ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഷഷ്ഠഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 6) / അദ്ധ്യായം 16

← സ്കന്ധം 6 : അദ്ധ്യായം 15

സ്കന്ധം 6 : അദ്ധ്യായം 17 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഷഷ്ഠഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 6) / അദ്ധ്യായം 16

ശ്രീശുക ഉവാച

അഥ ദേവഋഷീ രാജൻ സമ്പരേതം നൃപാത്മജം ।
ദർശയിത്വേതി ഹോവാച ജ്ഞാതീനാമനുശോചതാം ॥ 1 ॥

നാരദ ഉവാച

ജീവാത്മൻ പശ്യ ഭദ്രം തേ മാതരം പിതരം ച തേ ।
സുഹൃദോ ബാന്ധവാസ്തപ്താഃ ശുചാ ത്വത്കൃതയാ ഭൃശം ॥ 2 ॥

കളേബരം സ്വമാവിശ്യ ശേഷമായുഃ സുഹൃദ് വൃതഃ ।
ഭുങ്ക്ഷ്വ ഭോഗാൻ പിതൃപ്രത്താനധിതിഷ്ഠ നൃപാസനം ॥ 3 ॥

ജീവ ഉവാച

കസ്മിൻ ജൻമന്യമീ മഹ്യം പിതരോ മാതരോഽഭവൻ ।
കർമ്മഭിർഭ്രാമ്യമാണസ്യ ദേവതിര്യങ്നൃയോനിഷു ॥ 4 ॥

ബന്ധുജ്ഞാത്യരിമധ്യസ്ഥമിത്രോദാസീനവിദ്വിഷഃ ।
സർവ്വ ഏവ ഹി സർവ്വേഷാം ഭവന്തി ക്രമശോ മിഥഃ ॥ 5 ॥

യഥാ വസ്തൂനി പണ്യാനി ഹേമാദീനി തതസ്തതഃ ।
പര്യടന്തി നരേഷ്വേവം ജീവോ യോനിഷു കർത്തൃഷു ॥ 6 ॥

നിത്യസ്യാർത്ഥസ്യ സംബന്ധോ ഹ്യനിത്യോ ദൃശ്യതേ നൃഷു ।
യാവദ്യസ്യ ഹി സംബന്ധോ മമത്വം താവദേവ ഹി ॥ 7 ॥

ഏവം യോനിഗതോ ജീവഃ സ നിത്യോ നിരഹങ്കൃതഃ ।
യാവദ്യത്രോപലഭ്യേത താവത് സ്വത്വം ഹി തസ്യ തത് ॥ 8 ॥

ഏഷ നിത്യോഽവ്യയഃ സൂക്ഷ്മ ഏഷ സർവ്വാശ്രയഃ സ്വദൃക് ।
ആത്മമായാഗുണൈർവിശ്വമാത്മാനം സൃജതി പ്രഭുഃ ॥ 9 ॥

ന ഹ്യസ്യാതിപ്രിയഃ കശ്ചിൻ നാപ്രിയഃ സ്വഃ പരോപി വാ ।
ഏകഃ സർവ്വധിയാം ദ്രഷ്ടാ കർതൄണാം ഗുണദോഷയോഃ ॥ 10 ॥

നാദത്ത ആത്മാ ഹി ഗുണം ന ദോഷം ന ക്രിയാഫലം ।
ഉദാസീനവദാസീനഃ പരാവരദൃഗീശ്വരഃ ॥ 11 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

ഇത്യുദീര്യ ഗതോ ജീവോ ജ്ഞാതയസ്തസ്യ തേ തദാ ।
വിസ്മിതാ മുമുചുഃ ശോകം ഛിത്ത്വാത്മസ്നേഹശൃംഖലാം ॥ 12 ॥

നിർഹൃത്യ ജ്ഞാതയോ ജ്ഞാതേർദേഹം കൃത്വോചിതാഃ ക്രിയാഃ ।
തത്യജുർദുസ്ത്യജം സ്നേഹം ശോകമോഹഭയാർത്തിദം ॥ 13 ॥

