ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 7

← സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 6

സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 8 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 7

ശ്രീഭഗവാനുവാച

യദാത്ഥ മാം മഹാഭാഗ തച്ചികീർഷിതമേവ മേ ।
ബ്രഹ്മാ ഭവോ ലോകപാലാഃ സ്വർവ്വാസം മേഽഭികാങ്ക്ഷിണഃ ॥ 1 ॥

മയാ നിഷ്പാദിതം ഹ്യത്ര ദേവകാര്യമശേഷതഃ ।
യദർത്ഥമവതീർണ്ണോഽഹമംശേന ബ്രഹ്മണാർത്ഥിതഃ ॥ 2 ॥

കുലം വൈ ശാപനിർദ്ദഗ്ദ്ധം നങ്ക്ഷ്യത്യന്യോന്യവിഗ്രഹാത് ।
സമുദ്രഃ സപ്തമേഽഹ്ന്യേതാം പുരീം ച പ്ലാവയിഷ്യതി ॥ 3 ॥

യർഹ്യേവായം മയാ ത്യക്തോ ലോകോഽയം നഷ്ടമംഗളഃ ।
ഭവിഷ്യത്യചിരാത് സാധോ കലിനാപി നിരാകൃതഃ ॥ 4 ॥

ന വസ്തവ്യം ത്വയൈവേഹ മയാ ത്യക്തേ മഹീതലേ ।
ജനോഽധർമ്മരുചിർഭദ്ര ഭവിഷ്യതി കലൌ യുഗേ ॥ 5 ॥

ത്വം തു സർവ്വം പരിത്യജ്യ സ്നേഹം സ്വജനബന്ധുഷു ।
മയ്യാവേശ്യ മനഃ സമ്യക് സമദൃഗ് വിചരസ്വ ഗാം ॥ 6 ॥

യദിദം മനസാ വാചാ ചക്ഷുർഭ്യാം ശ്രവണാദിഭിഃ ।
നശ്വരം ഗൃഹ്യമാണം ച വിദ്ധി മായാമനോമയം ॥ 7 ॥

പുംസോഽയുക്തസ്യ നാനാർത്ഥോ ഭ്രമഃ സ ഗുണദോഷഭാക് ।
കർമ്മാകർമ്മവികർമ്മേതി ഗുണദോഷധിയോ ഭിദാ ॥ 8 ॥

തസ്മാദ്യുക്തേന്ദ്രിയഗ്രാമോ യുക്തചിത്ത ഇദം ജഗത് ।
ആത്മനീക്ഷസ്വ വിതതമാത്മാനം മയ്യധീശ്വരേ ॥ 9 ॥

ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസംയുക്ത ആത്മഭൂതഃ ശരീരിണാം ।
ആത്മാനുഭവതുഷ്ടാത്മാ നാന്തരായൈർവിഹന്യസേ ॥ 10 ॥

ദോഷബുദ്ധ്യോഭയാതീതോ നിഷേധാന്ന നിവർത്തതേ ।
ഗുണബുദ്ധ്യാ ച വിഹിതം ന കരോതി യഥാർഭകഃ ॥ 11 ॥

സർവ്വഭൂതസുഹൃച്ഛാന്തോ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനനിശ്ചയഃ ।
പശ്യൻ മദാത്മകം വിശ്വം ന വിപദ്യേത വൈ പുനഃ ॥ 12 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

ഇത്യാദിഷ്ടോ ഭഗവതാ മഹാഭാഗവതോ നൃപ ।
ഉദ്ധവഃ പ്രണിപത്യാഹ തത്ത്വജിജ്ഞാസുരച്യുതം ॥ 13 ॥

ഉദ്ധവ ഉവാച

യോഗേശ യോഗവിന്യാസ യോഗാത്മൻ യോഗസംഭവ ।
നിഃശ്രേയസായ മേ പ്രോക്തസ്ത്യാഗഃ സന്ന്യാസലക്ഷണഃ ॥ 14 ॥

ത്യാഗോഽയം ദുഷ്കരോ ഭൂമൻ കാമാനാം വിഷയാത്മഭിഃ ।
സുതരാം ത്വയി സർവ്വാത്മന്നഭക്തൈരിതി മേ മതിഃ ॥ 15 ॥

