ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ചതുർത്ഥഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 4) / അദ്ധ്യായം 7

← സ്കന്ധം 4 : അദ്ധ്യായം 6

സ്കന്ധം 4 : അദ്ധ്യായം 8 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ചതുർത്ഥഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 4) / അദ്ധ്യായം 7

മൈത്രേയ ഉവാച

ഇത്യജേനാനുനീതേന ഭവേന പരിതുഷ്യതാ ।
അഭ്യധായി മഹാബാഹോ പ്രഹസ്യ ശ്രൂയതാമിതി ॥ 1 ॥

മഹാദേവ ഉവാച

നാഘം പ്രജേശ ബാലാനാം വർണ്ണയേ നാനുചിന്തയേ ।
ദേവമായാഭിഭൂതാനാം ദണ്ഡസ്തത്ര ധൃതോ മയാ ॥ 2 ॥

പ്രജാപതേർദ്ദഗ്‌ദ്ധശീർഷ്ണോ ഭവത്വജമുഖം ശിരഃ ।
മിത്രസ്യ ചക്ഷുഷേക്ഷേത ഭാഗം സ്വം ബർഹിഷോ ഭഗഃ ॥ 3 ॥

പൂഷാ തു യജമാനസ്യ ദദ്ഭിർജ്ജക്ഷതു പിഷ്ടഭുക് ।
ദേവാഃ പ്രകൃതസർവ്വാംഗാ യേ മ ഉച്ഛേഷണം ദദുഃ ॥ 4 ॥

ബാഹുഭ്യാമശ്വിനോഃ പൂഷ്ണോ ഹസ്താഭ്യാം കൃതബാഹവഃ ।
ഭവന്ത്വധ്വര്യവശ്ചാന്യേ ബസ്തശ്മശ്രുർഭൃഗുർഭവേത് ॥ 5 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

തദാ സർവ്വാണി ഭൂതാനി ശ്രുത്വാ മീഢുഷ്ടമോദിതം ।
പരിതുഷ്ടാത്മഭിസ്താത സാധു സാധ്വിത്യഥാബ്രുവൻ ॥ 6 ॥

തതോ മീഢ്വാംസമാമന്ത്ര്യ ശുനാസീരാഃ സഹർഷിഭിഃ ।
ഭൂയസ്തദ്ദേവയജനം സമീഢ്വദ്വേധസോ യയുഃ ॥ 7 ॥

വിധായ കാർത്സ്ന്യേന ച തദ് യദാഹ ഭഗവാൻ ഭവഃ ।
സംദധുഃ കസ്യ കായേന സവനീയപശോഃ ശിരഃ ॥ 8 ॥

സംധീയമാനേ ശിരസി ദക്ഷോ രുദ്രാഭിവീക്ഷിതഃ ।
സദ്യഃ സുപ്ത ഇവോത്തസ്ഥൌ ദദൃശേ ചാഗ്രതോ മൃഡം ॥ 9 ॥

തദാ വൃഷധ്വജദ്വേഷകലിലാത്മാ പ്രജാപതിഃ ।
ശിവാവലോകാദഭവച്ഛരദ്ധ്രദ ഇവാമലഃ ॥ 10 ॥

ഭവസ്തവായ കൃതധീർന്നാശക്നോദനുരാഗതഃ ।
ഔത്കണ്ഠ്യാദ്ബാഷ്പകലയാ സമ്പരേതാം സുതാം സ്മരൻ ॥ 11 ॥

കൃച്ഛ്രാത്‌സംസ്തഭ്യ ച മനഃ പ്രേമവിഹ്വലിതഃ സുധീഃ ।
ശശംസ നിർവ്വ്യളീകേന ഭാവേനേശം പ്രജാപതിഃ ॥ 12 ॥