ബാലഘ്ന്യോ വ്രീഡിതാസ്തത്ര ബാലഹത്യാഹതപ്രഭാഃ ।
ബാലഹത്യാവ്രതം ചേരുർബ്രാഹ്മണൈര്യന്നിരൂപിതം ।
യമുനായാം മഹാരാജ സ്മരന്ത്യോ ദ്വിജഭാഷിതം ॥ 14 ॥

സ ഇത്ഥം പ്രതിബുദ്ധാത്മാ ചിത്രകേതുർദ്വിജോക്തിഭിഃ ।
ഗൃഹാന്ധകൂപാന്നിഷ്ക്രാന്തഃ സരഃപങ്കാദിവ ദ്വിപഃ ॥ 15 ॥

കാളിന്ദ്യാം വിധിവത്സ്നാത്വാ കൃതപുണ്യജലക്രിയഃ ।
മൌനേന സംയതപ്രാണോ ബ്രഹ്മപുത്രാവവന്ദത ॥ 16 ॥

അഥ തസ്മൈ പ്രപന്നായ ഭക്തായ പ്രയതാത്മനേ ।
ഭഗവാന്നാരദഃ പ്രീതോ വിദ്യാമേതാമുവാച ഹ ॥ 17 ॥

ഓം നമസ്തുഭ്യം ഭഗവതേ വാസുദേവായ ധീമഹി ।
പ്രദ്യുമ്നായാനിരുദ്ധായ നമഃ സങ്കർഷണായ ച ॥ 18 ॥

നമോ വിജ്ഞാനമാത്രായ പരമാനന്ദമൂർത്തയേ ।
ആത്മാരാമായ ശാന്തായ നിവൃത്തദ്വൈതദൃഷ്ടയേ ॥ 19 ॥

ആത്മാനന്ദാനുഭൂത്യൈവ ന്യസ്തശക്ത്യൂർമ്മയേ നമഃ ।
ഹൃഷീകേശായ മഹതേ നമസ്തേ വിശ്വമൂർത്തയേ ॥ 20 ॥

വചസ്യുപരതേഽപ്രാപ്യ യ ഏകോ മനസാ സഹ ।
അനാമരൂപശ്ചിൻമാത്രഃ സോഽവ്യാന്നഃ സദസത്പരഃ ॥ 21 ॥

യസ്മിന്നിദം യതശ്ചേദം തിഷ്ഠത്യപ്യേതി ജായതേ ।
മൃൺമയേഷ്വിവ മൃജ്ജാതിസ്തസ്മൈ തേ ബ്രഹ്മണേ നമഃ ॥ 22 ॥

യന്ന സ്പൃശന്തി ന വിദുർമ്മനോബുദ്ധീന്ദ്രിയാസവഃ ।
അന്തർബ്ബഹിശ്ച വിതതം വ്യോമവത്തന്നതോഽസ്മ്യഹം ॥ 23 ॥

     ദേഹേന്ദ്രിയപ്രാണമനോധിയോഽമീ
          യദംശവിദ്ധാഃ പ്രചരന്തി കർമ്മസു ।
     നൈവാന്യദാ ലോഹമിവാപ്രതപ്തം
          സ്ഥാനേഷു തദ് ദ്രഷ്ട്രപദേശമേതി ॥ 24 ॥

ഓം നമോ ഭഗവതേ മഹാപുരുഷായ മഹാനുഭാവായമഹാവിഭൂതിപതയേ സകലസാത്വതപരിവൃഢനികരകരകമലകുഡ്മളോപലാളിതചരണാരവിന്ദയുഗള പരമ പരമേഷ്ഠിൻ നമസ്തേ ॥ 25 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

ഭക്തായൈതാം പ്രപന്നായ വിദ്യാമാദിശ്യ നാരദഃ ।
യയാവംഗിരസാ സാകം ധാമ സ്വായംഭുവം പ്രഭോ ॥ 26 ॥

