ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 19

← സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 18

സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 20 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 19

ശ്രീഭഗവാനുവാച

യോ വിദ്യാശ്രുതസമ്പന്നഃ ആത്മവാൻ നാനുമാനികഃ ।
മായാമാത്രമിദം ജ്ഞാത്വാ ജ്ഞാനം ച മയി സന്ന്യസേത് ॥ 1 ॥

ജ്ഞാനിനസ്ത്വഹമേവേഷ്ടഃ സ്വാർത്ഥോ ഹേതുശ്ച സമ്മതഃ ।
സ്വർഗ്ഗശ്ചൈവാപവർഗ്ഗശ്ച നാന്യോഽർത്ഥോ മദൃതേ പ്രിയഃ ॥ 2 ॥

ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസംസിദ്ധാഃ പദം ശ്രേഷ്ഠം വിദുർമ്മമ ।
ജ്ഞാനീ പ്രിയതമോഽതോ മേ ജ്ഞാനേനാസൌ ബിഭർത്തി മാം ॥ 3 ॥

തപസ്തീർത്ഥം ജപോ ദാനം പവിത്രാണീതരാണി ച ।
നാലം കുർവ്വന്തി താം സിദ്ധിം യാ ജ്ഞാനകലയാ കൃതാ ॥ 4 ॥

തസ്മാജ്ജ്ഞാനേന സഹിതം ജ്ഞാത്വാ സ്വാത്മാനമുദ്ധവ ।
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസമ്പന്നോ ഭജ മാം ഭക്തിഭാവതഃ ॥ 5 ॥

ജ്ഞാനവിജ്ഞാനയജ്ഞേന മാമിഷ്ട്വാഽഽത്മാനമാത്മനി ।
സർവ്വയജ്ഞപതിം മാം വൈ സംസിദ്ധിം മുനയോഽഗമൻ ॥ 6 ॥

     ത്വയ്യുദ്ധവാശ്രയതി യസ്ത്രിവിധോ വികാരോ
          മായാന്തരാപതതി നാദ്യപവർഗ്ഗയോർ യത് ।
     ജൻമാദയോഽസ്യ യദമീ തവ തസ്യ കിം സ്യു-
          രാദ്യന്തയോർ യദസതോഽസ്തി തദേവ മദ്ധ്യേ ॥ 7 ॥

ഉദ്ധവ ഉവാച

     ജ്ഞാനം വിശുദ്ധം വിപുലം യഥൈതദ്
          വൈരാഗ്യവിജ്ഞാനയുതം പുരാണം ।
     ആഖ്യാഹി വിശ്വേശ്വര വിശ്വമൂർത്തേ
          ത്വദ്ഭക്തിയോഗം ച മഹദ്വിമൃഗ്യം ॥ 8 ॥

     താപത്രയേണാഭിഹതസ്യ ഘോരേ
          സന്തപ്യമാനസ്യ ഭവാധ്വനീശ ।
     പശ്യാമി നാന്യച്ഛരണം തവാങ്ഘ്രി-
          ദ്വന്ദ്വാതപത്രാദമൃതാഭിവർഷാത് ॥ 9 ॥

     ദഷ്ടം ജനം സമ്പതിതം ബിലേഽസ്മിൻ
          കാലാഹിനാ ക്ഷുദ്രസുഖോരുതർഷം ।
     സമുദ്ധരൈനം കൃപയാപവർഗ്യൈർ-
          വചോഭിരാസിഞ്ച മഹാനുഭാവ ॥ 10 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

ഇത്ഥമേതത്പുരാ രാജാ ഭീഷ്മം ധർമ്മഭൃതാം വരം ।
അജാതശത്രുഃ പപ്രച്ഛ സർവ്വേഷാം നോഽനുശൃണ്വതാം ॥ 11 ॥

നിവൃത്തേ ഭാരതേ യുദ്ധേ സുഹൃന്നിധനവിഹ്വലഃ ।
ശ്രുത്വാ ധർമ്മാൻ ബഹൂൻ പശ്ചാൻമോക്ഷധർമ്മാനപൃച്ഛത ॥ 12 ॥

താനഹം തേഽഭിധാസ്യാമി ദേവവ്രതമുഖാച്ഛ്രുതാൻ ।
ജ്ഞാനവൈരാഗ്യവിജ്ഞാനശ്രദ്ധാഭക്ത്യുപബൃംഹിതാൻ ॥ 13 ॥

നവൈകാദശപഞ്ചത്രീൻ ഭാവാൻ ഭൂതേഷു യേന വൈ ।
ഈക്ഷേതാഥൈകമപ്യേഷു തജ്ജ്ഞാനം മമ നിശ്ചിതം ॥ 14 ॥

