ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / സപ്തമഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 7) / അദ്ധ്യായം 15

← സ്കന്ധം 7 : അദ്ധ്യായം 14

സ്കന്ധം 8 : അദ്ധ്യായം 1 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / സപ്തമഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 7) / അദ്ധ്യായം 15

നാരദ ഉവാച

കർമ്മനിഷ്ഠാ ദ്വിജാഃ കേചിത് തപോനിഷ്ഠാ നൃപാപരേ ।
സ്വാധ്യായേഽന്യേ പ്രവചനേ യേ കേചിജ്ജ്ഞാനയോഗയോഃ ॥ 1 ॥

ജ്ഞാനനിഷ്ഠായ ദേയാനി കവ്യാന്യാനന്ത്യമിച്ഛതാ ।
ദൈവേ ച തദഭാവേ സ്യാദിതരേഭ്യോ യഥാർഹതഃ ॥ 2 ॥

ദ്വൌ ദൈവേ പിതൃകാര്യേ ത്രീനേകൈകമുഭയത്ര വാ ।
ഭോജയേത് സുസമൃദ്ധോഽപി ശ്രാദ്ധേ കുര്യാന്ന വിസ്തരം ॥ 3 ॥

ദേശകാലോചിതശ്രദ്ധാ ദ്രവ്യപാത്രാർഹണാനി ച ।
സമ്യഗ്ഭവന്തി നൈതാനി വിസ്തരാത് സ്വജനാർപ്പണാത് ॥ 4 ॥

ദേശേ കാലേ ച സമ്പ്രാപ്തേ മുന്യന്നം ഹരിദൈവതം ।
ശ്രദ്ധയാ വിധിവത്പാത്രേ ന്യസ്തം കാമധുഗക്ഷയം ॥ 5 ॥

ദേവർഷിപിതൃഭൂതേഭ്യ ആത്മനേ സ്വജനായ ച ।
അന്നം സംവിഭജൻ പശ്യേത് സർവ്വം തത്പുരുഷാത്മകം ॥ 6 ॥

ന ദദ്യാദാമിഷം ശ്രാദ്ധേ ന ചാദ്യാദ്ധർമ്മതത്ത്വവിത് ।
മുന്യന്നൈഃ സ്യാത്പരാ പ്രീതിർയഥാ ന പശുഹിംസയാ ॥ 7 ॥

നൈതാദൃശഃ പരോ ധർമ്മോ നൃണാം സദ്ധർമ്മമിച്ഛതാം ।
ന്യാസോ ദണ്ഡസ്യ ഭൂതേഷു മനോവാക്കായജസ്യ യഃ ॥ 8 ॥

ഏകേ കർമ്മമയാൻ യജ്ഞാൻ ജ്ഞാനിനോ യജ്ഞവിത്തമാഃ ।
ആത്മസംയമനേഽനീഹാ ജുഹ്വതി ജ്ഞാനദീപിതേ ॥ 9 ॥

ദ്രവ്യയജ്ഞൈർയക്ഷ്യമാണം ദൃഷ്ട്വാ ഭൂതാനി ബിഭ്യതി ।
ഏഷ മാകരുണോ ഹന്യാദതജ്ജ്ഞോ ഹ്യസുതൃബ് ധ്രുവം ॥ 10 ॥

തസ്മാദ്ദൈവോപപന്നേന മുന്യന്നേനാപി ധർമ്മവിത് ।
സന്തുഷ്ടോഽഹരഹഃ കുര്യാന്നിത്യനൈമിത്തികീഃ ക്രിയാഃ ॥ 11 ॥

വിധർമ്മഃ പരധർമ്മശ്ച ആഭാസ ഉപമാ ഛലഃ ।
അധർമ്മശാഖാഃ പഞ്ചേമാ ധർമ്മജ്ഞോഽധർമ്മവത്ത്യജേത് ॥ 12 ॥

ധർമ്മബാധോ വിധർമ്മഃ സ്യാത്പരധർമ്മോഽന്യചോദിതഃ ।
ഉപധർമ്മസ്തു പാഖണ്ഡോ ദംഭോ വാ ശബ്ദഭിച്ഛലഃ ॥ 13 ॥

