ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദ്വിതീയഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 2) / അദ്ധ്യായം 5

← സ്കന്ധം 2 : അദ്ധ്യായം 4

സ്കന്ധം 2 : അദ്ധ്യായം 6 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദ്വിതീയഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 2) / അദ്ധ്യായം 5

നാരദ ഉവാച

ദേവദേവ നമസ്തേഽസ്തു ഭൂതഭാവന പൂർവ്വജ ।
തദ് വിജാനീഹി യജ്ജ്ഞാനമാത്മതത്ത്വനിദർശനം ॥ 1 ॥

യദ്രൂപം യദധിഷ്ഠാനം യതഃ സൃഷ്ടമിദം പ്രഭോ ।
യത് സംസ്ഥം യത്പരം യച്ച തത്തത്ത്വം വദ തത്ത്വതഃ ॥ 2 ॥

സർവ്വം ഹ്യേതദ്ഭവാൻ വേദ ഭൂതഭവ്യഭവത്പ്രഭുഃ ।
കരാമലകവദ് വിശ്വം വിജ്ഞാനാവസിതം തവ ॥ 3 ॥

യദ്വിജ്ഞാനോ യദാധാരോ യത്പരസ്ത്വം യദാത്മകഃ ।
ഏകഃ സൃജസി ഭൂതാനി ഭൂതൈരേവാത്മമായയാ ॥ 4 ॥

ആത്മൻ ഭാവയസേ താനി ന പരാഭാവയൻ സ്വയം ।
ആത്മശക്തിമവഷ്ടഭ്യ ഊർണ്ണനാഭിരിവാക്ലമഃ ॥ 5 ॥

നാഹം വേദ പരം ഹ്യസ്മിൻ നാപരം ന സമം വിഭോ ।
നാമരൂപഗുണൈർഭാവ്യം സദസത്കിഞ്ചിദന്യതഃ ॥ 6 ॥

സ ഭവാനചരദ്ഘോരം യത്തപഃ സുസമാഹിതഃ ।
തേന ഖേദയസേ നസ്ത്വം പരാശങ്കാം പ്രയച്ഛസി ॥ 7 ॥

ഏതൻമേ പൃച്ഛതഃ സർവ്വം സർവ്വജ്ഞ സകലേശ്വര ।
വിജാനീഹി യഥൈവേദമഹം ബുധ്യേഽനുശാസിതഃ ॥ 8 ॥

ബ്രഹ്മോവാച

സമ്യക് കാരുണികസ്യേദം വത്സ തേ വിചികിത്സിതം ।
യദഹം ചോദിതഃ സൗമ്യ ഭഗവദ്വീര്യദർശനേ ॥ 9 ॥

നാനൃതം തവ തച്ചാപി യഥാ മാം പ്രബ്രവീഷി ഭോഃ ।
അവിജ്ഞായ പരം മത്ത ഏതാവത്ത്വം യതോ ഹി മേ ॥ 10 ॥

യേന സ്വരോചിഷാ വിശ്വം രോചിതം രോചയാമ്യഹം ।
യഥാർക്കോഽഗ്നിർ യഥാ സോമോ യഥർക്ഷഗ്രഹതാരകാഃ ॥ 11 ॥

തസ്മൈ നമോ ഭഗവതേ വാസുദേവായ ധീമഹി ।
യൻമായയാ ദുർജ്ജയയാ മാം ബ്രുവന്തി ജഗദ്ഗുരും ॥ 12 ॥

വിലജ്ജമാനയാ യസ്യ സ്ഥാതുമീക്ഷാപഥേഽമുയാ ।
വിമോഹിതാ വികത്ഥന്തേ മമാഹമിതി ദുർദ്ധിയഃ ॥ 13 ॥

ദ്രവ്യം കർമ്മ ച കാലശ്ച സ്വഭാവോ ജീവ ഏവ ച ।
വാസുദേവാത്പരോ ബ്രഹ്മൻ ന ചാന്യോഽർത്ഥോഽസ്തി തത്ത്വതഃ ॥ 14 ॥

