മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം/അധ്യായം73

←അധ്യായം72

മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം രചന:വ്യാസൻ അധ്യായം73

അധ്യായം74→

1 സഞ്ജയ ഉവാച
     ആത്മദോഷാത് ത്വയാ രാജൻ പ്രാപ്തം വ്യസനം ഈദൃശം
     ന ഹി ദുര്യോധനസ് താനി പശ്യതേ ഭരതർഷഭ
     യാനി ത്വം ദൃഷ്ടവാൻ രാജൻ ധർമസങ്കരകാരിതേ
 2 തവ ദോഷാത് പുരാ വൃത്തം ദ്യൂതം ഏതദ് വിശാം പതേ
     തവ ദോഷേണ യുദ്ധം ച പ്രവൃത്തം സഹ പാണ്ഡവൈഃ
     ത്വം ഏവാദ്യ ഫലം ഭുങ്ക്ഷ്വ കൃത്വാ കിൽബിഷം ആത്മനാ
 3 ആത്മനാ ഹി കൃതം കർമ ആത്മനൈവോപഭുജ്യതേ
     ഇഹ വാ പ്രേത്യ വാ രാജംസ് ത്വയാ പ്രാപ്തം യഥാതഥം
 4 തസ്മാദ് രാജൻ സ്ഥിരോ ഭൂത്വാ പ്രാപ്യേദം വ്യസനം മഹത്
     ശൃണു യുദ്ധം യഥാവൃത്തം ശംസതോ മമ മാരിഷ
 5 ഭീമസേനസ് തു നിശിതൈർ ബാണൈർ ഭിത്ത്വാ മഹാചമൂം
     ആസസാദ തതോ വീരഃ സർവാൻ ദുര്യോധനാനുജാൻ
 6 ദുഃശാസനം ദുർവിഷഹം ദുഃസഹം ദുർമദം ജയം
     ജയത്സേനം വികർണം ച ചിത്രസേനം സുദർശനം
 7 ചാരുചിത്രം സുവർമാണം ദുഷ്കർണം കർണം ഏവ ച
     ഏതാൻ അന്യാംശ് ച സുബഹൂൻ സമീപസ്ഥാൻ മഹാരഥാൻ
 8 ധാർതരാഷ്ട്രാൻ സുസങ്ക്രുദ്ധാൻ ദൃഷ്ട്വാ ഭീമോ മഹാബലഃ
     ഭീഷ്മേണ സമരേ ഗുപ്താം പ്രവിവേശ മഹാചമൂം
 9 അഥാഹ്വയന്ത തേ ഽന്യോന്യം അയം പ്രാപ്തോ വൃകോദരഃ
     ജീവഗ്രാഹം നിഗൃഹ്ണീമോ വയം ഏനം നരാധിപാഃ
 10 സ തൈഃ പരിവൃതഃ പാർഥോ ഭ്രാതൃഭിഃ കൃതനിശ്ചയൈഃ
    പ്രജാസംഹരണേ സൂര്യഃ ക്രൂരൈർ ഇവ മഹാഗ്രഹൈഃ
11 സമ്പ്രാപ്യ മധ്യം വ്യൂഹസ്യ ന ഭീഃ പാണ്ഡവം ആവിശത്
    യഥാ ദേവാസുരേ യുദ്ധേ മഹേന്ദ്രഃ പ്രാപ്യ ദാനവാൻ
12 തതഃ ശതസഹസ്രാണി രഥിനാം സർവശഃ പ്രഭോ
    ഛാദയാനം ശരൈർ ഘോരൈസ് തം ഏകം അനുവവ്രിരേ
13 സ തേഷാം പ്രവരാൻ യോധാൻ ഹസ്ത്യശ്വരഥസാദിനഃ
    ജഘാന സമരേ ശൂരോ ധാർതരാഷ്ട്രാൻ അചിന്തയൻ
14 തേഷാം വ്യവസിതം ജ്ഞാത്വാ ഭീമസേനോ ജിഘൃക്ഷതാം