     സോഽഹം മമാഹമിതി മൂഢമതിർവ്വിഗാഢഃ
          ത്വൻമായയാ വിരചിതാത്മനി സാനുബന്ധേ ।
     തത്ത്വഞ്ജസാ നിഗദിതം ഭവതാ യഥാഹം
          സംസാധയാമി ഭഗവന്നനുശാധി ഭൃത്യം ॥ 16 ॥

     സത്യസ്യ തേ സ്വദൃശ ആത്മന ആത്മനോഽന്യം
          വക്താരമീശ വിബുധേഷ്വപി നാനുചക്ഷേ ।
     സർവ്വേ വിമോഹിതധിയസ്തവ മായയേമേ
          ബ്രഹ്മാദയസ്തനുഭൃതോ ബഹിരർത്ഥഭാവാഃ ॥ 17 ॥

     തസ്മാദ്ഭവന്തമനവദ്യമനന്തപാരം
          സർവ്വജ്ഞമീശ്വരമകുണ്ഠവികുണ്ഠധിഷ്ണ്യം ।
     നിർവ്വിണ്ണധീരഹമു ഹ വൃജിനാഭിതപ്തോ
          നാരായണം നരസഖം ശരണം പ്രപദ്യേ ॥ 18 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

പ്രായേണ മനുജാ ലോകേ ലോകതത്ത്വവിചക്ഷണാഃ ।
സമുദ്ധരന്തി ഹ്യാത്മാനമാത്മനൈവാശുഭാശയാത് ॥ 19 ॥

ആത്മനോ ഗുരുരാത്മൈവ പുരുഷസ്യ വിശേഷതഃ ।
യത്പ്രത്യക്ഷാനുമാനാഭ്യാം ശ്രേയോഽസാവനുവിന്ദതേ ॥ 20 ॥

പുരുഷത്വേ ച മാം ധീരാഃ സാംഖ്യയോഗവിശാരദാഃ ।
ആവിസ്തരാം പ്രപശ്യന്തി സർവ്വശക്ത്യുപബൃംഹിതം ॥ 21 ॥

ഏകദ്വിത്രിചതുഷ്പാദോ ബഹുപാദസ്തഥാപദഃ ।
ബഹ്വ്യഃ സന്തി പുരഃ സൃഷ്ടാസ്താസാം മേ പൌരുഷീ പ്രിയാ ॥ 22 ॥

അത്ര മാം മാർഗ്ഗയന്ത്യദ്ധാ യുക്താ ഹേതുഭിരീശ്വരം ।
ഗൃഹ്യമാണൈർഗ്ഗുണൈർല്ലിംഗൈരഗ്രാഹ്യമനുമാനതഃ ॥ 23 ॥

അത്രാപ്യുദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
അവധൂതസ്യ സംവാദം യദോരമിതതേജസഃ ॥ 24 ॥

അവധൂതം ദ്വിജം കഞ്ചിച്ചരന്തമകുതോഭയം ।
കവിം നിരീക്ഷ്യ തരുണം യദുഃ പപ്രച്ഛ ധർമ്മവിത് ॥ 25 ॥

യദുരുവാച

കുതോ ബുദ്ധിരിയം ബ്രഹ്മന്നകർത്തുഃ സുവിശാരദാ ।
യാമാസാദ്യ ഭവാംല്ലോകം വിദ്വാംശ്ചരതി ബാലവത് ॥ 26 ॥

പ്രായോ ധർമ്മാർത്ഥകാമേഷു വിവിത്സായാം ച മാനവാഃ ।
ഹേതുനൈവ സമീഹന്തേ ആയുഷോ യശസഃ ശ്രിയഃ ॥ 27 ॥

ത്വം തു കൽപഃ കവിർദ്ദക്ഷഃ സുഭഗോഽമൃതഭാഷണഃ ।
ന കർത്താ നേഹസേ കിഞ്ചിജ്ജഡോൻമത്തപിശാചവത് ॥ 28 ॥

ജനേഷു ദഹ്യമാനേഷു കാമലോഭദവാഗ്നിനാ ।
ന തപ്യസേഽഗ്നിനാ മുക്തോ ഗംഗാംഭഃസ്ഥ ഇവ ദ്വിപഃ ॥ 29 ॥