ചിത്രകേതുസ്തു വിദ്യാം താം യഥാ നാരദഭാഷിതാം ।
ധാരയാമാസ സപ്താഹമബ്ഭക്ഷഃ സുസമാഹിതഃ ॥ 27 ॥

തതഃ സ സപ്തരാത്രാന്തേ വിദ്യയാ ധാര്യമാണയാ ।
വിദ്യാധരാധിപത്യം സ ലേഭേഽപ്രതിഹതം നൃപഃ ॥ 28 ॥

തതഃ കതിപയാഹോഭിർവ്വിദ്യയേദ്ധമനോഗതിഃ ।
ജഗാമ ദേവദേവസ്യ ശേഷസ്യ ചരണാന്തികം ॥ 29 ॥

     മൃണാളഗൌരം ശിതിവാസസം സ്ഫുരത്-
          കിരീടകേയൂരകടിത്രകങ്കണം ।
     പ്രസന്നവക്ത്രാരുണലോചനം വൃതം
          ദദർശ സിദ്ധേശ്വരമണ്ഡലൈഃ പ്രഭും ॥ 30 ॥

     തദ്ദർശനധ്വസ്തസമസ്തകിൽബിഷഃ
          സ്വച്ഛാമലാന്തഃകരണോഽഭ്യയാൻമുനിഃ ।
     പ്രവൃദ്ധഭക്ത്യാ പ്രണയാശ്രുലോചനഃ
          പ്രഹൃഷ്ടരോമാഽഽനമദാദിപുരുഷം ॥ 31 ॥

     സ ഉത്തമശ്ലോകപദാബ്ജവിഷ്ടരം
          പ്രേമാശ്രുലേശൈരുപമേഹയൻ മുഹുഃ ।
     പ്രേമോപരുദ്ധാഖിലവർണ്ണനിർഗ്ഗമോ
          നൈവാശകത്തം പ്രസമീഡിതും ചിരം ॥ 32 ॥

     തതഃ സമാധായ മനോ മനീഷയാ
          ബഭാഷ ഏതത്പ്രതിലബ്ധവാഗസൌ ।
     നിയമ്യ സർവ്വേന്ദ്രിയബാഹ്യവർത്തനം
          ജഗദ്ഗുരും സാത്വതശാസ്ത്രവിഗ്രഹം ॥ 33 ॥

ചിത്രകേതുരുവാച

     അജിത ജിതഃ സമമതിഭിഃ
          സാധുഭിർഭവാൻ ജിതാത്മഭിർഭവതാ ।
     വിജിതാസ്തേഽപി ച ഭജതാ-
          മകാമാത്മനാം യ ആത്മദോഽതികരുണഃ ॥ 34 ॥

     തവ വിഭവഃ ഖലു ഭഗവൻ
          ജഗദുദയസ്ഥിതിലയാദീനി ।
     വിശ്വസൃജസ്തേംഽശാംശാസ്തത്ര
          മൃഷാ സ്പർദ്ധന്തേ പൃഥഗഭിമത്യാ ॥ 35 ॥

     പരമാണുപരമമഹതോ-
          സ്ത്വമാദ്യന്താന്തരവർത്തീ ത്രയവിധുരഃ ।
     ആദാവന്തേഽപി ച സത്ത്വാനാം
          യദ്ധ്രുവം തദേവാന്തരാളേഽപി ॥ 36 ॥

     ക്ഷിത്യാദിഭിരേഷ കിലാവൃതഃ
          സപ്തഭിർദ്ദശഗുണോത്തരൈരണ്ഡകോശഃ ।
     യത്ര പതത്യണുകൽപഃ
          സഹാണ്ഡകോടികോടിഭിസ്തദനന്തഃ ॥ 37 ॥

     വിഷയതൃഷോ നരപശവോ
          യ ഉപാസതേ വിഭൂതീർന്ന പരം ത്വാം ।
     തേഷാമാശിഷ ഈശ
          തദനു വിനശ്യന്തി യഥാ രാജകുലം ॥ 38 ॥