നാരായണപരാ വേദാ ദേവാ നാരായണാങ്ഗജാഃ ।
നാരായണപരാ ലോകാ നാരായണപരാ മഖാഃ ॥ 15 ॥

നാരായണപരോ യോഗോ നാരായണപരം തപഃ ।
നാരായണപരം ജ്ഞാനം നാരായണപരാ ഗതിഃ ॥ 16 ॥

തസ്യാപി ദ്രഷ്ടുരീശസ്യ കൂടസ്ഥസ്യാഖിലാത്മനഃ ।
സൃജ്യം സൃജാമി സൃഷ്ടോഽഹമീക്ഷയൈവാഭിചോദിതഃ ॥ 17 ॥

സത്ത്വം രജസ്തമ ഇതി നിർഗ്ഗുണസ്യ ഗുണാസ്ത്രയഃ ।
സ്ഥിതിസർഗ്ഗനിരോധേഷു ഗൃഹീതാ മായയാ വിഭോഃ ॥ 18 ॥

കാര്യകാരണകർത്തൃത്വേ ദ്രവ്യജ്ഞാനക്രിയാശ്രയാഃ ।
ബധ്നന്തി നിത്യദാ മുക്തം മായിനം പുരുഷം ഗുണാഃ ॥ 19 ॥

സ ഏഷ ഭഗവാൻ ലിങ്ഗൈസ്ത്രിഭിരേഭിരധോക്ഷജഃ ।
സ്വലക്ഷിതഗതിർബ്രഹ്മൻ സർവ്വേഷാം മമ ചേശ്വരഃ ॥ 20 ॥

കാലം കർമ്മ സ്വഭാവം ച മായേശോ മായയാ സ്വയാ ।
ആത്മൻ യദൃച്ഛയാ പ്രാപ്തം വിബുഭൂഷുരുപാദദേ ॥ 21 ॥

കാലാദ്ഗുണവ്യതികരഃ പരിണാമഃ സ്വഭാവതഃ ।
കർമ്മണോ ജൻമ മഹതഃ പുരുഷാധിഷ്ഠിതാദഭൂത് ॥ 22 ॥

മഹതസ്തു വികുർവ്വാണാദ്രജഃസത്ത്വോപബൃംഹിതാത് ।
തമഃപ്രധാനസ്ത്വഭവദ്ദ്രവ്യജ്ഞാനക്രിയാത്മകഃ ॥ 23 ॥

സോഽഹങ്കാര ഇതി പ്രോക്തോ വികുർവ്വൻ സമഭൂത്ത്രിധാ ।
വൈകാരികസ്തൈജസശ്ച താമസശ്ചേതി യദ്ഭിദാ ।
ദ്രവ്യശക്തിഃ ക്രിയാശക്തിർജ്ഞാനശക്തിരിതി പ്രഭോ ॥ 24 ॥

താമസാദപി ഭൂതാദേർവികുർവ്വാവാണാദഭൂന്നഭഃ ।
തസ്യ മാത്രാ ഗുണഃ ശബ്ദോ ലിംഗം യദ്ദ്രഷ്ടൃദൃശ്യയോഃ ॥ 25 ॥

നഭസോഽഥ വികുർവ്വാണാദഭൂത്സ്പർശഗുണോഽനിലഃ ।
പരാന്വയാച്ഛബ്ദവാംശ്ച പ്രാണ ഓജഃ സഹോ ബലം ॥ 26 ॥

വായോരപി വികുർവ്വാണാത്കാലകർമ്മസ്വഭാവതഃ ।
ഉദപദ്യത തേജോ വൈ രൂപവത് സ്പർശശബ്ദവത് ॥ 27 ॥

തേജസസ്തു വികുർവ്വാണാദാസീദംഭോ രസാത്മകം ।
രൂപവത് സ്പർശവച്ചാംഭോ ഘോഷവച്ച പരാന്വയാത് ॥ 28 ॥