    സമസ്താനാം വധേ രാജൻ മതിം ചക്രേ മഹാമനാഃ
15 തതോ രഥം സമുത്സൃജ്യ ഗദാം ആദായ പാണ്ഡവഃ
    ജഘാന ധാർതരാഷ്ട്രാണാം തം ബലൗഘമഹാർണവം
16 ഭീമസേനേ പ്രവിഷ്ടേ തു ധൃഷ്ടദ്യുമ്നോ ഽപി പാർഷതഃ
    ദ്രോണം ഉത്സൃജ്യ തരസാ പ്രയയൗ യത്ര സൗബലഃ
17 വിദാര്യ മഹതീം സേനാം താവകാനാം നരർഷഭഃ
    ആസസാദ രഥം ശൂന്യം ഭീമസേനസ്യ സംയുഗേ
18 ദൃഷ്ട്വാ വിശോകം സമരേ ഭീമസേനസ്യ സാരഥിം
    ധൃഷ്ടദ്യുമ്നോ മഹാരാജ ദുർമനാ ഗതചേതനഃ
19 അപൃച്ഛദ് ബാഷ്പസംരുദ്ധോ നിസ്വനാം വാചം ഈരയൻ
    മമ പ്രാണൈഃ പ്രിയതമഃ ക്വ ഭീമ ഇതി ദുഃഖിതഃ
20 വിശോകസ് തം ഉവാചേദം ധൃഷ്ടദ്യുമ്നം കൃതാഞ്ജലിഃ
    സംസ്ഥാപ്യ മാം ഇഹ ബലീ പാണ്ഡവേയഃ പ്രതാപവാൻ
21 പ്രവിഷ്ടോ ധാർതരാഷ്ട്രാണാം ഏതദ് ബലമഹാർണവം
    മാം ഉക്ത്വാ പുരുഷവ്യാഘ്ര പ്രീതിയുക്തം ഇദം വചഃ
22 പ്രതിപാലയ മാം സൂത നിയമ്യാശ്വാൻ മുഹൂർതകം
    യാവദ് ഏതാൻ നിഹന്മ്യ് ആശു യ ഇമേ മദ്വധോദ്യതാഃ
23 തതോ ദൃഷ്ട്വാ ഗദാഹസ്തം പ്രധാവന്തം മഹാബലം
    സർവേഷാം ഏവ സൈന്യാനാം സന്ധർഷഃ സമജായത
24 തസ്മിംസ് തു തുമുലേ യുദ്ധേ വർതമാനേ ഭയാനകേ
    ഭിത്ത്വാ രാജൻ മഹാവ്യൂഹം പ്രവിവേശ സഖാ തവ
25 വിശോകസ്യ വചഃ ശ്രുത്വാ ധൃഷ്ടദ്യുമ്നോ ഽപി പാർഷതഃ
    പ്രത്യുവാച തതഃ സൂതം രണമധ്യേ മഹാബലഃ
26 ന ഹി മേ വിദ്യതേ സൂത ജീവിതേ ഽദ്യ പ്രയോജനം
    ഭീമസേനം രണേ ഹിത്വാ സ്നേഹം ഉത്സൃജ്യ പാണ്ഡവൈഃ
27 യദി യാമി വിനാ ഭീമം കിം മാം ക്ഷത്രം വദിഷ്യതി
    ഏകായനഗതേ ഭീമേ മയി ചാവസ്ഥിതേ യുധി
28 അസ്വസ്തി തസ്യ കുർവന്തി ദേവാഃ സാഗ്നിപുരോഗമാഃ
    യഃ സഹായാൻ പരിത്യജ്യ സ്വസ്തിമാൻ ആവ്രജേദ് ഗൃഹാൻ
29 മമ ഭീമഃ സഖാ ചൈവ സംബന്ധീ ച മഹാബലഃ
    ഭക്തോ ഽസ്മാൻ ഭക്തിമാംശ് ചാഹം തം അപ്യ് അരിനിഷൂദനം
30 സോ ഽഹം തത്ര ഗമിഷ്യാമി യത്ര യാതോ വൃകോദരഃ
    നിഘ്നന്തം മാം അരീൻ പശ്യ ദാനവാൻ ഇവ വാസവം