ദക്ഷ ഉവാച

     ഭൂയാനനുഗ്രഹ അഹോ ഭവതാ കൃതോ മേ
          ദണ്ഡസ്ത്വയാ മയി ഭൃതോ യദപി പ്രലബ്ധഃ ।
     ന ബ്രഹ്മബന്ധുഷു ച വാം ഭഗവന്നവജ്ഞാ
          തുഭ്യം ഹരേശ്ച കുത ഏവ ധൃതവ്രതേഷു ॥ 13 ॥

     വിദ്യാതപോവ്രതധരാൻ മുഖതഃ സ്മ വിപ്രാൻ
          ബ്രഹ്മാത്മതത്ത്വമവിതും പ്രഥമം ത്വമസ്രാക് ।
     തദ്ബ്രാഹ്മണാൻ പരമ സർവ്വവിപത്സു പാസി
          പാലഃ പശൂനിവ വിഭോ പ്രഗൃഹീതദണ്ഡഃ ॥ 14 ॥

     യോഽസൌ മയാവിദിതതത്ത്വദൃശാ സഭായാം
          ക്ഷിപ്തോ ദുരുക്തിവിശിഖൈർവ്വിഗണയ്യ തൻമാം ।
     അർവ്വാക്‌പതന്തമർഹത്തമ നിന്ദയാപാദ്-
          ദൃഷ്ട്യാഽഽർദ്രയാ സ ഭഗവാൻ സ്വകൃതേന തുഷ്യേത് ॥ 15 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

ക്ഷമാപ്യൈവം സ മീഢ്വാംസം ബ്രഹ്മണാ ചാനുമന്ത്രിതഃ ।
കർമ്മ സന്താനയാമാസ സോപാദ്ധ്യായർത്ത്വിഗാദിഭിഃ ॥ 16 ॥

വൈഷ്ണവം യജ്ഞസന്തത്യൈ ത്രികപാലം ദ്വിജോത്തമാഃ ।
പുരോഡാശം നിരവപൻ വീരസംസർഗ്ഗശുദ്ധയേ ॥ 17 ॥

അധ്വര്യുണാഽഽത്തഹവിഷാ യജമാനോ വിശാം പതേ ।
ധിയാ വിശുദ്ധയാ ദധ്യൌ തഥാ പ്രാദുരഭൂദ്ധരിഃ ॥ 18 ॥

തദാ സ്വപ്രഭയാ തേഷാം ദ്യോതയന്ത്യാ ദിശോ ദശ ।
മുഷ്ണംസ്തേജ ഉപാനീതസ്താർക്ഷ്യേണ സ്തോത്രവാജിനാ ॥ 19 ॥

     ശ്യാമോ ഹിരണ്യരശനോഽർക്കകിരീടജുഷ്ടോ
          നീലാളകഭ്രമരമണ്ഡിതകുണ്ഡലാസ്യഃ ।
     കംബ്വബ്ജചക്രശരചാപഗദാസിചർമ്മ-
          വ്യഗ്രൈർഹിരൺമയഭുജൈരിവ കർണ്ണികാരഃ ॥ 20 ॥

     വക്ഷസ്യധിശ്രിതവധൂർവ്വനമാല്യുദാര-
          ഹാസാവലോകകലയാ രമയംശ്ച വിശ്വം ।
     പാർശ്വഭ്രമദ്വ്യജനചാമരരാജഹംസഃ
          ശ്വേതാതപത്രശശിനോപരി രജ്യമാനഃ ॥ 21 ॥

തമുപാഗതമാലക്ഷ്യ സർവ്വേ സുരഗണാദയഃ ।
പ്രണേമുഃ സഹസോത്ഥായ ബ്രഹ്മേന്ദ്രത്ര്യക്ഷനായകാഃ ॥ 22 ॥

തത്തേജസാ ഹതരുചഃ സന്നജിഹ്വാഃ സസാധ്വസാഃ ।
മൂർദ്ധ്നാ ധൃതാഞ്ജലിപുടാ ഉപതസ്ഥുരധോക്ഷജം ॥ 23 ॥

