ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ചതുർത്ഥഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 4) / അദ്ധ്യായം 22

← സ്കന്ധം 4 : അദ്ധ്യായം 21

സ്കന്ധം 4 : അദ്ധ്യായം 23 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ചതുർത്ഥഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 4) / അദ്ധ്യായം 22

മൈത്രേയ ഉവാച

ജനേഷു പ്രഗൃണത്സ്വേവം പൃഥും പൃഥുലവിക്രമം ।
തത്രോപജഗ്മുർമ്മുനയശ്ചത്വാരഃ സൂര്യവർച്ചസഃ ॥ 1 ॥

താംസ്തു സിദ്ധേശ്വരാൻ രാജാ വ്യോമ്‌നോഽവതരതോഽർച്ചിഷാ ।
ലോകാനപാപാൻ കുർവ്വത്യാ സാനുഗോഽചഷ്ട ലക്ഷിതാൻ ॥ 2 ॥

തദ്ദർശനോദ്ഗതാൻ പ്രാണാൻ പ്രത്യാദിത്സുരിവോത്ഥിതഃ ।
സസദസ്യാനുഗോ വൈന്യ ഇന്ദ്രിയേശോ ഗുണാനിവ ॥ 3 ॥

ഗൌരവാദ്യന്ത്രിതഃ സഭ്യഃ പ്രശ്രയാനതകന്ധരഃ ।
വിധിവത്പൂജയാംചക്രേ ഗൃഹീതാധ്യർഹണാസനാൻ ॥ 4 ॥

തത്പാദശൌചസലിലൈർമ്മാർജ്ജിതാളകബന്ധനഃ ।
തത്ര ശീലവതാം വൃത്തമാചരൻ മാനയന്നിവ ॥ 5 ॥

ഹാടകാസന ആസീനാൻ സ്വധിഷ്ണ്യേഷ്വിവ പാവകാൻ ।
ശ്രദ്ധാസംയമസംയുക്തഃ പ്രീതഃ പ്രാഹ ഭവാഗ്രജാൻ ॥ 6 ॥

പൃഥുരുവാച

അഹോ ആചരിതം കിം മേ മംഗളം മംഗളായനാഃ ।
യസ്യ വോ ദർശനം ഹ്യാസീദ് ദുർദ്ദർശാനാം ച യോഗിഭിഃ ॥ 7 ॥

കിം തസ്യ ദുർല്ലഭതരമിഹ ലോകേ പരത്ര ച ।
യസ്യ വിപ്രാഃ പ്രസീദന്തി ശിവോ വിഷ്ണുശ്ച സാനുഗഃ ॥ 8 ॥

നൈവ ലക്ഷയതേ ലോകോ ലോകാൻ പര്യടതോഽപി യാൻ ।
യഥാ സർവ്വദൃശം സർവ്വ ആത്മാനം യേഽസ്യ ഹേതവഃ ॥ 9 ॥

അധനാ അപി തേ ധന്യാഃ സാധവോ ഗൃഹമേധിനഃ ।
യദ്ഗൃഹാ ഹ്യർഹവര്യാംബുതൃണഭൂമീശ്വരാവരാഃ ॥ 10 ॥

വ്യാളാലയദ്രുമാ വൈ തേഽപ്യരിക്താഖിലസമ്പദഃ ।
യദ്ഗൃഹാസ്തീർത്ഥപാദീയപാദതീർത്ഥവിവർജ്ജിതാഃ ॥ 11 ॥

സ്വാഗതം വോ ദ്വിജശ്രേഷ്ഠാ യദ്‌വ്രതാനി മുമുക്ഷവഃ ।
ചരന്തി ശ്രദ്ധയാ ധീരാ ബാലാ ഏവ ബൃഹന്തി ച ॥ 12 ॥

കച്ചിന്നഃ കുശലം നാഥാ ഇന്ദ്രിയാർത്ഥാർത്ഥവേദിനാം ।
വ്യസനാവാപ ഏതസ്മിൻ പതിതാനാം സ്വകർമ്മഭിഃ ॥ 13 ॥