യസ്ത്വിച്ഛയാ കൃതഃ പുംഭിരാഭാസോ ഹ്യാശ്രമാത്പൃഥക് ।
സ്വഭാവവിഹിതോ ധർമ്മഃ കസ്യ നേഷ്ടഃ പ്രശാന്തയേ ॥ 14 ॥

ധർമ്മാർത്ഥമപി നേഹേത യാത്രാർത്ഥം വാധനോ ധനം ।
അനീഹാനീഹമാനസ്യ മഹാഹേരിവ വൃത്തിദാ ॥ 15 ॥

സന്തുഷ്ടസ്യ നിരീഹസ്യ സ്വാത്മാരാമസ്യ യത് സുഖം ।
കുതസ്തത്കാമലോഭേന ധാവതോഽർത്ഥേഹയാ ദിശഃ ॥ 16 ॥

സദാ സന്തുഷ്ടമനസഃ സർവ്വാഃ സുഖമയാ ദിശഃ ।
ശർക്കരാകണ്ടകാദിഭ്യോ യഥോപാനത്പദഃ ശിവം ॥ 17 ॥

സന്തുഷ്ടഃ കേന വാ രാജന്ന വർത്തേതാപി വാരിണാ ।
ഔപസ്ഥ്യജൈഹ്വ്യകാർപ്പണ്യാദ്ഗൃഹപാലായതേ ജനഃ ॥ 18 ॥

അസന്തുഷ്ടസ്യ വിപ്രസ്യ തേജോ വിദ്യാ തപോ യശഃ ।
സ്രവന്തീന്ദ്രിയലൌല്യേന ജ്ഞാനം ചൈവാവകീര്യതേ ॥ 19 ॥

കാമസ്യാന്തം ച ക്ഷുത്തൃഡ്ഭ്യാം ക്രോധസ്യൈതത്ഫലോദയാത് ।
ജനോ യാതി ന ലോഭസ്യ ജിത്വാ ഭുക്ത്വാ ദിശോ ഭുവഃ ॥ 20 ॥

പണ്ഡിതാ ബഹവോ രാജൻ ബഹുജ്ഞാഃ സംശയച്ഛിദഃ ।
സദസസ്പതയോഽപ്യേകേ അസന്തോഷാത്പതന്ത്യധഃ ॥ 21 ॥

അസങ്കൽപാജ്ജയേത്കാമം ക്രോധം കാമവിവർജ്ജനാത് ।
അർത്ഥാനർത്ഥേക്ഷയാ ലോഭം ഭയം തത്ത്വാവമർശനാത് ॥ 22 ॥

ആന്വീക്ഷിക്യാ ശോകമോഹൌ ദംഭം മഹദുപാസയാ ।
യോഗാന്തരായാൻ മൌനേന ഹിംസാം കായാദ്യനീഹയാ ॥ 23 ॥

കൃപയാ ഭൂതജം ദുഃഖം ദൈവം ജഹ്യാത്സമാധിനാ ।
ആത്മജം യോഗവീര്യേണ നിദ്രാം സത്ത്വനിഷേവയാ ॥ 24 ॥

രജസ്തമശ്ച സത്ത്വേന സത്ത്വം ചോപശമേന ച ।
ഏതത്സർവ്വം ഗുരൌ ഭക്ത്യാ പുരുഷോ ഹ്യഞ്ജസാ ജയേത് ॥ 25 ॥

യസ്യ സാക്ഷാദ്ഭഗവതി ജ്ഞാനദീപപ്രദേ ഗുരൌ ।
മർത്ത്യാസദ്ധീഃ ശ്രുതം തസ്യ സർവ്വം കുഞ്ജരശൌചവത് ॥ 26 ॥

ഏഷ വൈ ഭഗവാൻ സാക്ഷാത്പ്രധാനപുരുഷേശ്വരഃ ।
യോഗേശ്വരൈർവ്വിമൃഗ്യാംഘ്രിർല്ലോകോ യം മന്യതേ നരം ॥ 27 ॥

