ദ്വീപാധിപതിഃ പ്രിയവ്രതാത്മജോ യജ്ഞബാഹുഃ സ്വസുതേഭ്യഃ സപ്തഭ്യസ്തന്നാമാനി സപ്തവർഷാണി വ്യഭജത്സുരോചനം സൌമനസ്യം രമണകം ദേവവർഷം പാരിഭദ്രമാപ്യായനമവിജ്ഞാതമിതി ॥ 9 ॥

തേഷു വർഷാദ്രയോ നദ്യശ്ച സപ്തൈവാഭിജ്ഞാതാഃ സ്വരസഃ ശതംഗോങ്ഗോ വാമദേവഃ കുന്ദോ മുകുന്ദഃ പുഷ്പവർഷഃ സഹസ്രശ്രുതിരിതി അനുമതിഃ സിനീവാലീ സരസ്വതീ കുഹൂ രജനീ നന്ദാ രാകേതി ॥ 10 ॥

തദ്വർഷപുരുഷാഃ ശ്രുതധരവീര്യധരവസുന്ധരേഷന്ധരസംജ്ഞാ ഭഗവന്തം വേദമയം സോമമാത്മാനം വേദേന യജന്തേ ॥ 11 ॥

സ്വഗോഭിഃ പിതൃദേവേഭ്യോ വിഭജൻ കൃഷ്ണശുക്ലയോഃ ।
പ്രജാനാം സർവ്വാസാം രാജാന്ധഃ സോമോ ന ആസ്ത്വിതി ॥ 12 ॥

ഏവം സുരോദാദ്ബഹിസ്തദ്ദ്വിഗുണഃ സമാനേനാവൃതോ ഘൃതോദേന യഥാ പൂർവ്വഃ കുശദ്വീപോ യസ്മിൻ കുശസ്തംബോ ദേവകൃതസ്തദ്ദ്വീപാഖ്യാകരോ ജ്വലന ഇവാപരഃ സ്വശഷ്പരോചിഷാ ദിശോ വിരാജയതി ॥ 13 ॥

തദ്ദ്വീപപതിഃ പ്രൈയവ്രതോ രാജൻ ഹിരണ്യരേതാ നാമ സ്വം ദ്വീപം സപ്തഭ്യഃ സ്വപുത്രേഭ്യോ യഥാഭാഗം വിഭജ്യ സ്വയം തപ ആതിഷ്ഠത വസുവസുദാനദൃഢരുചിനാഭിഗുപ്തസ്തുത്യവ്രതവിവിക്തവാമദേവനാമഭ്യഃ ॥ 14 ॥

തേഷാം വർഷേഷു സീമാഗിരയോ നദ്യശ്ചാഭിജ്ഞാതാഃ സപ്ത സപ്തൈവ ചക്രശ്ചതുഃശൃംഗഃ കപിലശ്ചിത്രകൂടോ ദേവാനീക ഊർധ്വരോമാ ദ്രവിണ ഇതി । രസകുല്യാ മധുകുല്യാ മിത്രവിന്ദാ ശ്രുതവിന്ദാ ദേവഗർഭാ ഘൃതച്യുതാ മന്ത്രമാലേതി ॥ 15 ॥

യാസാം പയോഭിഃ കുശദ്വീപൌകസഃ കുശലകോവിദാഭിയുക്തകുലകസംജ്ഞാ ഭഗവന്തം ജാതവേദസരൂപിണം കർമ്മകൌശലേന യജന്തേ ॥ 16 ॥

പരസ്യ ബ്രഹ്മണഃ സാക്ഷാജ്ജാതവേദോഽസി ഹവ്യവാട് ।
ദേവാനാം പുരുഷാംഗാനാം യജ്ഞേന പുരുഷം യജേതി ॥ 17 ॥

തഥാ ഘൃതോദാദ്ബഹിഃ ക്രൌഞ്ചദ്വീപോ ദ്വിഗുണഃ സ്വമാനേന ക്ഷീരോദേന പരിത ഉപകൢപ്തോ വൃതോ യഥാ കുശദ്വീപോ ഘൃതോദേന യസ്മിൻ ക്രൌഞ്ചോ നാമ പർവ്വതരാജോ ദ്വീപനാമനിർവ്വർത്തക ആസ്തേ ॥ 18 ॥