ഭവത്സു കുശലപ്രശ്ന ആത്മാരാമേഷു നേഷ്യതേ ।
കുശലാകുശലാ യത്ര ന സന്തി മതിവൃത്തയഃ ॥ 14 ॥

തദഹം കൃതവിശ്രംഭഃ സുഹൃദോ വസ്തപസ്വിനാം ।
സംപൃച്ഛേ ഭവ ഏതസ്മിൻ ക്ഷേമഃ കേനാഞ്ജസാ ഭവേത് ॥ 15 ॥

വ്യക്തമാത്മവതാമാത്മാ ഭഗവാനാത്മഭാവനഃ ।
സ്വാനാമനുഗ്രഹായേമാം സിദ്ധരൂപീ ചരത്യജഃ ॥ 16 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

പൃഥോസ്തത്സൂക്തമാകർണ്യ സാരം സുഷ്ഠു മിതം മധു ।
സ്മയമാന ഇവ പ്രീത്യാ കുമാരഃ പ്രത്യുവാച ഹ ॥ 17 ॥

സനത്കുമാര ഉവാച

സാധു പൃഷ്ടം മഹാരാജ സർവ്വഭൂതഹിതാത്മനാ ।
ഭവതാ വിദുഷാ ചാപി സാധൂനാം മതിരീദൃശീ ॥ 18 ॥

സംഗമഃ ഖലു സാധൂനാമുഭയേഷാം ച സമ്മതഃ ।
യത്സംഭാഷണസംപ്രശ്നഃ സർവേഷാം വിതനോതി ശം ॥ 19 ॥

     അസ്ത്യേവ രാജൻ ഭവതോ മധുദ്വിഷഃ
          പാദാരവിന്ദസ്യ ഗുണാനുവാദനേ ।
     രതിർദ്ദുരാപാ വിധുനോതി നൈഷ്ഠികീ
          കാമം കഷായം മലമന്തരാത്മനഃ ॥ 20 ॥

     ശാസ്ത്രേഷ്വിയാനേവ സുനിശ്ചിതോ നൃണാം
          ക്ഷേമസ്യ സധ്ര്യഗ് വിമൃശേഷു ഹേതുഃ ।
     അസംഗ ആത്മവ്യതിരിക്ത ആത്മനി
          ദൃഢാ രതിർബ്രഹ്മണി നിർഗ്ഗുണേ ച യാ ॥ 21 ॥

     സാ ശ്രദ്ധയാ ഭഗവദ്ധർമ്മചര്യയാ
          ജിജ്ഞാസയാഽഽധ്യാത്മികയോഗനിഷ്ഠയാ ।
     യോഗേശ്വരോപാസനയാ ച നിത്യം
          പുണ്യശ്രവഃ കഥയാ പുണ്യയാ ച ॥ 22 ॥

     അർത്ഥേന്ദ്രിയാരാമസഗോഷ്ഠ്യതൃഷ്ണയാ
          തത്സമ്മതാനാമപരിഗ്രഹേണ ച ।
     വിവിക്തരുച്യാ പരിതോഷ ആത്മൻ
          വിനാ ഹരേർഗ്ഗുണപീയൂഷപാനാത് ॥ 23 ॥

     അഹിംസയാ പാരമഹംസ്യചര്യയാ
          സ്മൃത്യാ മുകുന്ദാചരിതാഗ്ര്യസീധുനാ ।
     യമൈരകാമൈർന്നിയമൈശ്ചാപ്യനിന്ദയാ
          നിരീഹയാ ദ്വന്ദ്വതിതിക്ഷയാ ച ॥ 24 ॥

     ഹരേർമ്മുഹുസ്തത്പരകർണ്ണപൂര-
          ഗുണാഭിധാനേന വിജൃംഭമാണയാ ।
     ഭക്ത്യാ ഹ്യസംഗഃ സദസത്യനാത്മനി
          സ്യാന്നിർഗ്ഗുണേ ബ്രഹ്മണി ചാഞ്ജസാ രതിഃ ॥ 25 ॥