ത്വം ഹി നഃ പൃച്ഛതാം ബ്രഹ്മന്നാത്മന്യാനന്ദകാരണം ।
ബ്രൂഹി സ്പർശവിഹീനസ്യ ഭവതഃ കേവലാത്മനഃ ॥ 30 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

യദുനൈവം മഹാഭാഗോ ബ്രഹ്മണ്യേന സുമേധസാ ।
പൃഷ്ടഃ സഭാജിതഃ പ്രാഹ പ്രശ്രയാവനതം ദ്വിജഃ ॥ 31 ॥

ബ്രാഹ്മണ ഉവാച

സന്തി മേ ഗുരവോ രാജൻ ബഹവോ ബുദ്ധ്യുപാശ്രിതാഃ ।
യതോ ബുദ്ധിമുപാദായ മുക്തോഽടാമീഹ താൻ ശൃണു ॥ 32 ॥

പൃഥിവീ വായുരാകാശമാപോഽഗ്നിശ്ചന്ദ്രമാ രവിഃ ।
കപോതോഽജഗരഃ സിന്ധുഃ പതംഗോ മധുകൃദ്ഗജഃ ॥ 33 ॥

മധുഹാ ഹരിണോ മീനഃ പിംഗളാ കുരരോഽർഭകഃ ।
കുമാരീ ശരകൃത് സർപ്പ ഊർണ്ണനാഭിഃ സുപേശകൃത് ॥ 34 ॥

ഏതേ മേ ഗുരവോ രാജൻ ചതുർവ്വിംശതിരാശ്രിതാഃ ।
ശിക്ഷാ വൃത്തിഭിരേതേഷാമന്വശിക്ഷമിഹാത്മനഃ ॥ 35 ॥

യതോ യദനുശിക്ഷാമി യഥാ വാ നാഹുഷാത്മജ ।
തത്തഥാ പുരുഷവ്യാഘ്ര നിബോധ കഥയാമി തേ ॥ 36 ॥

ഭൂതൈരാക്രമ്യമാണോഽപി ധീരോ ദൈവവശാനുഗൈഃ ।
തദ്വിദ്വാന്ന ചലേൻമാർഗ്ഗാദന്വശിക്ഷം ക്ഷിതേർവ്രതം ॥ 37 ॥

ശശ്വത്പരാർത്ഥസർവ്വേഹഃ പരാർത്ഥൈകാന്തസംഭവഃ ।
സാധുഃ ശിക്ഷേത ഭൂഭൃത്തോ നഗശിഷ്യഃ പരാത്മതാം ॥ 38 ॥

പ്രാണവൃത്ത്യൈവ സന്തുഷ്യേൻമുനിർന്നൈവേന്ദ്രിയപ്രിയൈഃ ।
ജ്ഞാനം യഥാ ന നശ്യേത നാവകീര്യേത വാങ്മനഃ ॥ 39 ॥

വിഷയേഷ്വാവിശൻ യോഗീ നാനാധർമ്മേഷു സർവ്വതഃ ।
ഗുണദോഷവ്യപേതാത്മാ ന വിഷജ്ജേത വായുവത് ॥ 40 ॥

പാർത്ഥിവേഷ്വിഹ ദേഹേഷു പ്രവിഷ്ടസ്തദ്ഗുണാശ്രയഃ ।
ഗുണൈർന്ന യുജ്യതേ യോഗീ ഗന്ധൈർവ്വായുരിവാത്മദൃക് ॥ 41 ॥

     അന്തർഹിതശ്ച സ്ഥിരജംഗമേഷു
          ബ്രഹ്മാത്മഭാവേന സമന്വയേന ।
     വ്യാപ്ത്യാവ്യവച്ഛേദമസംഗമാത്മനോ
          മുനിർന്നഭസ്ത്വം വിതതസ്യ ഭാവയേത് ॥ 42 ॥

തേജോഽബന്നമയൈർഭാവൈർമ്മേഘാദ്യൈർവ്വായുനേരിതൈഃ ।
ന സ്പൃശ്യതേ നഭസ്തദ്വത്കാലസൃഷ്ടൈർഗ്ഗുണൈഃ പുമാൻ ॥ 43 ॥

സ്വച്ഛഃ പ്രകൃതിതഃ സ്നിഗ്ദ്ധോ മാധുര്യസ്തീർത്ഥഭൂർന്നൃണാം ।
മുനിഃ പുനാത്യപാം മിത്രമീക്ഷോപസ്പർശകീർത്തനൈഃ ॥ 44 ॥