ഏതദേവ ഹി വിജ്ഞാനം ന തഥൈകേന യേന യത് ।
സ്ഥിത്യുത്പത്ത്യപ്യയാൻ പശ്യേദ്ഭാവാനാം ത്രിഗുണാത്മനാം ॥ 15 ॥

ആദാവന്തേ ച മധ്യേ ച സൃജ്യാത്സൃജ്യം യദന്വിയാത് ।
പുനസ്തത്പ്രതിസങ്ക്രാമേ യച്ഛിഷ്യേത തദേവ സത് ॥ 16 ॥

ശ്രുതിഃ പ്രത്യക്ഷമൈതിഹ്യമനുമാനം ചതുഷ്ടയം ।
പ്രമാണേഷ്വനവസ്ഥാനാദ് വികൽപാത് സ വിരജ്യതേ ॥ 17 ॥

കർമ്മണാം പരിണാമിത്വാദാവിരിഞ്ചാദമംഗളം ।
വിപശ്ചിന്നശ്വരം പശ്യേദദൃഷ്ടമപി ദൃഷ്ടവത് ॥ 18 ॥

ഭക്തിയോഗഃ പുരൈവോക്തഃ പ്രീയമാണായ തേഽനഘ ।
പുനശ്ച കഥയിഷ്യാമി മദ്ഭക്തേഃ കാരണം പരം ॥ 19 ॥

ശ്രദ്ധാമൃതകഥായാം മേ ശശ്വൻമദനുകീർത്തനം ।
പരിനിഷ്ഠാ ച പൂജായാം സ്തുതിഭിഃ സ്തവനം മമ ॥ 20 ॥

ആദരഃ പരിചര്യായാം സർവ്വാങ്ഗൈരഭിവന്ദനം ।
മദ്ഭക്തപൂജാഭ്യധികാ സർവ്വഭൂതേഷു മൻമതിഃ ॥ 21 ॥

മദർത്ഥേഷ്വംഗ ചേഷ്ടാ ച വചസാ മദ്ഗുണേരണം ।
മയ്യർപ്പണം ച മനസഃ സർവ്വകാമവിവർജ്ജനം ॥ 22 ॥

മദർത്ഥേഽർത്ഥപരിത്യാഗോ ഭോഗസ്യ ച സുഖസ്യ ച ।
ഇഷ്ടം ദത്തം ഹുതം ജപ്തം മദർത്ഥം യദ് വ്രതം തപഃ ॥ 23 ॥

ഏവം ധർമ്മൈർമ്മനുഷ്യാണാമുദ്ധവാത്മനിവേദിനാം ।
മയി സഞ്ജായതേ ഭക്തിഃ കോഽന്യോഽർത്ഥോഽസ്യാവശിഷ്യതേ ॥ 24 ॥

യദാഽഽത്മന്യർപ്പിതം ചിത്തം ശാന്തം സത്ത്വോപബൃംഹിതം ।
ധർമ്മം ജ്ഞാനം സവൈരാഗ്യമൈശ്വര്യം ചാഭിപദ്യതേ ॥ 25 ॥

യദർപ്പിതം തദ്വികൽപേ ഇന്ദ്രിയൈഃ പരിധാവതി ।
രജസ്വലം ചാസന്നിഷ്ഠം ചിത്തം വിദ്ധി വിപര്യയം ॥ 26 ॥

ധർമ്മോ മദ്ഭക്തികൃത്പ്രോക്തോ ജ്ഞാനം ചൈകാത്മ്യദർശനം ।
ഗുണേഷ്വസംഗോ വൈരാഗ്യമൈശ്വര്യം ചാണിമാദയഃ ॥ 27 ॥

ഉദ്ധവ ഉവാച

യമഃ കതി വിധഃ പ്രോക്തോ നിയമോ വാരികർശന ।
കഃ ശമഃ കോ ദമഃ കൃഷ്ണ കാ തിതിക്ഷാ ധൃതിഃ പ്രഭോ ॥ 28 ॥

കിം ദാനം കിം തപഃ ശൌര്യം കിം സത്യമൃതമുച്യതേ ।
കസ്ത്യാഗഃ കിം ധനം ചേഷ്ടം കോ യജ്ഞഃ കാ ച ദക്ഷിണാ ॥ 29 ॥

പുംസഃ കിംസ്വിദ്ബലം ശ്രീമൻ ഭഗോ ലാഭശ്ച കേശവ ।
കാ വിദ്യാ ഹ്രീഃ പരാ കാ ശ്രീഃ കിം സുഖം ദുഃഖമേവ ച ॥ 30 ॥