അപ്യർവ്വാഗ്‌വൃത്തയോ യസ്യ മഹി ത്വാത്മഭുവാദയഃ ।
യഥാമതി ഗൃണന്തി സ്മ കൃതാനുഗ്രഹവിഗ്രഹം ॥ 24 ॥

     ദക്ഷോ ഗൃഹീതാർഹണസാദനോത്തമം
          യജ്ഞേശ്വരം വിശ്വസൃജാം പരം ഗുരും ।
     സുനന്ദനന്ദാദ്യനുഗൈർവൃതം മുദാ
          ഗൃണൻ പ്രപേദേ പ്രയതഃ കൃതാഞ്ജലിഃ ॥ 25 ॥

ദക്ഷ ഉവാച

     ശുദ്ധം സ്വധാമ്ന്യുപരതാഖിലബുദ്ധ്യവസ്ഥം
          ചിൻമാത്രമേകമഭയം പ്രതിഷിദ്ധ്യ മായാം ।
     തിഷ്ഠംസ്തയൈവ പുരുഷത്വമുപേത്യ തസ്യാ-
          മാസ്തേ ഭവാനപരിശുദ്ധ ഇവാത്മതന്ത്രഃ ॥ 26 ॥

ഋത്വിജ ഊചുഃ

     തത്ത്വം ന തേ വയമനഞ്ജന രുദ്രശാപാത്
          കർമ്മണ്യവഗ്രഹധിയോ ഭഗവൻ വിദാമഃ ।
     ധർമ്മോപലക്ഷണമിദം ത്രിവൃദദ്ധ്വരാഖ്യം
          ജ്ഞാതം യദർത്ഥമധിദൈവമദോ വ്യവസ്ഥാഃ ॥ 27 ॥

സദസ്യാ ഊചുഃ

     ഉത്പത്യദ്ധ്വന്യശരണ ഉരുക്ലേശദുർഗ്ഗേഽന്തകോഗ്ര-
          വ്യാളാന്വിഷ്ടേ വിഷയമൃഗതൃഷ്ണാഽഽത്മഗേഹോരുഭാരഃ ।
     ദ്വന്ദ്വശ്വഭ്രേ ഖലമൃഗഭയേ ശോകദാവേഽജ്ഞസാർത്ഥഃ
          പാദൌകസ്തേ ശരണദ കദാ യാതി കാമോപസൃഷ്ടഃ ॥ 28 ॥

രുദ്ര ഉവാച

     തവ വരദ വരാംഘ്രാവാശിഷേഹാഖിലാർത്ഥേ
          ഹ്യപി മുനിഭിരസക്തൈരാദരേണാർഹണീയേ ।
     യദി രചിതധിയം മാവിദ്യലോകോഽപവിദ്ധം
          ജപതി ന ഗണയേ തത്ത്വത്പരാനുഗ്രഹേണ ॥ 29 ॥

ഭൃഗുരുവാച

     യൻമായയാ ഗഹനയാപഹൃതാത്മബോധാ
          ബ്രഹ്മാദയസ്തനുഭൃതസ്തമസി സ്വപന്തഃ ।
     നാത്മൻ ശ്രിതം തവ വിദന്ത്യധുനാപി തത്ത്വം
          സോഽയം പ്രസീദതു ഭവാൻ പ്രണതാത്മബന്ധുഃ ॥ 30 ॥

ബ്രഹ്മോവാച

     നൈതത്‌സ്വരൂപം ഭവതോഽസൌ പദാർത്ഥ-
          ഭേദഗ്രഹൈഃ പുരുഷോ യാവദീക്ഷേത് ।
     ജ്ഞാനസ്യ ചാർത്ഥസ്യ ഗുണസ്യ ചാശ്രയോ
          മായാമയാദ്വ്യതിരിക്തോ യതസ്ത്വം ॥ 31 ॥