31 ഏവം ഉക്ത്വാ തതോ വീരോ യയൗ മധ്യേന ഭാരതീം
    ഭീമസേനസ്യ മാർഗേഷു ഗദാപ്രമഥിതൈർ ഗജൈഃ
32 സ ദദർശ തതോ ഭീമം ദഹന്തം രിപുവാഹിനീം
    വാതം വൃക്ഷാൻ ഇവ ബലാത് പ്രഭഞ്ജന്തം രണേ നൃപാൻ
33 തേ ഹന്യമാനാഃ സമരേ രഥിനഃ സാദിനസ് തഥാ
    പാദാതാ ദന്തിനശ് ചൈവ ചക്രുർ ആർതസ്വരം മഹത്
34 ഹാഹാകാരശ് ച സഞ്ജജ്ഞേ തവ സൈന്യസ്യ മാരിഷ
    വധ്യതോ ഭീമസേനേന കൃതിനാ ചിത്രയോധിനാ
35 തതഃ കൃതാസ്ത്രാസ് തേ സർവേ പരിവാര്യ വൃകോദരം
    അഭീതാഃ സമവർതന്ത ശസ്ത്രവൃഷ്ട്യാ സമന്തതഃ
36 അഭിദ്രുതം ശസ്ത്രഭൃതാം വരിഷ്ഠം; സമന്തതഃ പാണ്ഡവം ലോകവീരൈഃ
    സൈന്യേന ഘോരേണ സുസംഗതേന; ദൃഷ്ട്വാ ബലീ പാർഷതോ ഭീമസേനം
37 അഥോപഗച്ഛച് ഛരവിക്ഷതാംഗം; പദാതിനം ക്രോധവിഷം വമന്തം
    ആശ്വാസയൻ പാർഷതോ ഭീമസേനം; ഗദാഹസ്തം കാലം ഇവാന്തകാലേ
38 നിഃശല്യം ഏനം ച ചകാര തൂർണം; ആരോപയച് ചാത്മരഥം മഹാത്മാ
    ഭൃശം പരിഷ്വജ്യ ച ഭീമസേനം; ആശ്വാസയാം ആസ ച ശത്രുമധ്യേ
39 ഭ്രാതൄൻ അഥോപേത്യ തവാപി പുത്രസ്; തസ്മിൻ വിമർദേ മഹതി പ്രവൃത്തേ
    അയം ദുരാത്മാ ദ്രുപദസ്യ പുത്രഃ; സമാഗതോ ഭീമസേനേന സാർധം
    തം യാത സർവേ സഹിതാ നിഹന്തും; മാ വോ രിപുഃ പ്രാർഥയതാം അനീകം
40 ശ്രുത്വാ തു വാക്യം തം അമൃഷ്യമാണാ; ജ്യേഷ്ഠാജ്ഞയാ ചോദിതാ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ
    വധായ നിഷ്പേതുർ ഉദായുധാസ് തേ; യുഗക്ഷയേ കേതവോ യദ്വദ് ഉഗ്രാഃ
41 പ്രഗൃഹ്യ ചിത്രാണി ധനൂംഷി വീരാ; ജ്യാനേമിഘോഷൈഃ പ്രവികമ്പയന്തഃ
    ശരൈർ അവർഷൻ ദ്രുപദസ്യ പുത്രം; യഥാംബുദാ ഭൂധരം വാരിജാലൈഃ
    നിഹത്യ താംശ് ചാപി ശരൈഃ സുതീക്ഷ്ണൈർ; ന വിവ്യഥേ സമരേ ചിത്രയോധീ
42 സമഭ്യുദീർണാംശ് ച തവാത്മജാംസ് തഥാ; നിശാമ്യ വീരാൻ അഭിതഃ സ്ഥിതാൻ രണേ
    ജിഘാംസുർ ഉഗ്രം ദ്രുപദാത്മജോ യുവാ; പ്രമോഹനാസ്ത്രം യുയുജേ മഹാരഥഃ
    ക്രുദ്ധോ ഭൃശം തവ പുത്രേഷു രാജൻ; ദൈത്യേഷു യദ്വത് സമരേ മഹേന്ദ്രഃ