വിശേഷസ്തു വികുർവ്വാണാദംഭസോ ഗന്ധവാനഭൂത് ।
പരാന്വയാദ്രസസ്പർശശബ്ദരൂപഗുണാന്വിതഃ ॥ 29 ॥

വൈകാരികാൻമനോ ജജ്ഞേ ദേവാ വൈകാരികാ ദശ ।
ദിഗ്വാതാർക്കപ്രചേതോഽശ്വിവഹ്നീന്ദ്രോപേന്ദ്രമിത്രകാഃ ॥ 30 ॥

തൈജസാത്തു വികുർവ്വാണാദിന്ദ്രിയാണി ദശാഭവൻ ।
ജ്ഞാനശക്തിഃ ക്രിയാശക്തിർബ്ബുദ്ധിഃ പ്രാണശ്ച തൈജസൌ ।
ശ്രോത്രം ത്വഗ്ഘ്രാണദൃഗ്ജിഹ്വാ വാഗ്ദോർമ്മേഢ്രാങ്ഘ്രിപായവഃ ॥ 31 ॥

യദൈതേഽസങ്ഗതാ ഭാവാ ഭൂതേന്ദ്രിയമനോഗുണാഃ ।
യദായതനനിർമ്മാണേ ന ശേകുർബ്രഹ്മവിത്തമ ॥ 32 ॥

തദാ സംഹത്യ ചാന്യോന്യം ഭഗവച്ഛക്തിചോദിതാഃ ।
സദസത്ത്വമുപാദായ ചോഭയം സസൃജുർഹ്യദഃ ॥ 33 ॥

വർഷപൂഗസഹസ്രാന്തേ തദണ്ഡമുദകേശയം ।
കാലകർമ്മസ്വഭാവസ്ഥോ ജീവോഽജീവമജീവയത് ॥ 34 ॥

സ ഏവ പുരുഷസ്തസ്മാദണ്ഡം നിർഭിദ്യ നിർഗ്ഗതഃ ।
സഹസ്രോർവങ്ഘ്രിബാഹ്വക്ഷഃ സഹസ്രാനനശീർഷവാൻ ॥ 35 ॥

യസ്യേഹാവയവൈർല്ലോകാൻ കൽപയന്തി മനീഷിണഃ ।
കട്യാദിഭിരധഃ സപ്ത സപ്തോർധ്വം ജഘനാദിഭിഃ ॥ 36 ॥

പുരുഷസ്യ മുഖം ബ്രഹ്മ ക്ഷത്രമേതസ്യ ബാഹവഃ ।
ഊർവോർവൈശ്യോ ഭഗവതഃ പദ്ഭ്യാം ശൂദ്രോ വ്യജായത ॥ 37 ॥

ഭൂർല്ലോകഃ കൽപിതഃ പദ്ഭ്യാം ഭുവർല്ലോകോഽസ്യ നാഭിതഃ ।
ഹൃദാ സ്വർല്ലോക ഉരസാ മഹർല്ലോകോ മഹാത്മനഃ ॥ 38 ॥

ഗ്രീവായാം ജനലോകശ്ച തപോലോകഃ സ്തനദ്വയാത് ।
മൂർധഭിഃ സത്യലോകസ്തു ബ്രഹ്മലോകഃ സനാതനഃ ॥ 39 ॥

തത്കട്യാം ചാതലം കൢപ്തമൂരുഭ്യാം വിതലം വിഭോഃ ।
ജാനുഭ്യാം സുതലം ശുദ്ധം ജംഘ്യാഭ്യാം തു തലാതലം ॥ 40 ॥

മഹാതലം തു ഗുൽഫാഭ്യാം പ്രപദാഭ്യാം രസാതലം ।
പാതാളം പാദതലത ഇതി ലോകമയഃ പുമാൻ ॥ 41 ॥

ഭൂർല്ലോകഃ കൽപിതഃ പദ്ഭ്യാം ഭുവർല്ലോകോഽസ്യ നാഭിതഃ ।
സ്വർല്ലോകഃ കൽപിതോ മൂർധ്നാ ഇതി വാ ലോകകൽപനാ ॥ 42 ॥