ഷഡ്വർഗ്ഗസംയമൈകാന്താഃ സർവ്വാ നിയമചോദനാഃ ।
തദന്താ യദി നോ യോഗാനാവഹേയുഃ ശ്രമാവഹാഃ ॥ 28 ॥

യഥാ വാർത്താദയോ ഹ്യർത്ഥാ യോഗസ്യാർത്ഥം ന ബിഭ്രതി ।
അനർത്ഥായ ഭവേയുസ്തേ പൂർത്തമിഷ്ടം തഥാസതഃ ॥ 29 ॥

യശ്ചിത്തവിജയേ യത്തഃ സ്യാന്നിഃസംഗോഽപരിഗ്രഹഃ ।
ഏകോ വിവിക്തശരണോ ഭിക്ഷുർഭിക്ഷാമിതാശനഃ ॥ 30 ॥

ദേശേ ശുചൌ സമേ രാജൻ സംസ്ഥാപ്യാസനമാത്മനഃ ।
സ്ഥിരം സമം സുഖം തസ്മിന്നാസീതർജ്ജ്വംഗ ഓമിതി ॥ 31 ॥

പ്രാണാപാനൌ സന്നിരുധ്യാത്പൂരകുംഭകരേചകൈഃ ।
യാവൻമനസ്ത്യജേത്കാമാൻ സ്വനാസാഗ്രനിരീക്ഷണഃ ॥ 32 ॥

യതോ യതോ നിഃസരതി മനഃ കാമഹതം ഭ്രമത് ।
തതസ്തത ഉപാഹൃത്യ ഹൃദി രുന്ധ്യാച്ഛനൈർബ്ബുധഃ ॥ 33 ॥

ഏവമഭ്യസ്യതശ്ചിത്തം കാലേനാൽപീയസാ യതേഃ ।
അനിശം തസ്യ നിർവ്വാണം യാത്യനിന്ധനവഹ്നിവത് ॥ 34 ॥

കാമാദിഭിരനാവിദ്ധം പ്രശാന്താഖിലവൃത്തി യത് ।
ചിത്തം ബ്രഹ്മസുഖസ്പൃഷ്ടം നൈവോത്തിഷ്ഠേത കർഹിചിത് ॥ 35 ॥

യഃ പ്രവ്രജ്യ ഗൃഹാത്പൂർവ്വം ത്രിവർഗ്ഗാവപനാത്പുനഃ ।
യദി സേവേത താൻ ഭിക്ഷുഃ സ വൈ വാന്താശ്യപത്രപഃ ॥ 36 ॥

യൈഃ സ്വദേഹഃ സ്മൃതോ നാത്മാ മർത്ത്യോ വിട് കൃമിഭസ്മസാത് ।
ത ഏനമാത്മസാത്കൃത്വാ ശ്ലാഘയന്തി ഹ്യസത്തമാഃ ॥ 37 ॥

ഗൃഹസ്ഥസ്യ ക്രിയാത്യാഗോ വ്രതത്യാഗോ വടോരപി ।
തപസ്വിനോ ഗ്രാമസേവാ ഭിക്ഷോരിന്ദ്രിയലോലതാ ॥ 38 ॥

ആശ്രമാപസദാ ഹ്യേതേ ഖല്വാശ്രമവിഡംബകാഃ ।
ദേവമായാവിമൂഢാംസ്താനുപേക്ഷേതാനുകമ്പയാ ॥ 39 ॥

ആത്മാനം ചേദ് വിജാനീയാത്പരം ജ്ഞാനധുതാശയഃ ।
കിമിച്ഛൻ കസ്യ വാ ഹേതോർദ്ദേഹം പുഷ്ണാതി ലമ്പടഃ ॥ 40 ॥

     ആഹുഃ ശരീരം രഥമിന്ദ്രിയാണി
          ഹയാനഭീഷൂൻ മന ഇന്ദ്രിയേശം ।
     വർത്മാനി മാത്രാ ധിഷണാം ച സൂതം
          സത്ത്വം ബൃഹദ്ബന്ധുരമീശസൃഷ്ടം ॥ 41 ॥