ഇന്ദ്ര ഉവാച

     ഇദമപ്യച്യുത വിശ്വഭാവനം
          വപുരാനന്ദകരം മനോദൃശാം ।
     സുരവിദ്വിട്ക്ഷപണൈരുദായുധൈർ
          ഭുജദണ്ഡൈരുപപന്നമഷ്ടഭിഃ ॥ 32 ॥

പത്ന്യ ഊചുഃ

     യജ്ഞോഽയം തവ യജനായ കേന സൃഷ്ടോ
          വിധ്വസ്തഃ പശുപതിനാദ്യ ദക്ഷകോപാത് ।
     തം നസ്ത്വം ശവശയനാഭശാന്തമേധം
          യജ്ഞാത്മൻ നളിനരുചാ ദൃശാ പുനീഹി ॥ 33 ॥

ഋഷയ ഊചുഃ

     അനന്വിതം തേ ഭഗവൻ വിചേഷ്ടിതം
          യദാത്മനാ ചരസി ഹി കർമ്മ നാജ്യസേ ।
     വിഭൂതയേ യത ഉപസേദുരീശ്വരീം
          ന മന്യതേ സ്വയമനുവർത്തതീം ഭവാൻ ॥ 34 ॥

സിദ്ധാ ഊചുഃ

     അയം ത്വത്കഥാമൃഷ്ടപീയൂഷനദ്യാം
          മനോവാരണഃ ക്ലേശദാവാഗ്നിദഗ്‌ദ്ധഃ ।
     തൃഷാർത്തോഽവഗാഢോ ന സസ്മാര ദാവം
          ന നിഷ്ക്രാമതി ബ്രഹ്മസമ്പന്നവന്നഃ ॥ 35 ॥

യജമാന്യുവാച

     സ്വാഗതം തേ പ്രസീദേശ തുഭ്യം നമഃ
          ശ്രീനിവാസ ശ്രിയാ കാന്തയാ ത്രാഹി നഃ ।
     ത്വാമൃതേഽധീശ നാംഗൈർമ്മമഖഃ ശോഭതേ
          ശീർഷഹീനഃ കബന്ധോ യഥാ പൂരുഷഃ ॥ 36 ॥

ലോകപാലാ ഊചുഃ

     ദൃഷ്ടഃ കിം നോ ദൃഗ്ഭിരസദ്ഗ്രഹൈസ്ത്വം
          പ്രത്യഗ്ദ്രഷ്ടാ ദൃശ്യതേ യേന ദൃശ്യം ।
     മായാ ഹ്യേഷാ ഭവദീയാ ഹി ഭൂമൻ
          യസ്ത്വം ഷഷ്ഠഃ പഞ്ചഭിർഭാസി ഭൂതൈഃ ॥ 37 ॥

യോഗേശ്വരാ ഊചുഃ

     പ്രേയാന്ന തേഽന്യോഽസ്ത്യമുതസ്ത്വയി പ്രഭോ
          വിശ്വാത്മനീക്ഷേന്ന പൃഥഗ്യ ആത്മനഃ ।
     അഥാപി ഭക്ത്യേശ തയോപധാവതാ-
          മനന്യവൃത്ത്യാനുഗൃഹാണ വത്സല ॥ 38 ॥

     ജഗദുദ്ഭവസ്ഥിതിലയേഷു ദൈവതോ
          ബഹുഭിദ്യമാന ഗുണയാഽഽത്മമായയാ ।
     രചിതാത്മഭേദമതയേ സ്വസംസ്ഥയാ
          വിനിവർത്തിതഭ്രമഗുണാത്മനേ നമഃ ॥ 39 ॥

ബ്രഹ്മോവാച

നമസ്തേ ശ്രിതസത്ത്വായ ധർമ്മാദീനാം ച സൂതയേ ।
നിർഗ്ഗുണായ ച യത്കാഷ്ഠാം നാഹം വേദാപരേഽപി ച ॥ 40 ॥

