ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഷഷ്ഠഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 6) / അദ്ധ്യായം 16
← സ്കന്ധം 6 : അദ്ധ്യായം 15 | സ്കന്ധം 6 : അദ്ധ്യായം 17 → |
ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഷഷ്ഠഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 6) / അദ്ധ്യായം 16
തിരുത്തുക
ശ്രീശുക ഉവാച
അഥ ദേവഋഷീ രാജൻ സമ്പരേതം നൃപാത്മജം ।
ദർശയിത്വേതി ഹോവാച ജ്ഞാതീനാമനുശോചതാം ॥ 1 ॥
നാരദ ഉവാച
ജീവാത്മൻ പശ്യ ഭദ്രം തേ മാതരം പിതരം ച തേ ।
സുഹൃദോ ബാന്ധവാസ്തപ്താഃ ശുചാ ത്വത്കൃതയാ ഭൃശം ॥ 2 ॥
കളേബരം സ്വമാവിശ്യ ശേഷമായുഃ സുഹൃദ് വൃതഃ ।
ഭുങ്ക്ഷ്വ ഭോഗാൻ പിതൃപ്രത്താനധിതിഷ്ഠ നൃപാസനം ॥ 3 ॥
ജീവ ഉവാച
കസ്മിൻ ജൻമന്യമീ മഹ്യം പിതരോ മാതരോഽഭവൻ ।
കർമ്മഭിർഭ്രാമ്യമാണസ്യ ദേവതിര്യങ്നൃയോനിഷു ॥ 4 ॥
ബന്ധുജ്ഞാത്യരിമധ്യസ്ഥമിത്രോദാസീനവിദ്വിഷഃ ।
സർവ്വ ഏവ ഹി സർവ്വേഷാം ഭവന്തി ക്രമശോ മിഥഃ ॥ 5 ॥
യഥാ വസ്തൂനി പണ്യാനി ഹേമാദീനി തതസ്തതഃ ।
പര്യടന്തി നരേഷ്വേവം ജീവോ യോനിഷു കർത്തൃഷു ॥ 6 ॥
നിത്യസ്യാർത്ഥസ്യ സംബന്ധോ ഹ്യനിത്യോ ദൃശ്യതേ നൃഷു ।
യാവദ്യസ്യ ഹി സംബന്ധോ മമത്വം താവദേവ ഹി ॥ 7 ॥
ഏവം യോനിഗതോ ജീവഃ സ നിത്യോ നിരഹങ്കൃതഃ ।
യാവദ്യത്രോപലഭ്യേത താവത് സ്വത്വം ഹി തസ്യ തത് ॥ 8 ॥
ഏഷ നിത്യോഽവ്യയഃ സൂക്ഷ്മ ഏഷ സർവ്വാശ്രയഃ സ്വദൃക് ।
ആത്മമായാഗുണൈർവിശ്വമാത്മാനം സൃജതി പ്രഭുഃ ॥ 9 ॥
ന ഹ്യസ്യാതിപ്രിയഃ കശ്ചിൻ നാപ്രിയഃ സ്വഃ പരോപി വാ ।
ഏകഃ സർവ്വധിയാം ദ്രഷ്ടാ കർതൄണാം ഗുണദോഷയോഃ ॥ 10 ॥
നാദത്ത ആത്മാ ഹി ഗുണം ന ദോഷം ന ക്രിയാഫലം ।
ഉദാസീനവദാസീനഃ പരാവരദൃഗീശ്വരഃ ॥ 11 ॥
ശ്രീശുക ഉവാച
ഇത്യുദീര്യ ഗതോ ജീവോ ജ്ഞാതയസ്തസ്യ തേ തദാ ।