43 തതോ വ്യമുഹ്യന്ത രണേ നൃവീരാഃ; പ്രമോഹനാസ്ത്രാഹതബുദ്ധിസത്ത്വാഃ
    പ്രദുദ്രുവുഃ കുരവശ് ചൈവ സർവേ; സവാജിനാഗാഃ സരഥാഃ സമന്താത്
    പരീതകാലാൻ ഇവ നഷ്ടസഞ്ജ്ഞാൻ; മോഹോപേതാംസ് തവ പുത്രാൻ നിശമ്യ
44 ഏതസ്മിന്ന് ഏവ കാലേ തു ദ്രോണഃ ശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ
    ദ്രുപദം ത്രിഭിർ ആസാദ്യ ശരൈർ വിവ്യാധ ദാരുണൈഃ
45 സോ ഽതിവിദ്ധസ് തദാ രാജൻ രണേ ദ്രോണേന പാർഥിവഃ
    അപായാദ് ദ്രുപദോ രാജൻ പൂർവവൈരം അനുസ്മരൻ
46 ജിത്വാ തു ദ്രുപദം ദ്രോണഃ ശംഖം ദധ്മൗ പ്രതാപവാൻ
    തസ്യ ശംഖസ്വനം ശ്രുത്വാ വിത്രേസുഃ സർവസോമകാഃ
47 അഥ ശുശ്രാവ തേജസ്വീ ദ്രോണഃ ശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ
    പ്രമോഹനാസ്ത്രേണ രണേ മോഹിതാൻ ആത്മജാംസ് തവ
48 തതോ ദ്രോണോ രാജഗൃദ്ധീ ത്വരിതോ ഽഭിയയൗ രണാത്
    തത്രാപശ്യൻ മഹേഷ്വാസോ ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ
    ധൃഷ്ടദ്യുമ്നം ച ഭീമം ച വിചരന്തൗ മഹാരണേ
49 മോഹാവിഷ്ടാംശ് ച തേ പുത്രാൻ അപശ്യത് സ മഹാരഥഃ
    തതഃ പ്രജ്ഞാസ്ത്രം ആദായ മോഹനാസ്ത്രം വ്യശാതയത്
50 അഥ പ്രത്യാഗതപ്രാണാസ് തവ പുത്രാ മഹാരഥാഃ
    പുനർ യുദ്ധായ സമരേ പ്രയയുർ ഭീമപാർഷതൗ
51 തതോ യുധിഷ്ഠിരഃ പ്രാഹ സമാഹൂയ സ്വസൈനികാൻ
    ഗച്ഛന്തു പദവീം ശക്ത്യാ ഭീമപാർഷതയോർ യുധി
52 സൗഭദ്രപ്രമുഖാ വീരാ രഥാ ദ്വാദശ ദംശിതാഃ
    പ്രവൃത്തിം അധിഗച്ഛന്തു ന ഹി ശുധ്യതി മേ മനഃ
53 ത ഏവം സമനുജ്ഞാതാഃ ശൂരാ വിക്രാന്തയോധിനഃ
    ബാഢം ഇത്യ് ഏവം ഉക്ത്വാ തു സർവേ പുരുഷമാനിനഃ
    മധ്യന്ദിനഗതേ സൂര്യേ പ്രയയുഃ സർവ ഏവ ഹി
54 കേകയാ ദ്രൗപദേയാശ് ച ധൃഷ്ടകേതുശ് ച വീര്യവാൻ
    അഭിമന്യും പുരസ്കൃത്യ മഹത്യാ സേനയാ വൃതാഃ
55 തേ കൃത്വാ സമരേ വ്യൂഹം സൂചീമുഖം അരിന്ദമാഃ
    ബിഭിദുർ ധാർതരാഷ്ട്രാണാം തദ് രഥാനീകം ആഹവേ