     അക്ഷം ദശപ്രാണമധർമ്മധർമ്മൗ
          ചക്രേഽഭിമാനം രഥിനം ച ജീവം ।
     ധനുർഹി തസ്യ പ്രണവം പഠന്തി
          ശരം തു ജീവം പരമേവ ലക്ഷ്യം ॥ 42 ॥

രാഗോ ദ്വേഷശ്ച ലോഭശ്ച ശോകമോഹൌ ഭയം മദഃ ।
മാനോഽവമാനോഽസൂയാ ച മായാ ഹിംസാ ച മത്സരഃ ॥ 43 ॥

രജഃ പ്രമാദഃ ക്ഷുന്നിദ്രാ ശത്രവസ്ത്വേവമാദയഃ ।
രജസ്തമഃപ്രകൃതയഃ സത്ത്വപ്രകൃതയഃ ക്വചിത് ॥ 44 ॥

     യാവന്നൃകായരഥമാത്മവശോപകൽപം
          ധത്തേ ഗരിഷ്ഠചരണാർച്ചനയാ നിശാതം ।
     ജ്ഞാനാസിമച്യുതബലോ ദധദസ്തശത്രുഃ
          സ്വാരാജ്യതുഷ്ട ഉപശാന്ത ഇദം വിജഹ്യാത് ॥ 45 ॥

     നോചേത്പ്രമത്തമസദിന്ദ്രിയവാജിസൂതാ
          നീത്വോത്പഥം വിഷയദസ്യുഷു നിക്ഷിപന്തി ।
     തേ ദസ്യവഃ സഹയസൂതമമും തമോഽന്ധേ
          സംസാരകൂപ ഉരുമൃത്യുഭയേ ക്ഷിപന്തി ॥ 46 ॥

പ്രവൃത്തം ച നിവൃത്തം ച ദ്വിവിധം കർമ്മ വൈദികം ।
ആവർത്തതേ പ്രവൃത്തേന നിവൃത്തേനാശ്നുതേഽമൃതം ॥ 47 ॥

ഹിംസ്രം ദ്രവ്യമയം കാമ്യമഗ്നിഹോത്രാദ്യശാന്തിദം ।
ദർശശ്ച പൂർണ്ണമാസശ്ച ചാതുർമ്മാസ്യം പശുഃ സുതഃ ॥ 48 ॥

ഏതദിഷ്ടം പ്രവൃത്താഖ്യം ഹുതം പ്രഹുതമേവ ച ।
പൂർത്തം സുരാലയാരാമകൂപാജീവ്യാദിലക്ഷണം ॥ 49 ॥

ദ്രവ്യസൂക്ഷ്മവിപാകശ്ച ധൂമോ രാത്രിരപക്ഷയഃ ।
അയനം ദക്ഷിണം സോമോ ദർശ ഓഷധിവീരുധഃ ॥ 50 ॥

അന്നം രേത ഇതി ക്ഷ്മേശ പിതൃയാനം പുനർഭവഃ ।
ഏകൈകശ്യേനാനുപൂർവ്വം ഭൂത്വാ ഭൂത്വേഹ ജായതേ ।51 ॥

നിഷേകാദിശ്മശാനാന്തൈഃ സംസ്കാരൈഃ സംസ്കൃതോ ദ്വിജഃ ।
ഇന്ദ്രിയേഷു ക്രിയായജ്ഞാൻ ജ്ഞാനദീപേഷു ജുഹ്വതി ॥ 52 ॥

ഇന്ദ്രിയാണി മനസ്യൂർമ്മൗ വാചി വൈകാരികം മനഃ ।
വാചം വർണ്ണസമാമ്നായേ തമോംകാരേ സ്വരേ ന്യസേത് ।
ഓംകാരം ബിന്ദൌ നാദേ തം തം തു പ്രാണേ മഹത്യമും ॥ 53 ॥