വിസ്മിതാ മുമുചുഃ ശോകം ഛിത്ത്വാത്മസ്നേഹശൃംഖലാം ॥ 12 ॥
നിർഹൃത്യ ജ്ഞാതയോ ജ്ഞാതേർദേഹം കൃത്വോചിതാഃ ക്രിയാഃ ।
തത്യജുർദുസ്ത്യജം സ്നേഹം ശോകമോഹഭയാർത്തിദം ॥ 13 ॥
ബാലഘ്ന്യോ വ്രീഡിതാസ്തത്ര ബാലഹത്യാഹതപ്രഭാഃ ।
ബാലഹത്യാവ്രതം ചേരുർബ്രാഹ്മണൈര്യന്നിരൂപിതം ।
യമുനായാം മഹാരാജ സ്മരന്ത്യോ ദ്വിജഭാഷിതം ॥ 14 ॥
സ ഇത്ഥം പ്രതിബുദ്ധാത്മാ ചിത്രകേതുർദ്വിജോക്തിഭിഃ ।
ഗൃഹാന്ധകൂപാന്നിഷ്ക്രാന്തഃ സരഃപങ്കാദിവ ദ്വിപഃ ॥ 15 ॥
കാളിന്ദ്യാം വിധിവത്സ്നാത്വാ കൃതപുണ്യജലക്രിയഃ ।
മൌനേന സംയതപ്രാണോ ബ്രഹ്മപുത്രാവവന്ദത ॥ 16 ॥
അഥ തസ്മൈ പ്രപന്നായ ഭക്തായ പ്രയതാത്മനേ ।
ഭഗവാന്നാരദഃ പ്രീതോ വിദ്യാമേതാമുവാച ഹ ॥ 17 ॥
ഓം നമസ്തുഭ്യം ഭഗവതേ വാസുദേവായ ധീമഹി ।
പ്രദ്യുമ്നായാനിരുദ്ധായ നമഃ സങ്കർഷണായ ച ॥ 18 ॥
നമോ വിജ്ഞാനമാത്രായ പരമാനന്ദമൂർത്തയേ ।
ആത്മാരാമായ ശാന്തായ നിവൃത്തദ്വൈതദൃഷ്ടയേ ॥ 19 ॥
ആത്മാനന്ദാനുഭൂത്യൈവ ന്യസ്തശക്ത്യൂർമ്മയേ നമഃ ।
ഹൃഷീകേശായ മഹതേ നമസ്തേ വിശ്വമൂർത്തയേ ॥ 20 ॥
വചസ്യുപരതേഽപ്രാപ്യ യ ഏകോ മനസാ സഹ ।
അനാമരൂപശ്ചിൻമാത്രഃ സോഽവ്യാന്നഃ സദസത്പരഃ ॥ 21 ॥
യസ്മിന്നിദം യതശ്ചേദം തിഷ്ഠത്യപ്യേതി ജായതേ ।
മൃൺമയേഷ്വിവ മൃജ്ജാതിസ്തസ്മൈ തേ ബ്രഹ്മണേ നമഃ ॥ 22 ॥
യന്ന സ്പൃശന്തി ന വിദുർമ്മനോബുദ്ധീന്ദ്രിയാസവഃ ।
അന്തർബ്ബഹിശ്ച വിതതം വ്യോമവത്തന്നതോഽസ്മ്യഹം ॥ 23 ॥
ദേഹേന്ദ്രിയപ്രാണമനോധിയോഽമീ
യദംശവിദ്ധാഃ പ്രചരന്തി കർമ്മസു ।
നൈവാന്യദാ ലോഹമിവാപ്രതപ്തം
സ്ഥാനേഷു തദ് ദ്രഷ്ട്രപദേശമേതി ॥ 24 ॥
ഓം നമോ ഭഗവതേ മഹാപുരുഷായ മഹാനുഭാവായമഹാവിഭൂതിപതയേ സകലസാത്വതപരിവൃഢനികരകരകമലകുഡ്മളോപലാളിതചരണാരവിന്ദയുഗള പരമ പരമേഷ്ഠിൻ നമസ്തേ ॥ 25 ॥
ശ്രീശുക ഉവാച