കഃ പണ്ഡിതഃ കശ്ച മൂർഖഃ കഃ പന്ഥാ ഉത്പഥശ്ച കഃ ।
കഃ സ്വർഗ്ഗോ നരകഃ കഃ സ്വിത്കോ ബന്ധുരുത കിം ഗൃഹം ॥ 31 ॥

ക ആഢ്യഃ കോ ദരിദ്രോ വാ കൃപണഃ കഃ ക ഈശ്വരഃ ।
ഏതാൻ പ്രശ്നാൻ മമ ബ്രൂഹി വിപരീതാംശ്ച സത്പതേ ॥ 32 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

അഹിംസാ സത്യമസ്തേയമസംഗോ ഹ്രീരസഞ്ചയഃ ।
ആസ്തിക്യം ബ്രഹ്മചര്യം ച മൌനം സ്ഥൈര്യം ക്ഷമാഭയം ॥ 33 ॥

ശൌചം ജപസ്തപോ ഹോമഃ ശ്രദ്ധാതിഥ്യം മദർച്ചനം ।
തീർത്ഥാടനം പരാർത്ഥേഹാ തുഷ്ടിരാചാര്യസേവനം ॥ 34 ॥

ഏതേ യമാഃ സനിയമാ ഉഭയോർദ്വാദശ സ്മൃതാഃ ।
പുംസാമുപാസിതാസ്താത യഥാകാമം ദുഹന്തി ഹി ॥ 35 ॥

ശമോ മന്നിഷ്ഠതാ ബുദ്ധേർദമ ഇന്ദ്രിയസംയമഃ ।
തിതിക്ഷാ ദുഃഖസമ്മർഷോ ജിഹ്വോപസ്ഥജയോ ധൃതിഃ ॥ 36 ॥

ദണ്ഡന്യാസഃ പരം ദാനം കാമത്യാഗസ്തപഃ സ്മൃതം ।
സ്വഭാവവിജയഃ ശൌര്യം സത്യം ച സമദർശനം ॥ 37 ॥

ഋതം ച സൂനൃതാ വാണീ കവിഭിഃ പരികീർത്തിതാ ।
കർമ്മസ്വസംഗമഃ ശൌചം ത്യാഗഃ സന്ന്യാസ ഉച്യതേ ॥ 38 ॥

ധർമ്മ ഇഷ്ടം ധനം നൄണാം യജ്ഞോഽഹം ഭഗവത്തമഃ ।
ദക്ഷിണാ ജ്ഞാനസന്ദേശഃ പ്രാണായാമഃ പരം ബലം ॥ 39 ॥

ഭഗോ മ ഐശ്വരോ ഭാവോ ലാഭോ മദ്ഭക്തിരുത്തമഃ ।
വിദ്യാഽഽത്മനി ഭിദാബാധോ ജുഗുപ്സാ ഹ്രീരകർമ്മസു ॥ 40 ॥

ശ്രീർഗ്ഗുണാ നൈരപേക്ഷ്യാദ്യാഃ സുഖം ദുഃഖസുഖാത്യയഃ ।
ദുഃഖം കാമസുഖാപേക്ഷാ പണ്ഡിതോ ബന്ധമോക്ഷവിത് ॥ 41 ॥

മൂർഖോ ദേഹാദ്യഹം ബുദ്ധിഃ പന്ഥാ മന്നിഗമഃ സ്മൃതഃ ।
ഉത്പഥശ്ചിത്തവിക്ഷേപഃ സ്വർഗ്ഗഃ സത്ത്വഗുണോദയഃ ॥ 42 ॥

നരകസ്തമ ഉന്നാഹോ ബന്ധുർഗുരുരഹം സഖേ ।
ഗൃഹം ശരീരം മാനുഷ്യം ഗുണാഢ്യോ ഹ്യാഢ്യ ഉച്യതേ ॥ 43 ॥

ദരിദ്രോ യസ്ത്വസന്തുഷ്ടഃ കൃപണോ യോഽജിതേന്ദ്രിയഃ ।
ഗുണേഷ്വസക്തധീരീശോ ഗുണസംഗോ വിപര്യയഃ ॥ 44 ॥

ഏത ഉദ്ധവ തേ പ്രശ്നാഃ സർവ്വേ സാധു നിരൂപിതാഃ ।
കിം വർണിതേന ബഹുനാ ലക്ഷണം ഗുണദോഷയോഃ ।
ഗുണദോഷദൃശിർദോഷോ ഗുണസ്തൂഭയവർജ്ജിതഃ ॥ 45 ॥