     യദാ രതിർബ്രഹ്മണി നൈഷ്ഠികീ പുമാ-
          നാചാര്യവാൻ ജ്ഞാനവിരാഗരംഹസാ ।
     ദഹത്യവീര്യം ഹൃദയം ജീവകോശം
          പഞ്ചാത്മകം യോനിമിവോത്ഥിതോഽഗ്നിഃ ॥ 26 ॥

     ദഗ്‌ദ്ധാശയോ മുക്തസമസ്തതദ്ഗുണോ
          നൈവാത്മനോ ബഹിരന്തർവ്വിചഷ്ടേ ।
     പരാത്മനോർ യദ്‌വ്യവധാനം പുരസ്താത്-
          സ്വപ്നേ യഥാ പുരുഷസ്തദ്വിനാശേ ॥ 27 ॥

ആത്മാനമിന്ദ്രിയാർത്ഥം ച പരം യദുഭയോരപി ।
സത്യാശയ ഉപാധൌ വൈ പുമാൻ പശ്യതി നാന്യദാ ॥ 28 ॥

നിമിത്തേ സതി സർവ്വത്ര ജലാദാവപി പൂരുഷഃ ।
ആത്മനശ്ച പരസ്യാപി ഭിദാം പശ്യതി നാന്യദാ ॥ 29 ॥

ഇന്ദ്രിയൈർവ്വിഷയാകൃഷ്ടൈരാക്ഷിപ്തം ധ്യായതാം മനഃ ।
ചേതനാം ഹരതേ ബുദ്ധേഃ സ്തംബസ്തോയമിവ ഹ്രദാത് ॥ 30 ॥

ഭ്രശ്യത്യനുസ്മൃതിശ്ചിത്തം ജ്ഞാനഭ്രംശഃ സ്മൃതിക്ഷയേ ।
തദ്രോധം കവയഃ പ്രാഹുരാത്മാപഹ്നവമാത്മനഃ ॥ 31 ॥

നാതഃ പരതരോ ലോകേ പുംസഃ സ്വാർത്ഥവ്യതിക്രമഃ ।
യദധ്യന്യസ്യ പ്രേയസ്ത്വമാത്മനഃ സ്വവ്യതിക്രമാത് ॥ 32 ॥

അർത്ഥേന്ദ്രിയാർത്ഥാഭിധ്യാനം സർവ്വാർത്ഥാപഹ്നവോ നൃണാം ।
ഭ്രംശിതോ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനാദ്യേനാവിശതി മുഖ്യതാം ॥ 33 ॥

ന കുര്യാത്കർഹിചിത്സംഗം തമസ്തീവ്രം തിതീരിഷുഃ ।
ധർമ്മാർത്ഥകാമമോക്ഷാണാം യദത്യന്തവിഘാതകം ॥ 34 ॥

തത്രാപി മോക്ഷ ഏവാർത്ഥ ആത്യന്തികതയേഷ്യതേ ।
ത്രൈവർഗ്ഗ്യോഽർത്ഥോ യതോ നിത്യം കൃതാന്തഭയസംയുതഃ ॥ 35 ॥

പരേഽവരേ ച യേ ഭാവാ ഗുണവ്യതികരാദനു ।
ന തേഷാം വിദ്യതേ ക്ഷേമമീശ വിധ്വംസിതാശിഷാം ॥ 36 ॥

     തത്ത്വം നരേന്ദ്ര ജഗതാമഥ തസ്ഥുഷാം ച
          ദേഹേന്ദ്രിയാസുധിഷണാത്മഭിരാവൃതാനാം ।
     യഃ ക്ഷേത്രവിത്തപതയാ ഹൃദി വിശ്വഗാവിഃ
          പ്രത്യക് ചകാസ്തി ഭഗവാംസ്തമവേഹി സോഽസ്മി ॥ 37 ॥