     കാമധിയസ്ത്വയി രചിതാ
          ന പരമ രോഹന്തി യഥാ കരംഭബീജാനി ।
     ജ്ഞാനാത്മന്യഗുണമയേ
          ഗുണഗണതോഽസ്യ ദ്വന്ദ്വജാലാനി ॥ 39 ॥

     ജിതമജിത തദാ ഭവതാ
          യദാഹ ഭാഗവതം ധർമ്മമനവദ്യം ।
     നിഷ്കിഞ്ചനാ യേ മുനയ
          ആത്മാരാമാ യമുപാസതേഽപവർഗ്ഗായ ॥ 40 ॥

     വിഷമമതിർന്ന യത്ര നൃണാം
          ത്വമഹമിതി മമ തവേതി ച യദന്യത്ര ।
     വിഷമധിയാ രചിതോ യഃ
          സ ഹ്യവിശുദ്ധഃ ക്ഷയിഷ്ണുരധർമ്മബഹുലഃ ॥ 41 ॥

     കഃ ക്ഷേമോ നിജപരയോഃ
          കിയാനർത്ഥഃ സ്വപരദ്രുഹാ ധർമ്മേണ ।
     സ്വദ്രോഹാത്തവ കോപഃ
          പരസമ്പീഡയാ ച തഥാധർമ്മഃ ॥ 42 ॥

     ന വ്യഭിചരതി തവേക്ഷാ
          യയാ ഹ്യഭിഹിതോ ഭാഗവതോ ധർമ്മഃ ।
     സ്ഥിരചരസത്ത്വകദംബേ-
          ഷ്വപൃഥഗ്ദ്ധിയോ യമുപാസതേ ത്വാര്യാഃ ॥ 43 ॥

     ന ഹി ഭഗവന്നഘടിതമിദം
          ത്വദ്ദർശനാന്നൃണാമഖിലപാപക്ഷയഃ ।
     യന്നാമ സകൃച്ഛ്രവണാത്
          പുൽകസകോഽപി വിമുച്യതേ സംസാരാത് ॥ 44 ॥

     അഥ ഭഗവൻ വയമധുനാ
          ത്വദവലോകപരിമൃഷ്ടാശയമലാഃ ।
     സുരഋഷിണാ യദുദിതം
          താവകേന കഥമന്യഥാ ഭവതി ॥ 45 ॥

     വിദിതമനന്ത സമസ്തം
          തവ ജഗദാത്മനോ ജനൈരിഹാചരിതം ।
     വിജ്ഞാപ്യം പരമഗുരോഃ
          കിയദിവ സവിതുരിവ ഖദ്യോതൈഃ ॥ 46 ॥

     നമസ്തുഭ്യം ഭഗവതേ
          സകലജഗത്സ്ഥിതിലയോദയേശായ ।
     ദുരവസിതാത്മഗതയേ
          കുയോഗിനാം ഭിദാ പരമഹംസായ ॥ 47 ॥

     യം വൈ ശ്വസന്തമനു വിശ്വസൃജഃ ശ്വസന്തി
          യം ചേകിതാനമനു ചിത്തയ ഉച്ചകന്തി ।
     ഭൂമണ്ഡലം സർഷപായതി യസ്യ മൂർദ്ധ്നി
          തസ്മൈ നമോ ഭഗവതേഽസ്തു സഹസ്രമൂർദ്ധ്നേ ॥ 48 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

സംസ്തുതോ ഭഗവാനേവമനന്തസ്തമഭാഷത ।
വിദ്യാധരപതിം പ്രീതശ്ചിത്രകേതും കുരൂദ്വഹ ॥ 49 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

യന്നാരദാംഗിരോഭ്യാം തേ വ്യാഹൃതം മേഽനുശാസനം ।
സംസിദ്ധോഽസി തയാ രാജൻ വിദ്യയാ ദർശനാച്ച മേ ॥ 50 ॥