56 താൻ പ്രയാതാൻ മഹേഷ്വാസാൻ അഭിമന്യുപുരോഗമാൻ
    ഭീമസേനഭയാവിഷ്ടാ ധൃഷ്ടദ്യുമ്നവിമോഹിതാ
57 ന സന്ധാരയിതും ശക്താ തവ സേനാ ജനാധിപ
    മദമൂർഛാന്വിതാത്മാനം പ്രമദേവാധ്വനി സ്ഥിതാ
58 തേ ഽഭിയാതാ മഹേഷ്വാസാഃ സുവർണവികൃതധ്വജാഃ
    പരീപ്സന്തോ ഽഭ്യധാവന്ത ധൃഷ്ടദ്യുമ്നവൃകോദരൗ
59 തൗ ച ദൃഷ്ട്വാ മഹേഷ്വാസാൻ അഭിമന്യുപുരോഗമാൻ
    ബഭൂവതുർ മുദാ യുക്തൗ നിഘ്നന്തൗ തവ വാഹിനീം
60 ദൃഷ്ട്വാ ച സഹസായാന്തം പാഞ്ചാല്യോ ഗുരും ആത്മനഃ
    നാശംസത വധം വീരഃ പുത്രാണാം തവ പാർഷതഃ
61 തതോ രഥം സമാരോപ്യ കേകയസ്യ വൃകോദരം
    അഭ്യധാവത് സുസങ്ക്രുദ്ധോ ദ്രോണം ഇഷ്വസ്ത്രപാരഗം
62 തസ്യാഭിപതതസ് തൂർണം ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ
    ക്രുദ്ധശ് ചിച്ഛേദ ഭല്ലേന ധനുഃ ശത്രുനിഷൂദനഃ
63 അന്യാംശ് ച ശതശോ ബാണാൻ പ്രേഷയാം ആസ പാർഷതേ
    ദുര്യോധനഹിതാർഥായ ഭർതൃപിണ്ഡം അനുസ്മരൻ
64 അഥാന്യദ് ധനുർ ആദായ പാർഷതഃ പരവീരഹാ
    ദ്രോണം വിവ്യാധ സപ്തത്യാ രുക്മപുംഖൈഃ ശിലാശിതൈഃ
65 തസ്യ ദ്രോണഃ പുനശ് ചാപം ചിച്ഛേദാമിത്രകർശനഃ
    ഹയാംശ് ച ചതുരസ് തൂർണം ചതുർഭിഃ സായകോത്തമൈഃ
66 വൈവസ്വതക്ഷയം ഘോരം പ്രേഷയാം ആസ വീര്യവാൻ
    സാരഥിം ചാസ്യ ഭല്ലേന പ്രേഷയാം ആസ മൃത്യവേ
67 ഹതാശ്വാത് സ രഥാത് തൂർണം അവപ്ലുത്യ മഹാരഥഃ
    ആരുരോഹ മഹാബാഹുർ അഭിമന്യോർ മഹാരഥം
68 തതഃ സരഥനാഗാശ്വാ സമകമ്പത വാഹിനീ
    പശ്യതോ ഭീമസേനസ്യ പാർഷതസ്യ ച പശ്യതഃ
69 തത് പ്രഭഗ്നം ബലം ദൃഷ്ട്വാ ദ്രോണേനാമിതതേജസാ
    നാശക്നുവൻ വാരയിതും സമസ്താസ് തേ മഹാരഥാഃ
70 വധ്യമാനം തു തത് സൈന്യം ദ്രോണേന നിശിതൈഃ ശരൈഃ
    വ്യഭ്രമത് തത്ര തത്രൈവ ക്ഷോഭ്യമാണ ഇവാർണവഃ
71 തഥാ ദൃഷ്ട്വാ ച തത് സൈന്യം ജഹൃഷേ ച ബലം തവ
    ദൃഷ്ട്വാചാര്യം ച സങ്ക്രുദ്ധം ദഹന്തം രിപുവാഹിനീം
    ചുക്രുശുഃ സർവതോ യോധാഃ സാധു സാധ്വ് ഇതി ഭാരത