     യസ്മിന്നിദം സദസദാത്മതയാ വിഭാതി
          മായാവിവേകവിധുതി സ്രജി വാഹിബുദ്ധിഃ ।
     തം നിത്യമുക്തപരിശുദ്ധവിശുദ്ധതത്ത്വം
          പ്രത്യൂഢകർമ്മകലിലപ്രകൃതിം പ്രപദ്യേ ॥ 38 ॥

     യത്പാദപങ്കജപലാശവിലാസഭക്ത്യാ
          കർമ്മാശയം ഗ്രഥിതമുദ്ഗ്രഥയന്തി സന്തഃ ।
     തദ്വന്ന രിക്തമതയോ യതയോഽപി രുദ്ധ-
          സ്രോതോഗണാസ്തമരണം ഭജ വാസുദേവം ॥ 39 ॥

     കൃച്ഛ്രോ മഹാനിഹ ഭവാർണ്ണവമപ്ലവേശാം
          ഷഡ്വർഗ്ഗനക്രമസുഖേന തിതീരിഷന്തി ।
     തത്ത്വം ഹരേർഭഗവതോ ഭജനീയമംഘ്രിം
          കൃത്വോഡുപം വ്യസനമുത്തര ദുസ്തരാർണ്ണം ॥ 40 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

സ ഏവം ബ്രഹ്മപുത്രേണ കുമാരേണാത്മമേധസാ ।
ദർശിതാത്മഗതിഃ സമ്യക് പ്രശസ്യോവാച തം നൃപഃ ॥ 41 ॥

രാജോവാച

കൃതോ മേഽനുഗ്രഹഃ പൂർവ്വം ഹരിണാഽഽർത്താനുകമ്പിനാ ।
തമാപാദയിതും ബ്രഹ്മൻ ഭഗവൻ യൂയമാഗതാഃ ॥ 42 ॥

നിഷ്പാദിതശ്ച കാർത്സ്ന്യേന ഭഗവദ്ഭിർഘൃണാലുഭിഃ ।
സാധൂച്ഛിഷ്ടം ഹി മേ സർവ്വമാത്മനാ സഹ കിം ദദേ ॥ 43 ॥

പ്രാണാ ദാരാഃ സുതാ ബ്രഹ്മൻ ഗൃഹാശ്ച സപരിച്ഛദാഃ ।
രാജ്യം ബലം മഹീ കോശ ഇതി സർവ്വം നിവേദിതം ॥ 44 ॥

സൈനാപത്യം ച രാജ്യം ച ദണ്ഡനേതൃത്വമേവ ച ।
സർവ്വലോകാധിപത്യം ച വേദശാസ്ത്രവിദർഹതി ॥ 45 ॥

സ്വമേവ ബ്രാഹ്മണോ ഭുങ്‌ക്തേ സ്വം വസ്തേ സ്വം ദദാതി ച ।
തസ്യൈവാനുഗ്രഹേണാന്നം ഭുഞ്ജതേ ക്ഷത്രിയാദയഃ ॥ 46 ॥

     യൈരീദൃശീ ഭഗവതോ ഗതിരാത്മവാദ
          ഏകാന്തതോ നിഗമിഭിഃ പ്രതിപാദിതാ നഃ ।
     തുഷ്യന്ത്വദഭ്രകരുണാഃ സ്വകൃതേന നിത്യം
          കോ നാമ തത്പ്രതികരോതി വിനോദപാത്രം ॥ 47 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

ത ആത്മയോഗപതയ ആദിരാജേന പൂജിതാഃ ।
ശീലം തദീയം ശംസന്തഃ ഖേഽഭൂവൻ മിഷതാം നൃണാം ॥ 48 ॥

വൈന്യസ്തു ധുര്യോ മഹതാം സംസ്ഥിത്യാധ്യാത്മശിക്ഷയാ ।
ആപ്തകാമമിവാത്മാനം മേന ആത്മന്യവസ്ഥിതഃ ॥ 49 ॥