അഹം വൈ സർവ്വഭൂതാനി ഭൂതാത്മാ ഭൂതഭാവനഃ ।
ശബ്ദബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ മമോഭേ ശാശ്വതീ തനൂ ॥ 51 ॥

ലോകേ വിതതമാത്മാനം ലോകം ചാത്മനി സന്തതം ।
ഉഭയം ച മയാ വ്യാപ്തം മയി ചൈവോഭയം കൃതം ॥ 52 ॥

യഥാ സുഷുപ്തഃ പുരുഷോ വിശ്വം പശ്യതി ചാത്മനി ।
ആത്മാനമേകദേശസ്ഥം മന്യതേ സ്വപ്ന ഉത്ഥിതഃ ॥ 53 ॥

ഏവം ജാഗരണാദീനി ജീവസ്ഥാനാനി ചാത്മനഃ ।
മായാമാത്രാണി വിജ്ഞായ തദ്‌ദ്രഷ്ടാരം പരം സ്മരേത് ॥ 54 ॥

യേന പ്രസുപ്തഃ പുരുഷഃ സ്വാപം വേദാത്മനസ്തദാ ।
സുഖം ച നിർഗ്ഗുണം ബ്രഹ്മ തമാത്മാനമവേഹി മാം ॥ 55 ॥

ഉഭയം സ്മരതഃ പുംസഃ പ്രസ്വാപപ്രതിബോധയോഃ ।
അന്വേതി വ്യതിരിച്യേത തജ്ജ്ഞാനം ബ്രഹ്മ തത്പരം ॥ 56 ॥

യദേതദ് വിസ്മൃതം പുംസോ മദ്ഭാവം ഭിന്നമാത്മനഃ ।
തതഃ സംസാര ഏതസ്യ ദേഹാദ്ദേഹോ മൃതേർമൃതിഃ ॥ 57 ॥

ലബ്ധ്വേഹ മാനുഷീം യോനിം ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസംഭവാം ।
ആത്മാനം യോ ന ബുദ്ധ്യേത ന ക്വചിത്ക്ഷേമമാപ്നുയാത് ॥ 58 ॥

സ്മൃത്വേഹായാം പരിക്ലേശം തതഃ ഫലവിപര്യയം ।
അഭയം ചാപ്യനീഹായാം സങ്കൽപാദ് വിരമേത്കവിഃ ॥ 59 ॥

സുഖായ ദുഃഖമോക്ഷായ കുർവ്വാതേ ദമ്പതീ ക്രിയാഃ ।
തതോഽനിവൃത്തിരപ്രാപ്തിർദുഃഖസ്യ ച സുഖസ്യ ച ॥ 60 ॥

ഏവം വിപര്യയം ബുദ്ധ്വാ നൃണാം വിജ്ഞാഭിമാനിനാം ।
ആത്മനശ്ച ഗതിം സൂക്ഷ്മാം സ്ഥാനത്രയവിലക്ഷണാം ॥ 61 ॥

ദൃഷ്ടശ്രുതാഭിർമ്മാത്രാഭിർന്നിർമുക്തഃ സ്വേന തേജസാ ।
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസന്തുഷ്ടോ മദ്ഭക്തഃ പുരുഷോ ഭവേത് ॥ 62 ॥

ഏതാവാനേവ മനുജൈർ യോഗനൈപുണ്യബുദ്ധിഭിഃ ।
സ്വാർത്ഥഃ സർവ്വാത്മനാ ജ്ഞേയോ യത്പരാത്മൈകദർശനം ॥ 63 ॥

ത്വമേതച്ഛ്രദ്ധയാ രാജന്നപ്രമത്തോ വചോ മമ ।
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസമ്പന്നോ ധാരയന്നാശു സിധ്യസി ॥ 64 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

ആശ്വാസ്യ ഭഗവാനിത്ഥം ചിത്രകേതും ജഗദ്ഗുരുഃ ।
പശ്യതസ്തസ്യ വിശ്വാത്മാ തതശ്ചാന്തർദ്ദധേ ഹരിഃ ॥ 65 ॥