അഗ്നിരുവാച

     യത്തേജസാഹം സുസമിദ്ധതേജാ
          ഹവ്യം വഹേ സ്വധ്വര ആജ്യസിക്തം ।
     തം യജ്ഞിയം പഞ്ചവിധം ച പഞ്ചഭിഃ
          സ്വിഷ്ടം യജുർഭിഃ പ്രണതോഽസ്മി യജ്ഞം ॥ 41 ॥

ദേവാ ഊചുഃ

     പുരാ കൽപാപായേ സ്വകൃത-
          മുദരീകൃത്യ വികൃതം
     ത്വമേവാദ്യസ്തസ്മിൻ സലില
          ഉരഗേന്ദ്രാധിശയനേ ।
     പുമാൻ ശേഷേ സിദ്ധൈർഹൃദി
          വിമൃശിതാധ്യാത്മപദവിഃ
     സ ഏവാദ്യാക്ഷ്ണോർ യഃ പഥി
          ചരസി ഭൃത്യാനവസി നഃ ॥ 42 ॥

ഗന്ധർവ്വാ ഊചുഃ

     അംശാംശാസ്തേ ദേവ മരീച്യാദയ ഏതേ
          ബ്രഹ്മേന്ദ്രാദ്യാ ദേവഗണാ രുദ്രപുരോഗാഃ ।
     ക്രീഡാഭാണ്ഡം വിശ്വമിദം യസ്യ വിഭൂമം-
          സ്തസ്മൈ നിത്യം നാഥ നമസ്തേ കരവാമ ॥ 43 ॥

വിദ്യാധരാ ഊചുഃ

     ത്വൻമായയാർത്ഥമഭിപദ്യ കളേബരേഽസ്മിൻ
          കൃത്വാ മമാഹമിതി ദുർമ്മതിരുത്പഥൈഃ സ്വൈഃ ।
     ക്ഷിപ്തോഽപ്യസദ്വിഷയലാലസ ആത്മമോഹം
          യുഷ്മത്കഥാമൃതനിഷേവക ഉദ് വ്യുദസ്യേത് ॥ 44 ॥

ബ്രാഹ്മണാ ഊചുഃ

     ത്വം ക്രതുസ്ത്വം ഹവിസ്ത്വം ഹുതാശഃ സ്വയം
          ത്വം ഹി മന്ത്രഃ സമിദ്ദർഭ പാത്രാണി ച ।
     ത്വം സദസ്യർത്വിജോ ദമ്പതീ ദേവതാ
          അഗ്നിഹോത്രം സ്വധാ സോമ ആജ്യം പശുഃ ॥ 45 ॥

     ത്വം പുരാ ഗാം രസായാ മഹാസൂകരോ
          ദംഷ്ട്രയാ പദ്മിനീം വാരണേന്ദ്രോ യഥാ ।
     സ്തൂയമാനോ നദംല്ലീലയാ യോഗിഭിർ-
          വ്യൂജ്ജഹർത്ഥ ത്രയീഗാത്ര യജ്ഞക്രതുഃ ॥ 46 ॥

     സ പ്രസീദ ത്വമസ്മാകമാകാംക്ഷതാം
          ദർശനം തേ പരിഭ്രഷ്ടസത്കർമ്മണാം ।
     കീർത്ത്യമാനേ നൃഭിർന്നാമ്‌നി യജ്ഞേശ തേ
          യജ്ഞവിഘ്നാഃ ക്ഷയം യാന്തി തസ്മൈ നമഃ ॥ 47 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

ഇതി ദക്ഷഃ കവിർ യജ്ഞം ഭദ്ര രുദ്രാഭിമർശിതം ।
കീർത്ത്യമാനേ ഹൃഷീകേശേ സംനിന്യേ യജ്ഞഭാവനേ ॥ 48 ॥