ഭക്തായൈതാം പ്രപന്നായ വിദ്യാമാദിശ്യ നാരദഃ ।
യയാവംഗിരസാ സാകം ധാമ സ്വായംഭുവം പ്രഭോ ॥ 26 ॥
ചിത്രകേതുസ്തു വിദ്യാം താം യഥാ നാരദഭാഷിതാം ।
ധാരയാമാസ സപ്താഹമബ്ഭക്ഷഃ സുസമാഹിതഃ ॥ 27 ॥
തതഃ സ സപ്തരാത്രാന്തേ വിദ്യയാ ധാര്യമാണയാ ।
വിദ്യാധരാധിപത്യം സ ലേഭേഽപ്രതിഹതം നൃപഃ ॥ 28 ॥
തതഃ കതിപയാഹോഭിർവ്വിദ്യയേദ്ധമനോഗതിഃ ।
ജഗാമ ദേവദേവസ്യ ശേഷസ്യ ചരണാന്തികം ॥ 29 ॥
മൃണാളഗൌരം ശിതിവാസസം സ്ഫുരത്-
കിരീടകേയൂരകടിത്രകങ്കണം ।
പ്രസന്നവക്ത്രാരുണലോചനം വൃതം
ദദർശ സിദ്ധേശ്വരമണ്ഡലൈഃ പ്രഭും ॥ 30 ॥
തദ്ദർശനധ്വസ്തസമസ്തകിൽബിഷഃ
സ്വച്ഛാമലാന്തഃകരണോഽഭ്യയാൻമുനിഃ ।
പ്രവൃദ്ധഭക്ത്യാ പ്രണയാശ്രുലോചനഃ
പ്രഹൃഷ്ടരോമാഽഽനമദാദിപുരുഷം ॥ 31 ॥
സ ഉത്തമശ്ലോകപദാബ്ജവിഷ്ടരം
പ്രേമാശ്രുലേശൈരുപമേഹയൻ മുഹുഃ ।
പ്രേമോപരുദ്ധാഖിലവർണ്ണനിർഗ്ഗമോ
നൈവാശകത്തം പ്രസമീഡിതും ചിരം ॥ 32 ॥
തതഃ സമാധായ മനോ മനീഷയാ
ബഭാഷ ഏതത്പ്രതിലബ്ധവാഗസൌ ।
നിയമ്യ സർവ്വേന്ദ്രിയബാഹ്യവർത്തനം
ജഗദ്ഗുരും സാത്വതശാസ്ത്രവിഗ്രഹം ॥ 33 ॥
ചിത്രകേതുരുവാച
അജിത ജിതഃ സമമതിഭിഃ
സാധുഭിർഭവാൻ ജിതാത്മഭിർഭവതാ ।
വിജിതാസ്തേഽപി ച ഭജതാ-
മകാമാത്മനാം യ ആത്മദോഽതികരുണഃ ॥ 34 ॥
തവ വിഭവഃ ഖലു ഭഗവൻ
ജഗദുദയസ്ഥിതിലയാദീനി ।
വിശ്വസൃജസ്തേംഽശാംശാസ്തത്ര
മൃഷാ സ്പർദ്ധന്തേ പൃഥഗഭിമത്യാ ॥ 35 ॥
പരമാണുപരമമഹതോ-
സ്ത്വമാദ്യന്താന്തരവർത്തീ ത്രയവിധുരഃ ।
ആദാവന്തേഽപി ച സത്ത്വാനാം
യദ്ധ്രുവം തദേവാന്തരാളേഽപി ॥ 36 ॥
ക്ഷിത്യാദിഭിരേഷ കിലാവൃതഃ
സപ്തഭിർദ്ദശഗുണോത്തരൈരണ്ഡകോശഃ ।
യത്ര പതത്യണുകൽപഃ
സഹാണ്ഡകോടികോടിഭിസ്തദനന്തഃ ॥ 37 ॥
വിഷയതൃഷോ നരപശവോ
യ ഉപാസതേ വിഭൂതീർന്ന പരം ത്വാം ।
തേഷാമാശിഷ ഈശ
തദനു വിനശ്യന്തി യഥാ രാജകുലം ॥ 38 ॥
കാമധിയസ്ത്വയി രചിതാ