അഗ്നിഃ സൂര്യോ ദിവാ പ്രാഹ്ണഃ ശുക്ലോ രാകോത്തരം സ്വരാട് ।
വിശ്വശ്ച തൈജസഃ പ്രാജ്ഞസ്തുര്യ ആത്മാ സമന്വയാത് ॥ 54 ॥

ദേവയാനമിദം പ്രാഹുർഭൂത്വാ ഭൂത്വാനുപൂർവ്വശഃ ।
ആത്മയാജ്യുപശാന്താത്മാ ഹ്യാത്മസ്ഥോ ന നിവർത്തതേ ॥ 55 ॥

യ ഏതേ പിതൃദേവാനാമയനേ വേദനിർമ്മിതേ ।
ശാസ്ത്രേണ ചക്ഷുഷാ വേദ ജനസ്ഥോഽപി ന മുഹ്യതി ॥ 56 ॥

ആദാവന്തേ ജനാനാം സദ്ബഹിരന്തഃ പരാവരം ।
ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം വചോ വാച്യം തമോ ജ്യോതിസ്ത്വയം സ്വയം ॥ 57 ॥

ആബാധിതോഽപി ഹ്യാഭാസോ യഥാ വസ്തുതയാ സ്മൃതഃ ।
ദുർഘടത്വാദൈന്ദ്രിയകം തദ്വദർത്ഥവികൽപിതം ॥ 58 ॥

ക്ഷിത്യാദീനാമിഹാർത്ഥാനാം ഛായാ ന കതമാപി ഹി ।
ന സംഘാതോ വികാരോഽപി ന പൃഥങ് നാന്വിതോ മൃഷാ ॥ 59 ॥

ധാതവോഽവയവിത്വാച്ച തൻമാത്രാവയവൈർവ്വിനാ ।
ന സ്യുർഹ്യസത്യവയവിന്യസന്നവയവോഽന്തതഃ ॥ 60 ॥

സ്യാത് സദൃശ്യഭ്രമസ്താവദ് വികൽപേ സതി വസ്തുനഃ ।
ജാഗ്രത് സ്വപൌ യഥാ സ്വപ്നേ തഥാ വിധിനിഷേധതാ ॥ 61 ॥

ഭാവാദ്വൈതം ക്രിയാദ്വൈതം ദ്രവ്യാദ്വൈതം തഥാഽഽത്മനഃ ।
വർത്തയൻ സ്വാനുഭൂത്യേഹ ത്രീൻ സ്വപ്നാൻ ധുനുതേ മുനിഃ ॥ 62 ॥

കാര്യകാരണവസ്ത്വൈക്യമർശനം പടതന്തുവത് ।
അവസ്തുത്വാദ്വികൽപസ്യ ഭാവാദ്വൈതം തദുച്യതേ ॥ 63 ॥

യദ്ബ്രഹ്മണി പരേ സാക്ഷാത് സർവ്വകർമ്മസമർപ്പണം ।
മനോവാക്തനുഭിഃ പാർത്ഥ ക്രിയാദ്വൈതം തദുച്യതേ ॥ 64 ॥

ആത്മജായാസുതാദീനാമന്യേഷാം സർവ്വദേഹിനാം ।
യത് സ്വാർത്ഥകാമയോരൈക്യം ദ്രവ്യാദ്വൈതം തദുച്യതേ ॥ 65 ॥

യദ് യസ്യ വാനിഷിദ്ധം സ്യാദ് യേന യത്ര യതോ നൃപ ।
സ തേനേഹേത കാര്യാണി നരോ നാന്യൈരനാപദി ॥ 66 ॥

ഏതൈരന്യൈശ്ച വേദോക്തൈർവ്വർത്തമാനഃ സ്വകർമ്മഭിഃ ।
ഗൃഹേഽപ്യസ്യ ഗതിം യായാദ് രാജംസ്തദ്ഭക്തിഭാങ് നരഃ ॥ 67 ॥