കർമ്മാണി ച യഥാകാലം യഥാദേശം യഥാബലം ।
യഥോചിതം യഥാവിത്തമകരോദ്ബ്രഹ്മസാത്കൃതം ॥ 50 ॥

ഫലം ബ്രഹ്മണി വിന്ന്യസ്യ നിർവ്വിഷംഗഃ സമാഹിതഃ ।
കർമ്മാധ്യക്ഷം ച മന്വാന ആത്മാനം പ്രകൃതേഃ പരം ॥ 51 ॥

ഗൃഹേഷു വർത്തമാനോഽപി സ സാമ്രാജ്യശ്രിയാന്വിതഃ ।
നാസജ്ജതേന്ദ്രിയാർത്ഥേഷു നിരഹമ്മതിരർക്കവത് ॥ 52 ॥

ഏവമധ്യാത്മയോഗേന കർമ്മാണ്യനുസമാചരൻ ।
പുത്രാനുത്പാദയാമാസ പഞ്ചാർച്ചിഷ്യാഽഽത്മസമ്മതാൻ ॥ 53 ॥

വിജിതാശ്വം ധൂമ്രകേശം ഹര്യക്ഷം ദ്രവിണം വൃകം ।
സർവ്വേഷാം ലോകപാലാനാം ദധാരൈകഃ പൃഥുർഗ്ഗുണാൻ ॥ 54 ॥

ഗോപീഥായ ജഗത്സൃഷ്ടേഃ കാലേ സ്വേ സ്വേഽച്യുതാത്മകഃ ।
മനോവാഗ്വൃത്തിഭിഃ സൗമ്യൈർഗ്ഗുണൈഃ സംരഞ്ജയൻ പ്രജാഃ ॥ 55 ॥

രാജേത്യധാന്നാമധേയം സോമരാജ ഇവാപരഃ ।
സൂര്യവദ്വിസൃജൻ ഗൃഹ്ണൻ പ്രതപംശ്ച ഭുവോ വസു ॥ 56 ॥

ദുർദ്ധർഷസ്തേജസേവാഗ്നിർമ്മഹേന്ദ്ര ഇവ ദുർജ്ജയഃ ।
തിതിക്ഷയാ ധരിത്രീവ ദ്യൌരിവാഭീഷ്ടദോ നൃണാം ॥ 57 ॥

വർഷതി സ്മ യഥാകാമം പർജ്ജന്യ ഇവ തർപ്പയൻ ।
സമുദ്ര ഇവ ദുർബ്ബോധഃ സത്ത്വേനാചലരാഡിവ ॥ 58 ॥

ധർമ്മരാഡിവ ശിക്ഷായാമാശ്ചര്യേ ഹിമവാനിവ ।
കുബേര ഇവ കോശാഢ്യോ ഗുപ്താർത്ഥോ വരുണോ യഥാ ॥ 59 ॥

മാതരിശ്വേവ സർവ്വാത്മാ ബലേന മഹസൌജസാ ।
അവിഷഹ്യതയാ ദേവോ ഭഗവാൻ ഭൂതരാഡിവ ॥ 60 ॥

കന്ദർപ്പ ഇവ സൌന്ദര്യേ മനസ്വീ മൃഗരാഡിവ ।
വാത്സല്യേ മനുവന്നൃണാം പ്രഭുത്വേ ഭഗവാനജഃ ॥ 61 ॥

ബൃഹസ്പതിർബ്രഹ്മവാദേ ആത്മവത്ത്വേ സ്വയം ഹരിഃ ।
ഭക്ത്യാ ഗോഗുരുവിപ്രേഷു വിഷ്വക്സേനാനുവർത്തിഷു ।
ഹ്രിയാ പ്രശ്രയശീലാഭ്യാമാത്മതുല്യഃ പരോദ്യമേ ॥ 62 ॥

കീർത്ത്യോർദ്ധ്വഗീതയാ പുംഭിസ്ത്രൈലോക്യേ തത്ര തത്ര ഹ ।
പ്രവിഷ്ടഃ കർണ്ണരന്ധ്രേഷു സ്ത്രീണാം രാമഃ സതാമിവ ॥ 63 ॥