ന പരമ രോഹന്തി യഥാ കരംഭബീജാനി ।
ജ്ഞാനാത്മന്യഗുണമയേ
ഗുണഗണതോഽസ്യ ദ്വന്ദ്വജാലാനി ॥ 39 ॥
ജിതമജിത തദാ ഭവതാ
യദാഹ ഭാഗവതം ധർമ്മമനവദ്യം ।
നിഷ്കിഞ്ചനാ യേ മുനയ
ആത്മാരാമാ യമുപാസതേഽപവർഗ്ഗായ ॥ 40 ॥
വിഷമമതിർന്ന യത്ര നൃണാം
ത്വമഹമിതി മമ തവേതി ച യദന്യത്ര ।
വിഷമധിയാ രചിതോ യഃ
സ ഹ്യവിശുദ്ധഃ ക്ഷയിഷ്ണുരധർമ്മബഹുലഃ ॥ 41 ॥
കഃ ക്ഷേമോ നിജപരയോഃ
കിയാനർത്ഥഃ സ്വപരദ്രുഹാ ധർമ്മേണ ।
സ്വദ്രോഹാത്തവ കോപഃ
പരസമ്പീഡയാ ച തഥാധർമ്മഃ ॥ 42 ॥
ന വ്യഭിചരതി തവേക്ഷാ
യയാ ഹ്യഭിഹിതോ ഭാഗവതോ ധർമ്മഃ ।
സ്ഥിരചരസത്ത്വകദംബേ-
ഷ്വപൃഥഗ്ദ്ധിയോ യമുപാസതേ ത്വാര്യാഃ ॥ 43 ॥
ന ഹി ഭഗവന്നഘടിതമിദം
ത്വദ്ദർശനാന്നൃണാമഖിലപാപക്ഷയഃ ।
യന്നാമ സകൃച്ഛ്രവണാത്
പുൽകസകോഽപി വിമുച്യതേ സംസാരാത് ॥ 44 ॥
അഥ ഭഗവൻ വയമധുനാ
ത്വദവലോകപരിമൃഷ്ടാശയമലാഃ ।
സുരഋഷിണാ യദുദിതം
താവകേന കഥമന്യഥാ ഭവതി ॥ 45 ॥
വിദിതമനന്ത സമസ്തം
തവ ജഗദാത്മനോ ജനൈരിഹാചരിതം ।
വിജ്ഞാപ്യം പരമഗുരോഃ
കിയദിവ സവിതുരിവ ഖദ്യോതൈഃ ॥ 46 ॥
നമസ്തുഭ്യം ഭഗവതേ
സകലജഗത്സ്ഥിതിലയോദയേശായ ।
ദുരവസിതാത്മഗതയേ
കുയോഗിനാം ഭിദാ പരമഹംസായ ॥ 47 ॥
യം വൈ ശ്വസന്തമനു വിശ്വസൃജഃ ശ്വസന്തി
യം ചേകിതാനമനു ചിത്തയ ഉച്ചകന്തി ।
ഭൂമണ്ഡലം സർഷപായതി യസ്യ മൂർദ്ധ്നി
തസ്മൈ നമോ ഭഗവതേഽസ്തു സഹസ്രമൂർദ്ധ്നേ ॥ 48 ॥
ശ്രീശുക ഉവാച
സംസ്തുതോ ഭഗവാനേവമനന്തസ്തമഭാഷത ।
വിദ്യാധരപതിം പ്രീതശ്ചിത്രകേതും കുരൂദ്വഹ ॥ 49 ॥
ശ്രീഭഗവാനുവാച
യന്നാരദാംഗിരോഭ്യാം തേ വ്യാഹൃതം മേഽനുശാസനം ।
സംസിദ്ധോഽസി തയാ രാജൻ വിദ്യയാ ദർശനാച്ച മേ ॥ 50 ॥
അഹം വൈ സർവ്വഭൂതാനി ഭൂതാത്മാ ഭൂതഭാവനഃ ।
ശബ്ദബ്രഹ്മ പരം ബ്രഹ്മ മമോഭേ ശാശ്വതീ തനൂ ॥ 51 ॥
ലോകേ വിതതമാത്മാനം ലോകം ചാത്മനി സന്തതം ।