     യഥാ ഹി യൂയം നൃപദേവ ദുസ്ത്യജാ-
          ദാപദ്ഗണാദുത്തരതാത്മനഃ പ്രഭോഃ ।
     യത്പാദപങ്കേരുഹസേവയാ ഭവാ-
          നഹാരഷീന്നിർജ്ജിതദിഗ്ഗജഃ ക്രതൂൻ ॥ 68 ॥

അഹം പുരാഭവം കശ്ചിദ്ഗന്ധർവ്വ ഉപബർഹണഃ ।
നാമ്നാതീതേ മഹാകൽപേ ഗന്ധർവ്വാണാം സുസമ്മതഃ ॥ 69 ॥

രൂപപേശലമാധുര്യസൌഗന്ധ്യപ്രിയദർശനഃ ।
സ്ത്രീണാം പ്രിയതമോ നിത്യം മത്തഃ സ്വപുരുലമ്പടഃ ।70 ॥

ഏകദാ ദേവസത്രേ തു ഗന്ധർവ്വാപ്സരസാം ഗണാഃ ।
ഉപഹൂതാ വിശ്വസൃഗ്ഭിർഹരിഗാഥോപഗായനേ ॥ 71 ॥

അഹം ച ഗായംസ്തദ് വിദ്വാൻ സ്ത്രീഭിഃ പരിവൃതോ ഗതഃ ।
ജ്ഞാത്വാ വിശ്വസൃജസ്തൻമേ ഹേളനം ശേപുരോജസാ ।
യാഹി ത്വം ശൂദ്രതാമാശു നഷ്ടശ്രീഃ കൃതഹേളനഃ ॥ 72 ॥

താവദ്ദാസ്യാമഹം ജജ്ഞേ തത്രാപി ബ്രഹ്മവാദിനാം ।
ശുശ്രൂഷയാനുഷംഗേണ പ്രാപ്തോഽഹം ബ്രഹ്മപുത്രതാം ॥ 73 ॥

ധർമ്മസ്തേ ഗൃഹമേധീയോ വർണ്ണിതഃ പാപനാശനഃ ।
ഗൃഹസ്ഥോ യേന പദവീമഞ്ജസാ ന്യാസിനാമിയാത് ॥ 74 ॥

     യൂയം നൃലോകേ ബത ഭൂരിഭാഗാ
          ലോകം പുനാനാ മുനയോഽഭിയന്തി ।
     യേഷാം ഗൃഹാനാവസതീതി സാക്ഷാദ്-
          ഗൂഢം പരം ബ്രഹ്മ മനുഷ്യലിംഗം ॥ 75 ॥

     സ വാ അയം ബ്രഹ്മ മഹദ്വിമൃഗ്യം
          കൈവല്യനിർവ്വാണസുഖാനുഭൂതിഃ ।
     പ്രിയഃ സുഹൃദ് വഃ ഖലു മാതുലേയ
          ആത്മാർഹണീയോ വിധികൃദ്ഗുരുശ്ച ॥ 76 ॥

     ന യസ്യ സാക്ഷാദ്ഭവപദ്മജാദിഭീ
          രൂപം ധിയാ വസ്തുതയോപവർണ്ണിതം ।
     മൌനേന ഭക്ത്യോപശമേന പൂജിതഃ
          പ്രസീദതാമേഷ സ സാത്വതാം പതിഃ ॥ 77 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

ഇതി ദേവർഷിണാ പ്രോക്തം നിശമ്യ ഭരതർഷഭഃ ।
പൂജയാമാസ സുപ്രീതഃ കൃഷ്ണം ച പ്രേമവിഹ്വലഃ ॥ 78 ॥

കൃഷ്ണപാർത്ഥാവുപാമന്ത്ര്യ പൂജിതഃ പ്രയയൌ മുനിഃ ।
ശ്രുത്വാ കൃഷ്ണം പരം ബ്രഹ്മ പാർത്ഥഃ പരമവിസ്മിതഃ ॥ 79 ॥

ഇതി ദാക്ഷായിണീനാം തേ പൃഥഗ്വംശാ പ്രകീർത്തിതാഃ ।
ദേവാസുരമനുഷ്യാദ്യാ ലോകാ യത്ര ചരാചരാഃ ॥ 80 ॥