യോഽസൌ ഗുഹപ്രഹരണോൻമഥിതനിതംബകുഞ്ജോഽപി ക്ഷീരോദേനാസിച്യമാനോ ഭഗവതാ വരുണേനാഭിഗുപ്തോ വിഭയോ ബഭൂവ ॥ 19 ॥

തസ്മിന്നപി പ്രൈയവ്രതോ ഘൃതപൃഷ്ഠോ നാമാധിപതിഃ സ്വേ ദ്വീപേ വർഷാണി സപ്ത വിഭജ്യ തേഷു പുത്രനാമസു സപ്ത രിക്ഥാദാൻ വർഷപാൻ നിവേശ്യ സ്വയം ഭഗവാൻ ഭഗവതഃ പരമകല്യാണയശസ ആത്മഭൂതസ്യ ഹരേശ്ചരണാരവിന്ദമുപജഗാമ ॥ 20 ॥

ആമോ മധുരുഹോ മേഘപൃഷ്ഠഃ സുധാമാ ഭ്രാജിഷ്ഠോ ലോഹിതാർണ്ണോ വനസ്പതിരിതി ഘൃതപൃഷ്ഠസുതാസ്തേഷാം വർഷഗിരയഃ സപ്ത സപ്തൈവ നദ്യശ്ചാഭിഖ്യാതാഃ ശുക്ലോ വർദ്ധമാനോ ഭോജന ഉപബർഹിണോ നന്ദോ നന്ദനഃ സർവ്വതോഭദ്ര ഇതി അഭയാ അമൃതൌഘാ ആര്യകാ തീർത്ഥവതീ രൂപവതീ പവിത്രവതീ ശുക്ലേതി ॥ 21 ॥

യാസാമംഭഃ പവിത്രമമലമുപയുഞ്ജാനാഃ പുരുഷഋഷഭദ്രവിണദേവകസംജ്ഞാ വർഷപുരുഷാ ആപോമയം ദേവമപാം പൂർണ്ണേനാഞ്ജലിനാ യജന്തേ ॥ 22 ॥

ആപഃ പുരുഷവീര്യാഃ സ്ഥ പുനന്തീർഭൂർഭുവഃ സുവഃ ।
താ നഃ പുനീതാമീവഘ്നീഃ സ്പൃശതാമാത്മനാ ഭുവ ഇതി ॥ 23 ॥

ഏവം പുരസ്താത്ക്ഷീരോദാത്പരിത ഉപവേശിതഃ ശാകദ്വീപോ ദ്വാത്രിംശല്ലക്ഷയോജനായാമഃ സമാനേന ച ദധിമണ്ഡോദേന പരീതോ യസ്മിൻ ശാകോ നാമ മഹീരുഹഃ സ്വക്ഷേത്രവ്യപദേശകോ യസ്യ ഹ മഹാസുരഭിഗന്ധസ്തം ദ്വീപമനുവാസയതി ॥ 24 ॥

തസ്യാപി പ്രൈയവ്രത ഏവാധിപതിർന്നാമ്‌നാ മേധാതിഥിഃ സോഽപി വിഭജ്യ സപ്ത വർഷാണി പുത്രനാമാനി തേഷു സ്വാത്മജാൻ പുരോജവമനോജവപവമാനധൂമ്രാനീകചിത്രരേഫബഹുരൂപവിശ്വധാരസംജ്ഞാൻ നിധാപ്യാധിപതീൻ സ്വയം ഭഗവത്യനന്ത ആവേശിതമതിസ്തപോവനം പ്രവിവേശ ॥ 25 ॥