തേജസ്വീ തപസാ ദീപ്തോ ദുർധർഷോദരഭാജനഃ ।
സർവ്വഭക്ഷോഽപി യുക്താത്മാ നാദത്തേ മലമഗ്നിവത് ॥ 45 ॥

ക്വചിച്ഛന്നഃ ക്വചിത് സ്പഷ്ട ഉപാസ്യഃ ശ്രേയ ഇച്ഛതാം ।
ഭുങ്ക്തേ സർവ്വത്ര ദാതൄണാം ദഹൻ പ്രാഗുത്തരാശുഭം ॥ 46 ॥

സ്വമായയാ സൃഷ്ടമിദം സദസല്ലക്ഷണം വിഭുഃ ।
പ്രവിഷ്ട ഈയതേ തത്തത് സ്വരൂപോഽഗ്നിരിവൈധസി ॥ 47 ॥

വിസർഗ്ഗാദ്യാഃ ശ്മശാനാന്താ ഭാവാ ദേഹസ്യ നാത്മനഃ ।
കലാനാമിവ ചന്ദ്രസ്യ കാലേനാവ്യക്തവർത്മനാ ॥ 48 ॥

കാലേന ഹ്യോഘവേഗേന ഭൂതാനാം പ്രഭവാപ്യയൌ ।
നിത്യാവപി ന ദൃശ്യേതേ ആത്മനോഽഗ്നേര്യഥാർച്ചിഷാം ॥ 49 ॥

ഗുണൈർഗ്ഗുണാനുപാദത്തേ യഥാകാലം വിമുഞ്ചതി ।
ന തേഷു യുജ്യതേ യോഗീ ഗോഭിർഗ്ഗാ ഇവ ഗോപതിഃ ॥ 50 ॥

ബുധ്യതേ സ്വേ ന ഭേദേന വ്യക്തിസ്ഥ ഇവ തദ്ഗതഃ ।
ലക്ഷ്യതേ സ്ഥൂലമതിഭിരാത്മാ ചാവസ്ഥിതോഽർക്കവത് ॥ 51 ॥

നാതിസ്നേഹഃ പ്രസംഗോ വാ കർത്തവ്യഃ ക്വാപി കേനചിത് ।
കുർവ്വൻ വിന്ദേത സന്താപം കപോത ഇവ ദീനധീഃ ॥ 52 ॥

കപോതഃ കശ്ചനാരണ്യേ കൃതനീഡോ വനസ്പതൌ ।
കപോത്യാ ഭാര്യയാ സാർദ്ധമുവാസ കതിചിത് സമാഃ ॥ 53 ॥

കപോതൌ സ്നേഹഗുണിതഹൃദയൌ ഗൃഹധർമ്മിണൌ ।
ദൃഷ്ടിം ദൃഷ്ട്യാംഗമംഗേന ബുദ്ധിം ബുദ്ധ്യാ ബബന്ധതുഃ ॥ 54 ॥

ശയ്യാസനാടനസ്ഥാനവാർത്താക്രീഡാശനാദികം ।
മിഥുനീഭൂയ വിശ്രബ്ധൌ ചേരതുർവ്വനരാജിഷു ॥ 55 ॥

യം യം വാഞ്ഛതി സാ രാജൻ തർപ്പയന്ത്യനുകമ്പിതാ ।
തം തം സമനയത്കാമം കൃച്ഛ്രേണാപ്യജിതേന്ദ്രിയഃ ॥ 56 ॥

കപോതീ പ്രഥമം ഗർഭം ഗൃഹ്ണതീ കാല ആഗതേ ।
അണ്ഡാനി സുഷുവേ നീഡേ സ്വപത്യുഃ സന്നിധൌ സതീ ॥ 57 ॥

തേഷു കാലേ വ്യജായന്ത രചിതാവയവാ ഹരേഃ ।
ശക്തിഭിർദ്ദുർവ്വിഭാവ്യാഭിഃ കോമളാംഗതനൂരുഹാഃ ॥ 58 ॥

പ്രജാഃ പുപുഷതുഃ പ്രീതൌ ദമ്പതീ പുത്രവത്സലൌ ।
ശൃണ്വന്തൌ കൂജിതം താസാം നിർവൃതൌ കളഭാഷിതൈഃ ॥ 59 ॥