ഭഗവാൻ സ്വേന ഭാഗേന സർവ്വാത്മാ സർവ്വഭാഗഭുക് ।
ദക്ഷം ബഭാഷ ആഭാഷ്യ പ്രീയമാണ ഇവാനഘ ॥ 49 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

അഹം ബ്രഹ്മാ ച ശർവ്വശ്ച ജഗതഃ കാരണം പരം ।
ആത്മേശ്വര ഉപദ്രഷ്ടാ സ്വയംദൃഗവിശേഷണഃ ॥ 50 ॥

ആത്മമായാം സമാവിശ്യ സോഽഹം ഗുണമയീം ദ്വിജ ।
സൃജൻ രക്ഷൻ ഹരൻ വിശ്വം ദധ്രേ സംജ്ഞാം ക്രിയോചിതാം ॥ 51 ॥

തസ്മിൻ ബ്രഹ്മണ്യദ്വിതീയേ കേവലേ പരമാത്മനി ।
ബ്രഹ്മരുദ്രൌ ച ഭൂതാനി ഭേദേനാജ്ഞോഽനുപശ്യതി ॥ 52 ॥

യഥാ പുമാൻ ന സ്വാങ്ഗേഷു ശിരഃ പാണ്യാദിഷു ക്വചിത് ।
പാരക്യബുദ്ധിം കുരുതേ ഏവം ഭൂതേഷു മത്പരഃ ॥ 53 ॥

ത്രയാണാമേകഭാവാനാം യോ ന പശ്യതി വൈ ഭിദാം ।
സർവ്വഭൂതാത്മനാം ബ്രഹ്മൻ സ ശാന്തിമധിഗച്ഛതി ॥ 54 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

ഏവം ഭഗവതാഽഽദിഷ്ടഃ പ്രജാപതിപതിർഹരിം ।
അർച്ചിത്വാ ക്രതുനാ സ്വേന ദേവാനുഭയതോഽയജത് ॥ 55 ॥

രുദ്രം ച സ്വേന ഭാഗേന ഹ്യുപാധാവത്സമാഹിതഃ ।
കർമ്മണോദവസാനേന സോമപാനിതരാനപി ।
ഉദവസ്യ സഹർത്വിഗ്ഭിഃ സസ്നാവവഭൃഥം തതഃ ॥ 56 ॥

തസ്മാ അപ്യനുഭാവേന സ്വേനൈവാവാപ്തരാധസേ ।
ധർമ്മ ഏവ മതിം ദത്ത്വാ ത്രിദശാസ്തേ ദിവം യയുഃ ॥ 57 ॥

ഏവം ദാക്ഷായണീ ഹിത്വാ സതീ പൂർവ്വകളേബരം ।
ജജ്ഞേ ഹിമവതഃ ക്ഷേത്രേ മേനായാമിതി ശുശ്രുമ ॥ 58 ॥

തമേവ ദയിതം ഭൂയ ആവൃങ്ക്തേ പതിമംബികാ ।
അനന്യഭാവൈകഗതിം ശക്തിഃ സുപ്തേവ പൂരുഷം ॥ 59 ॥

ഏതദ്ഭഗവതഃ ശംഭോഃ കർമ്മ ദക്ഷാധ്വരദ്രുഹഃ ।
ശ്രുതം ഭാഗവതാച്ഛിഷ്യാദുദ്ധവാൻമേ ബൃഹസ്പതേഃ ॥ 60 ॥

     ഇദം പവിത്രം പരമീശചേഷ്ടിതം
          യശസ്യമായുഷ്യമഘൌഘമർഷണം ।
     യോ നിത്യദാഽഽകർണ്യ നരോഽനുകീർത്തയേദ്-
          ധുനോത്യഘം കൌരവ ഭക്തിഭാവതഃ ॥ 61 ॥