ഏതേഷാം വർഷമര്യാദാഗിരയോ നദ്യശ്ച സപ്ത സപ്തൈവ ഈശാന ഉരുശൃംഗോ ബലഭദ്രഃ ശതകേസരഃ സഹസ്രസ്രോതോ ദേവപാലോ മഹാനസ ഇതി അനഘാഽഽയുർദ്ദാ ഉഭയസ്പൃഷ്ടിരപരാജിതാ പഞ്ചപദീ സഹസ്രസ്രുതിർന്നിജധൃതിരിതി ॥ 26 ॥

തദ്വർഷപുരുഷാ ഋതവ്രതസത്യവ്രതദാനവ്രതാനുവ്രതനാമാനോ ഭഗവന്തം വായ്വാത്മകം പ്രാണായാമവിധൂതരജസ്തമസഃ പരമസമാധിനാ യജന്തേ ॥ 27 ॥

അന്തഃ പ്രവിശ്യ ഭൂതാനി യോ ബിഭർത്ത്യാത്മകേതുഭിഃ ।
അന്തര്യാമീശ്വരഃ സാക്ഷാത്പാതു നോ യദ്വശേ സ്ഫുടം ॥ 28 ॥

ഏവമേവ ദധിമണ്ഡോദാത്പരതഃ പുഷ്കരദ്വീപസ്തതോ ദ്വിഗുണായാമഃ സമന്തത ഉപകൽപിതഃ സമാനേന സ്വാദൂദകേന സമുദ്രേണ ബഹിരാവൃതോ യസ്മിൻ ബൃഹത്പുഷ്കരം ജ്വലനശിഖാമലകനകപത്രായുതായുതം ഭഗവതഃ കമലാസനസ്യാധ്യാസനം പരികൽപിതം ॥ 29 ॥

തദ്ദ്വീപമധ്യേ മാനസോത്തരനാമൈക ഏവാർവ്വാചീനപരാചീനവർഷയോർമ്മര്യാദാചലോഽയുതയോജനോച്ഛ്രായായാമോ യത്ര തു ചതസൃഷു ദിക്ഷു ചത്വാരി പുരാണി ലോകപാലാനാമിന്ദ്രാദീനാം യദുപരിഷ്ടാത്സൂര്യരഥസ്യ മേരും പരിഭ്രമതഃ സംവത്സരാത്മകം ചക്രം ദേവാനാമഹോരാത്രാഭ്യാം പരിഭ്രമതി ॥ 30 ॥

തദ്ദ്വീപസ്യാപ്യധിപതിഃ പ്രൈയവ്രതോ വീതിഹോത്രോ നാമൈതസ്യാത്മജൌ രമണകധാതകിനാമാനൌ വർഷപതീ നിയുജ്യ സ സ്വയം പൂർവ്വജവദ്ഭഗവത്കർമ്മശീല ഏവാസ്തേ ॥ 31 ॥

തദ്വർഷപുരുഷാ ഭഗവന്തം ബ്രഹ്മരൂപിണം സകർമ്മകേണ കർമ്മണാരാധയന്തീദം ചോദാഹരന്തി ॥ 32 ॥

യത്തത്കർമ്മമയം ലിംഗം ബ്രഹ്മലിംഗം ജനോഽർച്ചയേത് ।
ഏകാന്തമദ്വയം ശാന്തം തസ്മൈ ഭഗവതേ നമ ഇതി ॥ 33 ॥

ഋഷിരുവാച

തതഃ പരസ്താല്ലോകാലോകനാമാചലോ ലോകാലോകയോരന്തരാളേ പരിത ഉപക്ഷിപ്തഃ ॥ 34 ॥

യാവൻമാനസോത്തരമേർവ്വോരന്തരം താവതീ ഭൂമിഃ കാഞ്ചന്യന്യാദർശതലോപമാ യസ്യാം പ്രഹിതഃ പദാർത്ഥോ ന കഥഞ്ചിത്പുനഃ പ്രത്യുപലഭ്യതേ തസ്മാത് സർവ്വസത്ത്വപരിഹൃതാഽഽസീത് ॥ 35 ॥