താസാം പതത്രൈഃ സുസ്പർശൈഃ കൂജിതൈർമ്മുഗ്ദ്ധചേഷ്ടിതൈഃ ।
പ്രത്യുദ്ഗമൈരദീനാനാം പിതരൌ മുദമാപതുഃ ॥ 60 ॥

സ്നേഹാനുബദ്ധഹൃദയാവന്യോന്യം വിഷ്ണുമായയാ ।
വിമോഹിതൌ ദീനധിയൌ ശിശൂൻ പുപുഷതുഃ പ്രജാഃ ॥ 61 ॥

ഏകദാ ജഗ്മതുസ്താസാമന്നാർത്ഥം തൌ കുടുംബിനൌ ।
പരിതഃ കാനനേ തസ്മിന്നർത്ഥിനൌ ചേരതുശ്ചിരം ॥ 62 ॥

ദൃഷ്ട്വാ താൻ ലുബ്ധകഃ കശ്ചിദ് യദൃച്ഛാതോ വനേചരഃ ।
ജഗൃഹേ ജാലമാതത്യ ചരതഃ സ്വാലയാന്തികേ ॥ 63 ॥

കപോതശ്ച കപോതീ ച പ്രജാപോഷേ സദോത്സുകൌ ।
ഗതൌ പോഷണമാദായ സ്വനീഡമുപജഗ്മതുഃ ॥ 64 ॥

കപോതീ സ്വാത്മജാൻ വീക്ഷ്യ ബാലകാൻ ജാലസംവൃതാൻ ।
താനഭ്യധാവത്ക്രോശന്തീ ക്രോശതോ ഭൃശദുഃഖിതാ ॥ 65 ॥

സാസകൃത് സ്നേഹഗുണിതാ ദീനചിത്താജമായയാ ।
സ്വയം ചാബധ്യത ശിചാ ബദ്ധാൻ പശ്യന്ത്യപസ്മൃതിഃ ॥ 66 ॥

കപോതശ്ചാത്മജാൻ ബദ്ധാനാത്മനോഽപ്യധികാൻ പ്രിയാൻ ।
ഭാര്യാം ചാത്മസമാം ദീനോ വിലലാപാതിദുഃഖിതഃ ॥ 67 ॥

അഹോ മേ പശ്യതാപായമൽപപുണ്യസ്യ ദുർമ്മതേഃ ।
അതൃപ്തസ്യാകൃതാർത്ഥസ്യ ഗൃഹസ്ത്രൈവർഗ്ഗികോ ഹതഃ ॥ 68 ॥

അനുരൂപാനുകൂലാ ച യസ്യ മേ പതിദേവതാ ।
ശൂന്യേ ഗൃഹേ മാം സന്ത്യജ്യ പുത്രൈഃ സ്വര്യാതി സാധുഭിഃ ॥ 69 ॥

സോഽഹം ശൂന്യേ ഗൃഹേ ദീനോ മൃതദാരോ മൃതപ്രജഃ ।
ജിജീവിഷേ കിമർത്ഥം വാ വിധുരോ ദുഃഖജീവിതഃ ॥ 70 ॥

താംസ്തഥൈവാവൃതാൻ ശിഗ്ഭിർമ്മൃത്യുഗ്രസ്താൻ വിചേഷ്ടതഃ ।
സ്വയം ച കൃപണഃ ശിക്ഷു പശ്യന്നപ്യബുധോഽപതത് ॥ 71 ॥

തം ലബ്ധ്വാ ലുബ്ധകഃ ക്രൂരഃ കപോതം ഗൃഹമേധിനം ।
കപോതകാൻ കപോതീം ച സിദ്ധാർത്ഥഃ പ്രയയൌ ഗൃഹം ॥ 72 ॥

ഏവം കുടുംബ്യശാന്താത്മാ ദ്വന്ദ്വാരാമഃ പതത്രിവത് ।
പുഷ്ണൻ കുടുംബം കൃപണഃ സാനുബന്ധോഽവസീദതി ॥ 73 ॥

യഃ പ്രാപ്യ മാനുഷം ലോകം മുക്തിദ്വാരമപാവൃതം ।
ഗൃഹേഷു ഖഗവത്സക്തസ്തമാരൂഢച്യുതം വിദുഃ ॥ 74 ॥