ഉഭയം ച മയാ വ്യാപ്തം മയി ചൈവോഭയം കൃതം ॥ 52 ॥
യഥാ സുഷുപ്തഃ പുരുഷോ വിശ്വം പശ്യതി ചാത്മനി ।
ആത്മാനമേകദേശസ്ഥം മന്യതേ സ്വപ്ന ഉത്ഥിതഃ ॥ 53 ॥
ഏവം ജാഗരണാദീനി ജീവസ്ഥാനാനി ചാത്മനഃ ।
മായാമാത്രാണി വിജ്ഞായ തദ്ദ്രഷ്ടാരം പരം സ്മരേത് ॥ 54 ॥
യേന പ്രസുപ്തഃ പുരുഷഃ സ്വാപം വേദാത്മനസ്തദാ ।
സുഖം ച നിർഗ്ഗുണം ബ്രഹ്മ തമാത്മാനമവേഹി മാം ॥ 55 ॥
ഉഭയം സ്മരതഃ പുംസഃ പ്രസ്വാപപ്രതിബോധയോഃ ।
അന്വേതി വ്യതിരിച്യേത തജ്ജ്ഞാനം ബ്രഹ്മ തത്പരം ॥ 56 ॥
യദേതദ് വിസ്മൃതം പുംസോ മദ്ഭാവം ഭിന്നമാത്മനഃ ।
തതഃ സംസാര ഏതസ്യ ദേഹാദ്ദേഹോ മൃതേർമൃതിഃ ॥ 57 ॥
ലബ്ധ്വേഹ മാനുഷീം യോനിം ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസംഭവാം ।
ആത്മാനം യോ ന ബുദ്ധ്യേത ന ക്വചിത്ക്ഷേമമാപ്നുയാത് ॥ 58 ॥
സ്മൃത്വേഹായാം പരിക്ലേശം തതഃ ഫലവിപര്യയം ।
അഭയം ചാപ്യനീഹായാം സങ്കൽപാദ് വിരമേത്കവിഃ ॥ 59 ॥
സുഖായ ദുഃഖമോക്ഷായ കുർവ്വാതേ ദമ്പതീ ക്രിയാഃ ।
തതോഽനിവൃത്തിരപ്രാപ്തിർദുഃഖസ്യ ച സുഖസ്യ ച ॥ 60 ॥
ഏവം വിപര്യയം ബുദ്ധ്വാ നൃണാം വിജ്ഞാഭിമാനിനാം ।
ആത്മനശ്ച ഗതിം സൂക്ഷ്മാം സ്ഥാനത്രയവിലക്ഷണാം ॥ 61 ॥
ദൃഷ്ടശ്രുതാഭിർമ്മാത്രാഭിർന്നിർമുക്തഃ സ്വേന തേജസാ ।
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസന്തുഷ്ടോ മദ്ഭക്തഃ പുരുഷോ ഭവേത് ॥ 62 ॥
ഏതാവാനേവ മനുജൈർ യോഗനൈപുണ്യബുദ്ധിഭിഃ ।
സ്വാർത്ഥഃ സർവ്വാത്മനാ ജ്ഞേയോ യത്പരാത്മൈകദർശനം ॥ 63 ॥
ത്വമേതച്ഛ്രദ്ധയാ രാജന്നപ്രമത്തോ വചോ മമ ।
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസമ്പന്നോ ധാരയന്നാശു സിധ്യസി ॥ 64 ॥
ശ്രീശുക ഉവാച
ആശ്വാസ്യ ഭഗവാനിത്ഥം ചിത്രകേതും ജഗദ്ഗുരുഃ ।
പശ്യതസ്തസ്യ വിശ്വാത്മാ തതശ്ചാന്തർദ്ദധേ ഹരിഃ ॥ 65 ॥