ലോകാലോക ഇതി സമാഖ്യാ യദനേനാചലേന ലോകാലോകസ്യാന്തർവ്വർത്തിനാവസ്ഥാപ്യതേ ॥ 36 ॥

സ ലോകത്രയാന്തേ പരിത ഈശ്വരേണ വിഹിതോ യസ്മാത്സൂര്യാദീനാം ധ്രുവാപവർഗ്ഗാണാം ജ്യോതിർഗ്ഗണാനാം ഗഭസ്തയോഽർവ്വാചീനാംസ്ത്രീൻ ലോകാനാവിതന്വാനാ ന കദാചിത്പരാചീനാ ഭവിതുമുത്സഹന്തേ താവദുന്നഹനായാമഃ ॥ 37 ॥

ഏതാവാൻ ലോകവിന്യാസോ മാനലക്ഷണസംസ്ഥാഭിർവ്വിചിന്തിതഃ കവിഭിഃ സ തു പഞ്ചാശത്കോടിഗണിതസ്യ ഭൂഗോളസ്യ തുരീയഭാഗോഽയം ലോകാലോകാചലഃ ॥ 38 ॥

തദുപരിഷ്ടാച്ചതസൃഷ്വാശാസ്വാത്മയോനിനാഖിലജഗദ്ഗുരുണാധിനിവേശിതാ യേ ദ്വിരദപതയ ഋഷഭഃ പുഷ്കരചൂഡോ വാമനോഽപരാജിത ഇതി സകലലോകസ്ഥിതിഹേതവഃ ॥ 39 ॥

തേഷാം സ്വവിഭൂതീനാം ലോകപാലാനാം ച വിവിധവീര്യോപബൃംഹണായ ഭഗവാൻ പരമമഹാപുരുഷോ മഹാവിഭൂതിപതിരന്തര്യാമ്യാത്മനോ വിശുദ്ധസത്ത്വം ധർമ്മജ്ഞാനവൈരാഗ്യൈശ്വര്യാദ്യഷ്ടമഹാസിദ്ധ്യുപലക്ഷണം വിഷ്വക്സേനാദിഭിഃ സ്വപാർഷദപ്രവരൈഃ പരിവാരിതോ നിജവരായുധോപശോഭിതൈർന്നിജഭുജദണ്ഡൈഃ സന്ധാരയമാണസ്തസ്മിൻ ഗിരിവരേ സമന്താത് സകലലോകസ്വസ്തയ ആസ്തേ ॥ 40 ॥

ആകൽപമേവം വേഷം ഗത ഏഷ ഭഗവാനാത്മയോഗമായയാ വിരചിതവിവിധലോകയാത്രാഗോപീയായേത്യർത്ഥഃ ॥ 41 ॥

യോഽന്തർവ്വിസ്താര ഏതേന ഹ്യലോകപരിമാണം ച വ്യാഖ്യാതം യദ്ബഹിർലോകാലോകാചലാത് തതഃ പരസ്താദ്യോഗേശ്വരഗതിം വിശുദ്ധാമുദാഹരന്തി ॥ 42 ॥

അണ്ഡമധ്യഗതഃ സൂര്യോ ദ്യാവാഭൂമ്യോർ യദന്തരം ।
സൂര്യാണ്ഡഗോളയോർമ്മധ്യേ കോട്യഃ സ്യുഃ പഞ്ചവിംശതിഃ ॥ 43 ॥

മൃതേഽണ്ഡ ഏഷ ഏതസ്മിൻ യദഭൂത്തതോ മാർത്തണ്ഡ ഇതി വ്യപദേശഃ -

ഹിരണ്യഗർഭ ഇതി യദ്ധിരണ്യാണ്ഡസമുദ്ഭവഃ ॥ 44 ॥

സൂര്യേണ ഹി വിഭജ്യന്തേ ദിശഃ ഖം ദ്യൌർമഹീ ഭിദാ ।
സ്വർഗ്ഗാപവർഗ്ഗൗ നരകാ രസൌകാംസി ച സർവ്വശഃ ॥ 45 ॥

ദേവതിര്യങ് മനുഷ്യാണാം സരീസൃപസവീരുധാം ।
സർവ്വജീവനികായാനാം സൂര്യ ആത്മാ ദൃഗീശ്വരഃ ॥ 46 ॥